در گزارشي كه هيئت بررسي‌كننده، "ماجراي ايران كنترا" منتشر كرد ، ظاهراً قصد آن بوده است كه با اصلي كردن يكي از موضوعات فرعي ماجرا (تخصيص مقداري از سود فروش اسلحه به ايران براي ضدانقلابيون نيكاراگوا، يعني كنتراها) موضوع اصلي حتي‌الامكان به شكلي فرعي تر جلوه كند، ولي جالب اين‌كه در بازتابهاي بعدي آنچه مورد توجه نقادان و مفسران قرارگرفت، تلاش آمريكا براي ايجاد ارتباط و خصوصاً مبادله اسلحه با گروگانها بود و موضوع كنتراها به صورت فرعي آن هم در بعد حقوقي - نه در ابعاد سياسي - مورد توجه قرارگرفت.
حاصل اين ارتباط پنهاني براي ايران، دريافت 8 مورد سلاح و لوازم يدكي در تاريخ‌هاي جداگانه، شامل 2008 قبضه موشك ضدتانك " تاو" 18 قبضه موشك ضدهوايي " هاوك" و قطعات يدكي پرتاب‌كننده اين موشك‌ها بود.
همچنين از شروع اين ارتباط، فقط دو گروگان آمريكايي در 24 مهر و 11 آبان 1365 ( جاكوبسن) آزاد شدند، ولي سه تن ديگر نيز در 18 و 21 شهريور و 21 مهر 1365 در بيروت به گروگان گرفته شدند كه اولي بلافاصله آزاد شد و دو تن ديگر تا مدت‌ها در گروگان بودند.
توجه به گزيده اي از قضاوت هيئت بررسي‌كننده " ايران كنترا" و همچنين سخنان آقاي موسوي نخست وزير وقت ايران كه دربرگيرنده كليات ماجرا است در اين باره، مي‌تواند در تبيين اصل موضوع و نيز ترسيم پيامدها و بازتابهاي ماجرايي كه هنوز همه جوانب آن اعلام نشده‌است،كمك كند.
گزيده‌اي از اظهارنظر هيئت بررسي‌كننده آمريكايي متشكل از جان‌تاور، ادموند ماسكي و برنت اسكوكرافت درباره ماجراي مك‌فارلين( معروف به كميسيون تاور):
« ارسال اسلحه به ايران يك اقدام پنهاني بود كه مستقيماً مغاير با سياست‌هاي مهم و اعلام‌شده قوه مجريه به شمار مي‌آيد، اما خود اين اقدام حاوي يك تناقض اساسي بود. از ابتدا دو هدف آشكار بود: فتح بابي استراتژيك به‌سوي ايران و آزادي اتباع آمريكايي كه در لبنان به گروگان گرفته شده‌بودند. به نظر مي‌رسد فروش اسلحه به ايران براي ايجاد راه هايي براي تحقق دوهدف فوق صورت گرفت. اين كار همچنين به كساني كه منافع ديگري نيز داشتند، فرصت داد و برخي از آنان در اثر معاملات فروش اسلحه آمريكايي به ايران، سودهاي مالي مي‌بردند. در حقيقت فروش اسلحه به ايران به طور يكسان براي تحقق هر دو هدف مناسب نبود. اسلحه چيزي بود كه ايران خواهان آن بود، اگر چه تمام آن چيزي كه آمريكا به‌دنبال آن بود، آزاد شدن گروگانها نبود.[هميشه] تمايل آمريكا نيز براي فروش مستقيم مشروط به آزادي گروگانها بود، اگرچه ايران مي‌تواند ادعا كند كه خودش گروگانها را در اختيار نداشته‌است، با اين حال تمام ترتيبات براساس توانايي ايران جهت تضمين آزادي آنان انجام پذيرفت. »
درحالي كه آمريكا درصدد آزاد كردن گروگانها از اين طريق بود، شديداً سياست‌هايي را دنبال مي‌كرد كه به طرز عجيبي مغاير با چنين تلاش‌هايي بود. حكومت ريگان بالاخص با اين اعلان به سر كار آمده‌بود كه موضعي سرسختانه عليه تروريسم در پيش گرفته‌است و همچنان نيز آن را دنبال مي‌كند. در دسامبر 1985 (آذر و دي 1364) دولت آمريكا بررسي اصلي خود را تحت رياست معاون رئيس‌جمهور به اتمام رساند و نتيجه آن، تأكيد دوباره و شديد آمريكا بر مخالفت با اشكال مختلف تروريسم و سوگند براي يك جنگ كلي عليه تروريسم بود. دولت آمريكا همچنان بر فشار خود بر متحدينش براي نفروختن اسلحه به ايران ادامه داد.
هيئت تاور معتقد است كه ايجاد فتح باب استراتژيك با ايران مي‌توانست در راستاي منافع ملي باشد. ولي آمريكا هرگز نبايد خود مستقيماً يك طرف ارسال اسلحه شود.
| ريگان رييس جمهور آمريكا |
در اين حال ريگان رئيس‌جمهوري آمريكا گفت: نمي‌تواند جزئيات آنچه را كه منجر به آزادي جاكوبسن شد، افشا كند. وي افزود: اجمالاً مدت‌ها از طريق كانال‌هايي حساس در اين مورد كار كرديم.
به نوشته واشنگتن‌پست از قول منابع سياسي عرب، ايران نقش مهمي در آزادي اين گروگانها ايفاء كرد. يك مسئول كاخ سفيد - كه نام خود را فاش نساخت - به روزنامه مذكور گفت: ايران در اين آزادي سهيم بوده‌است.
رسانه‌هاي گروهي جهان نيز بر اين نكته تأكيد مي‌كنند كه در آستانه آزادي جاكوبسن، آقاي ولايتي وزير خارجه جمهوري‌اسلامي در دمشق به سر مي‌برد و پيش از او نيز آقاي محمدحسين لواساني مديركل آن وزارتخانه از سوريه ديدن كرده‌بود.
بازتابهاي ماجراي مك فارلين
شنبه 11 آبان 1365 - 27 صفر 1407 - 1 نوامبر 1986
هفته‌نامه لبناني الشراع از ديدار محرمانه يك هيئت آمريكايي به سرپرستي مك‌فارلين نماينده ويژه دولت آمريكا، از ايران خبر داد. الشراع نوشت: « رابرت مك‌فارلين يكي از فرستادگان آمريكايي در ماه گذشته محرمانه از تهران ديدار كرد و گفتگوهاي بسيار مهمي با دكتر محمد لواساني به نمايندگي از وزارت امورخارجه و محمدعلي هادي نائب رئيس كميته روابط خارجي در مجلس شوراي اسلامي و يكي از افسران عالي‌رتبه ارتش ايران انجام داد.». اين نشريه افزود: «ايران از واشنگتن خواست تا كمك‌هاي نظامي، مادي و سياسي خود را به عراق متوقف كند و به ايران لوازم يدكي سلاح‌هاي آمريكايي بفروشد. ضمناً آمريكا از تهران خواست تا پشتيباني و كمك‌هاي خود را به سازمان‌هاي آزادي‌بخش در جهان، به بهانه اين‌كه اين سازمان‌ها تروريست هستند، متوقف نمايد و امنيت خليج[فارس] را براي آمريكا حفظ كند.»
محافل نزديك به مهدي هاشمي كه براي انحراف افكارعمومي از اتهامات متعددي كه به وي وارد شده‌است، اين گزارش مخلوط از واقعيات و اكاذيب را در اختيار الشراع قرار داده‌اند، در ادامه گزارش خود تأكيد كرده‌اند:«آمريكا بلافاصله به درخواست‌هاي ايران پاسخ داد و 4 فروند هواپيماي آمريكايي از نوع 300-C را با محموله قطعات يدكي مورد نياز ايران از يك پايگاه فيليپيني اعزام كرد. اين محموله‌ها تا حد زيادي در تقويت سيستم دفاع هوايي ايران مؤثر واقع شدند طوري كه در خلال يك هفته ايران سه فروند هواپيماي عراقي را سرنگون كرد. تجهيزات ارسالي موجب تقويت سيستم دفاعي تهران و تقويت رادارهاي ايران گرديد. »
سفر مك‌فارلين به ايران 7/3/1365 صورت گرفت. افراد مهدي هاشمي ظاهراً براي اين‌كه ادعاي ارتباط اين سفر و دستگيري مهدي هاشمي را به واقعيت نزديك كنند، از سفري كه بيش از پنج ماه قبل صورت گرفته، به عنوان سفر ماه گذشته ياد مي‌كنند.
دوشنبه - 12 آبان 1365 - 29 صفر 1407 - 3 نوامبر 1986
از صبح امروز جلسات نهمين كميسيون مشترك همكاري اقتصادي، بازرگاني، علمي و فني عراق و فرانسه در بغداد آغاز شد. اين جلسات دو روز ادامه خواهد داشت. قاسم احمدالعريبي وزير نفت عراق و ميشل نوار وزير بازرگاني خارجي فرانسه رياست هيئت‌هاي نمايندگي دو كشور را برعهده دارند. وزير نفت عراق در جريان شروع اين جلسات طي سخناني استمرار روابط در حال توسعه بين دو كشور دوست و مواضع حكومت فرانسه در برابر جنگ ايران و عراق و نقش مهم شركت‌هاي فرانسوي در اجراي بسياري از طرح‌هاي توسعه در عراق را ستود. ميشل نوار وزير بازرگاني خارجي فرانسه نسبت به روابط دو جانبه در حال گسترش بين دو كشور در سطوح و زمينه‌هاي گوناگون ابراز خشنودي كرد.
وزير بازرگاني برزيل براي فروش سلاح به بغداد سفر كرده‌است. بنا به گزارش راديو اسرائيل وي براي بررسي امكان فروش اسلحه به عراق، به بغداد آمده‌است. گزارش قبلي حاكي بود كه ايران نيز مايل به خريد سلاح‌هاي بيشتري از برزيل است. هم اكنون هر دو كشور ايران و عراق از زره‌پوش‌هاي برزيلي از نوع كاسكاوال استفاده مي‌كنند. آقاي علي‌اكبر ولايتي تابستان گذشته از برزيل و آرژانتين ديدن كرد تا شايد بتواند مقادير تازه‌اي اسلحه سفارش دهد.
روزنامه واشنگتن‌تايمز در شماره امروز خود چنين ادعا كرد: ايران و ويتنام اخيراً قراردادي به امضاء رسانده‌اند كه براساس آن ويتنام تسليحات و مهمات و قطعات يدكي آمريكايي به غنيمت گرفته‌شده پس از فتح ويتنام جنوبي را به تهران مي‌فروشد. بنابراين قرارداد كه اوايل ماه قبل هيئت ويتنامي در تهران به امضا رساند، ايران 400ميليون دلار بابت دريافت 12جنگنده اف - 5، هلي‌كوپتر كبري، 80 تانك ام - 48، 200 نفربر ام ـ113، موشك‌هاي هوا به هواي “سايدوايندر” توپ و قطعات يدكي پرداخت مي‌كند كه قرار است نيمي نقد و بقيه آن با نفت معامله شود.
چهارشنبه - 14 آبان 1365 - 2 ربيع‌الاول 1407 - 5 نوامبر 1986
ميرحسين موسوي نخست‌وزير در پايان جلسه امروز دولت در گفتگو با خبرنگاران، نظر رسمي دولت درباره سفر هيئت آمريكايي به ايران و همچنين تحولات اخير در منطقه را تشريح كرد. نخست‌وزير ابتدا در مورد انگيزه هيئت آمريكايي براي اين سفر، اظهار داشت:«هدف نمايندگان ريگان در سفر به كشور ما دستيابي به كليد فتح روابط با جمهوري‌اسلامي بود و طبيعتاً اگر آنها موفق مي‌شدند با مسئولان نظام ما به مذاكره بنشينند در حقيقت به طور رسمي و غير رسمي روابط دو كشور آغاز شده‌بود. لذا برخورد قاطع مسئولين كشور و عدم مذاكره با آنان دقيقاً به همين دليل صورت گرفته‌است.»
مهندس موسوي درباره رابطه با آمريكا و ساير كشورهاي قدرتمند جهان گفت:« ما در سطح جهان با كشورهاي متعددي سر و كار داشته و با آنها صحبت و مذاكره مي‌كنيم منتها به فرموده حضرت امام روابط آمريكا با ايران به مثابه رابطه گرگ و ميش است و دليل آن جناياتي است كه آمريكا تاكنون در رابطه با انقلاب اسلامي مرتكب شده يا مي‌شود ... اخيراً حدود 120 نفر از سرمايه‌داران آمريكايي با ارسال نامه‌اي به دبيركل سازمان‌ملل، ايران را به صدور تروريسم و نقض حقوق بشر در ايران متهم كرده‌اند تا از اين طريق سازمان‌ملل و اياديش را در جهت اعمال فشار و موضع‌گيري بر عليه نظام ما بسيج كنند، اگر اسم اين اقدام را توطئه نگذاريم پس چه بگوييم؟ ما هم اكنون در سطح جهان شاهد توطئه‌‌هاي گسترده‌اي عليه مردم خودمان هستيم كه از سوي آمريكا طرح‌ريزي مي‌شود.»
| ما به هيچ وجه با آمريكا مذاكره نخواهيم كرد و نفس مذاكره با اين كشور جز در چارچوب بيانيه الجزاير و دادگاه لاهه محكوم است |
| ميرحسين موسوي |
نخست‌وزير با اشاره به اين‌كه جز در مواردي مربوط به ديوان لاهه و بيانيه الجزاير، هيچ مذاكره‌اي رسمي و غيررسمي بين مقامات ايران اسلامي و آمريكا وجود ندارد، گفت: « ما به هيچ وجه با آمريكا مذاكره نخواهيم كرد و نفس مذاكره با اين كشور جز در چارچوب بيانيه الجزاير و دادگاه لاهه محكوم است.»
موسوي در مورد تحولات اخير در منطقه نظير بركناري وزير نفت عربستان و سخنان نخست‌وزير تركيه و تعديل‌هايي كه ساير كشورها در روابط خود با جمهوري‌اسلامي ايران به عمل آورده‌اند، اظهار داشت: « ما بعد از عمليات پيروزمندانه والفجر8 نرمشي از جانب شرق و غرب نسبت به خودمان احساس مي‌كنيم و دليل آن هم استواري بيشتر پايه‌هاي نظام جمهوري‌اسلامي و دست بالاي نظام ما در جنگ است و طبيعي است زماني كه ما به صورت يك قدرت بزرگ در منطقه خود را نشان مي‌دهيم بايد منتظر چنين تعديلاتي در روابط كشورهاي همسايه و جهان با خودمان باشيم و لذا مسئله تركيه و عربستان و هر كشور ديگري در ارتباط با ما بايد در اين چارچوب مورد دقت قرار گيرد ... ما در سياست خارجي خود در رابطه با كشورهاي همسايه بسيار فعال هستيم ....»
ماجراي مك فارلين به هر روي به نفع ايران پايان پذيرفت اما همچنان داراي سوالات بسياري است كه بي پاسخ مانده اند.