خبرگزاری مهر؛ گروه استانها- اسما محمودی: روزگاری نه‌چندان دور دشت سرسبز خاتون‌آباد مأمنی برای حیوانات و چرای دام بود؛ گیاهان سرسبز سرخوش سر از خاک برمی‌آوردند و آواز پرندگان از گوشه و کنار به گوش می‌رسید؛ اما طی سال‌های اخیر ورود فنّاوری به منطقه و ایجاد کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد کار دست این عرصه طبیعی داد و عوارض زیست‌محیطی که بر جای گذاشت همچنان پابرجاست.
به گفته مسئولان محیط زیست این کارخانه فعالیت خود را بدون اخذ مجوزهای زیست‌محیطی آغاز کرده و ابتدا به دلیل فعالیت اندک آلودگی چندانی به دنبال نداشت؛ اما با گذر زمان و افزایش میزان آلودگی تازه مسئولان زخم کاری دشت خاتون‌آباد را مشاهده کردند، زخمی که سال‌ها برای ترمیم زمان نیاز دارد.
از زمان تأسیس کارخانه تاکنون ۴۰ هزار رأس دام از بین رفته‌اند و نه‌تنها در زمان کنونی شاهد از بین رفتن گونه‌های گیاهی هستیم بلکه، تا ۱۰ سال آینده نیز امکان رویش گیاه در این منطقه وجود ندارددر اطراف دشت خاتون‌آباد روستاهای متعددی قرار دارد؛ روستائیانی که حتی جرات نزدیک شدن به دشت خاتون‌آباد را ندارند چراکه آلودگی این منطقه داغی عظیم بر دل دامپروران و کشاورزان گذاشته است؛ به‌گونه‌ای که از زمان تأسیس کارخانه تاکنون ۴۰ هزار رأس دام از بین رفته‌اند و نه‌تنها در زمان کنونی شاهد از بین رفتن گونه‌های گیاهی هستیم بلکه، تا ۱۰ سال آینده نیز امکان رویش گیاه در این منطقه وجود ندارد.
مسئولان محیط زیست در حالی از ذکر آمار مربوط به کشتزارها و پوشش گیاهی نابودشده منطقه امتناع می‌کنند که اثرات زیست‌محیطی و تأثیرات آلودگی بر گونه‌های گیاهی منطقه برای همگان مشهود و مبرهن است.
وقتی در خصوص تأثیرات این آلودگی‌ها بر سلامت آدمی از مسئولان حوزه بهداشت و درمان سؤال می‌کنیم؛ می‌گویند که اثرات منفی ناشی از این مسئله بر سلامت انسان هنوز ناشناخته بوده و ممکن است در طولانی‌مدت شاهد برخی موارد سوء در این خصوص باشیم.
دشت خاتون‌آباد قربانی توسعه ناپایدار
برای بررسی بیشتر ابعاد آلودگی کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد به سراغ فاطمه نژاد سروری معاون فنی محیط زیست استان کرمان رفتم؛ وی در گفتگو با مهر می‌گوید که کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد در سال ۷۵ آغاز به ساخت کرد و در سال ۸۳ به بهره‌برداری رسید؛ در ابتدا به دلیل فعالیت اندک مشکلات آلودگی چندانی به همراه نداشت. اوج آلایندگی این واحد صنعتی مربوط به سال‌های ۸۷ و ۸۸ بود و در این سال‌ها میزان گردوغبار و گاز so۲ تفاوت فاحشی با استانداردهای تعریف‌شده داشت.
وی با اشاره به اینکه این کارخانه دچار مشکلات عدیده است تأکید می‌کند که محیط زیست هیچ‌گونه مجوزی به این کارخانه نداده و خواهان راه‌اندازی آن در مجاورت میدوک بود چراکه کنسانتره در این منطقه تولید می‌شد با جابجایی کارخانه به آن مکان خط پیوسته‌ای ایجاد می‌شد که در دشت خاتون‌آباد قرار نداشت و ایاب و ذهاب نیز صورت نمی‌گرفت و مکان مناسب‌تری برای این واحد صنعتی به شمار می‌رفت.
نژاد سروری از مخالفت محیط زیست با احداث کارخانه در دشت خاتون‌آباد خبر می‌دهد و یادآور می‌شود: باوجود نداشتن مجوز از محیط زیست کارخانه فعالیت خود را آغاز کرد اما ما مرتباً فعالیت این واحد صنعتی را تحت نظر داشتیم و اخطارهایی در خصوص آلایندگی زیست‌محیطی به آن‌ها داده‌ایم.
طرح پژوهشی مستندی درزمینهٔ آلودگی خاتون‌آباد وجود ندارد!
وی میزان گاز so۲ این کارخانه در سال ۸۸ را حدود ۳۰ هزار پی پی‌ام و گردوغبار را حدود دو هزار پی پی‌ام عنوان و تصریح می‌کند: با توجه به از بین رفتن پوشش گیاهی و تلفات دامی؛ محیط زیست اعلام کرد که دشت خاتون‌آباد به‌هیچ‌عنوان برای چرای دام مناسب نیست.
از او در خصوص میزان کشتزارهای از بین رفته این منطقه سؤال می‌کنم که چنین پاسخ می‌دهد: زمانی می‌توان آمار دقیق در این خصوص ارائه کرد که پروژه‌ای در این زمینه کارشده باشد که بر اساس آن مشخص شود که این آلودگی تا چه شعاع و عمقی اثرگذار بوده است.
نژاد سروری با اشاره به اینکه محیط زیست ارگانی نظارتی است و کارهای پژوهشی انجام نمی‌دهد، می‌افزاید: طرحی که بتوان در این زمینه به آن استناد کرد وجود ندارد؛ تنها در قسمت آموزش محیط زیست طرحی کتابخانه‌ای که جنبه عملیاتی و اجرایی ندارد، انجام‌شده است.
هشدار! چرای دام تا ۲۰ کیلومتری کارخانه مس ممنوع
وی ادامه می‌دهد: محیط زیست اعلام کرد که تا شعاع ۲۰ کیلومتری کارخانه چرای دام صورت نگیرد؛ نزدیک‌ترین روستا به این کارخانه خاتون‌آباد است که تا منطقه آلوده شش کیلومتر فاصله دارد.
معاون فنی محیط زیست استان کرمان نتایج کنونی را نسبت به سال ۸۸ دارای تفاوتی محسوس می‌داند و عنوان می‌کند: بر اساس آخرین خوداظهاری کارخانه در تاریخ چهارم اسفندماه ۹۴ میزان آلایندگی از دودکش درایر ۱۲۲ بوده که شاخص استاندارد در این زمینه ۵۰ پی پی‌ام است؛ همچنین میزان آلایندگی از دودکش فلش ۲۷۹ و استاندارد ۱۰۰ است؛ میزان so۲ سه هزار و ۵۷۱ و استاندارد این شاخص سه هزار و ۸۰۰ است.
نژاد سروی با اشاره به اینکه در حال حاضر در دودکش درایر میزان آلایندگی ۲.۵ برابر وضعیت استاندارد است، از بهبود وضعیت نسبت به سال ۸۸ خبر می‌دهد و عنوان می‌کند که باوجود اقدامات در دست انجام؛ همچنان وضعیت مطلوب نیست و کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد جزو صنایع آلاینده استان محسوب می‌شود.
وعده‌های بی‌سرانجامی که سال‌به‌سال تکرار می‌شود
وی مهم‌ترین اقدامی که کارخانه باید انجام دهد را اصلاح واحد ذوب عنوان می‌کند و می‌گوید: کارخانه در این خصوص اقدام و با یک شرکت خارجی قرارداد منعقد کرده است اما نهایی شدن این اقدام سال‌به‌سال تمدید می‌شود.
معاون فنی محیط زیست استان کرمان شروع عملیات احداث کارخانه اکسیژن را ۲۵ اسفندماه ۸۸ و آغاز عملیات اصلاح ذوب را ۲۵ اسفندماه ۸۹ عنوان می‌کند واز نهایی نشدن این پروژه‌ها در حال حاضر خبر می‌دهد.
وی همچنین تاریخ ساخت کارخانه اسید را اول خردادماه سال ۹۰ عنوان کرده و می‌گوید: کارخانه ادعا دارد با توجه به ارتباط فرآیند اصلی با ذوب؛ ابتدا باید فرآیند ذوب اصلاح شود؛ چراکه گاز SO۲ تولیدی کارخانه خوراک کارخانه اسید می‌شود. مسئولان کارخانه می‌گویند که فرآیند ذوب در حال اصلاح است و باید میزان گازهای خروجی برای ما مشخص شود تا کارخانه اسید بر آن مبنا راه‌اندازی شود.
نژاد سروری راه‌اندازی کارخانه اسید و بازیابی گاز SO۲ را یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر می‌داند و از تحریم‌ها و بحث مکمل ذوب به‌عنوان دلایل مسئولان کارخانه برای تأخیر در راه‌اندازی کارخانه اسید یاد می‌کند.
وی با اشاره به اینکه کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد هر سه ماه یکبار نتایج خود اظهاری را به محیط زیست اعلام می‌کند، می‌گوید: آزمایشگاه‌های کارخانه مورد تأیید محیط زیست است و در زمان نمونه‌برداری ناظرانی از طرف ما نیز در محل حضور دارند. براساس اعلام کارخانه در تاریخ ۲۸ مرداد ۹۴؛ اصلاح ذوب ۱۳.۶۶ درصد، کارخانه اسید ۷.۳۳ درصد و اکسیژن ۸۶.۹۸ درصد پیشرفت داشته است.
محیط زیست از اقدامات کارخانه مس خاتون آباد رضایت ندارد
از او در خصوص تأثیر این آلودگی بر سفره‌های آب زیرزمینی سؤال کردم که گفت: در ابتدا تصور می‌شد که میزان آرسنیک بالای آب این منطقه در اثر آلودگی کارخانه است اما براساس تحقیقات صورت گرفته مشخص شده است این عنصر از لایه‌های زمین بوده و مربوط به مجتمع مس نیست.
وی دادن مکمل به دام‌ها را یک مسکن زودگذر می‌داند و می‌گوید: در این زمینه باید مشکل به‌صورت ریشه‌ای حل شود.
معاون فنی محیط زیست استان کرمان با یادآوری این نکته که محیط زیست از اقدامات انجام‌شده رضایت ندارد، تأکید می‌کند: در حال حاضر آلودگی کارخانه اصلاح‌نشده و کماکان این کارخانه جزو صنایع آینده است اما وضعیت نسبت به سابق بهتر شده است گرچه پروژه‌های کارخانه هنوز به اتمام نرسیده است.
وی معتقد است که کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد طی سال‌های گذشته به‌شدت کم‌کاری کرده است می‌گوید: اما طی چند سال اخیر کارخانه کم‌وبیش و به‌اجبار در این زمینه فعال‌شده است.
نژاد سروری می‌گوید: چندین سال پیش از طرف اداره محیط زیست شهرستان شهربابک از این کارخانه طرح شکایت شد.
وقتی در خصوص آخرین وضعیت پرونده قضایی کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد سؤال می‌کنم مرا به سرمست رئیس حقوقی این اداره کل ارجاع می‌دهد و در تماس با او تنها با این پاسخ مواجه می‌شوم: «به اطلاعاتی که دارید بسنده کنید و در این خصوص جوابگو نخواهم بود.»
حلقه‌های مسی گلوی ۵۰ هزار راس دام‌های خاتون‌آباد را می‌فشارد
اما یک بعد این قضیه مربوط می‌شود به دامپزشکی و اثراتی که بر دام‌های منطقه داشته است به طوریکه حسین رشیدی مدیرکل دامپزشکی استان کرمان در گفتگو با مهر از تلف شدن ۴۰ هزار رأس دام از ابتدای فعالیت مجتمع مس خاتون‌آباد تا اواخر سال گذشته خبر می‌دهد و می‌گوید: تنها در سال گذشته بیش از دو هزار رأس دام تلف شدند.
وی تعداد دام تلف‌شده در سال ۸۴ را دو هزار دام ذکر کرده و ادامه می‌دهد: از سال ۸۶ تا پایان سال گذشته بالغ‌بر ۴۰ هزار رأس دام تلف‌شده‌اند.
رشیدی اصلاحات انجام‌شده در کارخانه را جزئی می‌داند و می‌افزاید: بیشترین تلفات دامی مربوط به سال‌های ۱۳۸۶-۸۷ و ۸۸ است که این روند با توجه به اصلاحات انجام‌شده در کارخانه در سال‌های اخیر کمتر شده است.
وی از پرداخت غرامت به دامدارن خسارت‌دیده تا سال ۹۱ خبر می‌دهد و می‌افزاید: مکمل‌هایی به‌منظور کاهش جذب مس به دام‌های منطقه داده می‌شود که آمار تلفات را کاهش می‌دهد؛ از سال ۸۶ تاکنون ۱۷۰ تن مکمل توزیع‌شده است.
رشیدی از وجود ۵۰ هزار رأس دام در حال حاضر در منطقه و مراتع اطراف مجتمع مس خاتون‌آباد خبر می‌دهد و می‌گوید: این تعداد دام در معرض آلودگی قرار دارند.
وی بابیان اینکه دام‌ها و مراتع تا شعاع ۳۰ تا ۴۰ کیلومتری کارخانه در معرض آلودگی قرار دارند می‌افزاید: آلودگی در مراتع اطراف کارخانه به‌آسانی از بین نمی‌رود و سال‌ها به طول می‌انجامد تا این آلودگی برطرف شود.
رشیدی توصیه می‌کند که دامداران حتی‌المقدور از کارخانه فاصله بگیرند چراکه با نزدیک شدن به این منطقه با آلودگی و تلفات بیشتری روبرو می‌شوند.
استقبال دانشگاه علوم پزشکی از پیشنهاد خبرگزاری مهر
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمان در گفتگو با مهر ضمن ابراز نگرانی‌هایی در خصوص اثرات این آلودگی بر سلامت انسان، می‌گوید: به دلیل این نگرانی‌ها دو گروه در معرض خطر را مورد آزمایش قراردادیم که این آزمایش‌ها به دلیل کمبود فنّاوری توسط هایتک انجام شد.
نوذر نخعی با اشاره به اینکه نگرانی‌هایی در خصوص اثرات طولانی‌مدت برای سلامت افراد وجود دارد، می‌افزاید: نگرانی‌های بلندمدت نسبت به اثرات کوتاه‌مدت بیشتر است چراکه کشورهایی که در بحث آلودگی‌های مس فعال هستند محدودند و هنوز علم در این زمینه پیشرفت نکرده و میزان اثرات این مسئله به‌صورت دقیق مشخص نیست.
زمانیکه از او در خصوص نتایج پژوهش های علمی در زمینه اثرات آلودگی بر روی مادران باردار و جنین سؤال کردم از این پیشنهاد استقبال کرد و گفت: حتماً در این زمینه طرح‌های پژوهشی انجام خواهیم داد.
کاهش آلایندگی کارخانه اولویت اصلی مسئولان مجتمع مس سرچشمه
تمامی این اظهارات در حالی است که محمدامین زاده مدیر امور ایمنی، بهداشت و محیط زیست مس منطقه‌ای کرمان از انجام اصلاحات اساسی در کارخانه خبر می‌دهد و در گفتگو با مهر می‌گوید: در سال ۸۴ و ۸۵ آلایندگی در مجتمع مس خاتون‌آباد بالای ۱۰ هزار میلی‌گرم بر مترمکعب بود که متأسفانه تلفات دامی بسیار زیادی را به دنبال داشت.
وی از پرداخت حدود دو میلیارد تومان غرامت به دامداران طی سه سال گذشته خبر می‌دهد و می‌افزاید: به‌منظور اصلاح آلایندگی کارخانه کار بر روی الکتروفیلترهای کارخانه آغاز شد که به دنبال آن آلایندگی ۹۰ تا ۹۲ درصدی کاهش پیدا کرد؛ در سال ۸۹ دانشگاه شریف نیز برای کارهای تکمیلی وارد عمل شد که آلایندگی به هزار میلی‌گرم بر مترمکعب کاهش پیدا کرد.
امین زاده تأکید می‌کند: این روند ادامه پیدا کرد تا اینکه مجدداً کاهش بین ۴۰۰ تا ۴۵۰ میلی‌گرم بر مترمکعب در آلایندگی رخ داد و با ادامه کار در بهمن ۹۴ موفق شدیم مجدداً ۴۰ درصد کاهش نسبت به قبل داشته باشیم و این رقم را به متوسط ۲۵۰ میلی‌گرم بر مترمکعب برسانیم.
وی ادامه می‌دهد: خوشبختانه هنوز با توجه به اهداف و برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت میان‌مدت و بلندمدت این روند همچنان ادامه دارد و در آینده نزدیک با توجه به پروژه‌های موجود مانند اکسیژن و اسید آلایندگی کارخانه به حد استاندارد خواهد رسید.
امین زاده می‌گوید: در راستای بررسی و مدلینگ کردن آلایندگی خاتون‌آباد قراردادی با دانشگاه شریف منعقد کرده‌ایم؛ با توجه به نمونه‌گیری‌های انجام‌شده و نقشه‌های موجود تا شعاع یک کیلومتری مجتمع مشکلی ازلحاظ آلودگی برای دام‌ها ندارد. نمونه‌گیری و تحقیقات بر روی خاک و گیاهان منطقه انجام‌شده است که مشکلی در این زمینه وجود ندارد.
به گفته مسئولان دامپزشکی و محیط زیست شعاع مخاطرات آلودگی این منطقه تا شعاع ۲۰ تا ۳۰ کیلومتری کارخانه است و این در حالی است که مسئولان کارخانه مس این شعاع را تا یک کیلومتری مجتمع مس خاتون‌آباد می‌دانندوی تحریم‌ها را دلیل تأخیر در اجرای پروژه‌های اکسیژن و اسید می‌داند و می‌افزاید: پروژه کارخانه اکسیژن بیش از ۹۶ تا ۹۷ درصد دارد و تا پایان سال جاری راه‌اندازی می‌شود.
امین زاده با اشاره به اینکه به‌موازات این پروژه، اصلاحات ذوب نیز در حال انجام است، گفت: قبل از برجام حتی یک قطعه از کارخانه اسید را نتوانستیم وارد کنیم اما بعد از برجام کار آغازشده و تجهیزات لازم سفارش داده‌شده است که بعد از رسیدن تجهیزات و نصب آن‌ها می‌توانیم طبق برنامه‌ریزی‌ها در سه‌ماهه اول بهار ۹۷ استارت کارخانه را بزنیم.
البته ابهامی در خصوص محدوده خطر کارخانه وجود دارد چراکه به گفته مسئولان دامپزشکی و محیط زیست شعاع مخاطرات آلودگی این منطقه تا شعاع ۲۰ تا ۳۰ کیلومتری کارخانه است و این در حالی است که مسئولان کارخانه مس این شعاع را تا یک کیلومتری مجتمع مس خاتون‌آباد می‌دانند.
| مخاطرات زیست‌محیطی کارخانه ذوب مس خاتون‌آباد |
|
| دستگاه اظهارنظر کننده |
جزئیات مخاطرات |
| محیط‌زیست |
با توجه به از بین رفتن پوشش گیاهی و تلفات دامی دشت خاتون‌آباد به‌هیچ‌عنوان برای چرای دام مناسب نیست تا شعاع ۲۰ کیلومتری کارخانه چرای دام صورت نگیرد |
| محیط‌زیست |
در حال حاضر آلودگی کارخانه اصلاح‌نشده و کماکان این کارخانه جزو صنایع آینده است نزدیک‌ترین روستا به این کارخانه خاتون‌آباد است که تا منطقه آلوده شش کیلومتر فاصله دارد |
| دامپزشکی |
تلف شدن ۴۰ هزار رأس دام از ابتدای فعالیت مجتمع مس خاتون‌آباد تا اواخر سال گذشته تنها در سال گذشته بیش از دو هزار رأس دام تلف شدند |
| علوم پزشکی |
نگرانی‌های بلندمدت نسبت به اثرات کوتاه‌مدت بیشتر است چراکه کشورهایی که در بحث آلودگی‌های مس فعال هستند محدودند و هنوز علم در این زمینه پیشرفت نکرده و میزان اثرات این مسئله به‌صورت دقیق مشخص نیست |
باوجود گذشت سال‌ها از مشکل زیست‌محیطی آلوده‌ترین دشت کشور و بی‌سرانجامی وعده‌ووعیدها در این خصوص به‌تازگی صحبت‌هایی در خصوص آلودگی‌های زیست‌محیطی مس سرچشمه به گوش می‌رسد که به نظر می‌رسد ابعاد این ضایعه زیست‌محیطی نیز دست‌کمی از مرثیه‌خوانی خاتون‌آباد نداشته باشد.