خبرگزاری مهر ، معصومه بخشی پور: همزمان با هفته جهانی ارتباطات، برآن شدیم تا وضعیت فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران را از منظر شاخصهای توسعه یافتگی با توجه به اهدافی که در اسناد بالادستی نظام برآن تاکید شده است، مورد بررسی قرار دهیم.
بند الف ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه با توجه به میزان توسعه پهنای باند اینترنت بین الملل، بر آمادگی الکترونیکی و طراحی شاخص توسعه دولت الکترونیکی تأکید دارد. به گونه ای که سرانه پهنای باند و سایر شاخصهای ارتباطات و فناوری اطلاعات در پایان برنامه در رتبه دوم منطقه قرار گیرد. دسترسی ۶۰ درصد خانوار به شبکه پرسرعت از دیگر الزامات این برنامه بوده است.
بررسی‌ها از آمارهای اعلام شده از سوی مجامع جهانی، نشان می‌دهد که توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور از نظر دسترسی به فناوریهای ارتباطی، آمادگی شبکه ای و توسعه دولت الکترونیک به نقطه قابل قبولی در میان کشورهای منطقه و جهان نرسیده است، اما در بخش زیرساختهای ارتباطی، قیمت استفاده از فناوریهای ارتباطی و نظام نوآوری، ایران جایگاه قابل قبولی در منطقه دارد.
آمارهای داخلی از توسعه ICT در ایران
مهدی فقیهی، رئیس دفتر فناوریهای نوین مرکز پژوهشهای مجلس، در گفتگو با مهر، با اشاره به بررسی های به عمل آمده از وضعیت ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور، می گوید: براساس آخرین گزارشات تا پایان سال ۹۴، ضریب نفوذ تلفن همراه در کشور به ۹۵ درصد رسید و ۲۱ میلیون نفر در ایران از اینترنت استفاده می کنند. در همین حال بررسی ها تا پایان دی ماه ۹۴ نشان می دهد که ۵۶ هزار و ۶۱۶ کیلومتر فیبرنوری در کشور ایجاد شده و ظرفیت شبکه انتقال نیز به ۲ هزار و ۶۷۰ گیگابیت بر ثانیه رسیده است.
وی با بیان اینکه ظرفیت پهنای باند IP داخلی ۲ هزار و ۴۰۰ گیگابیت بر ثانیه است، ادامه می دهد: ظرفیت اینترنت بین الملل ۲۸۰ گیگابیت بر ثانیه برآورد می شود و سهم تولید محتوای داخلی به خارجی در ایران، حدود ۳۰ به ۷۰ است. در همین حال ظرفیت ترافیک ارتباطی آسیا به اروپا با توجه به نقش ایران در این ترانزیت، ۳۶۴ گیگابیت بر ثانیه اعلام شده است. تمام این آمارها نشان از پیشرفت در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات دارد اما با این وجود با اهداف توسعه ای فاصله داریم.
فقیهی با اشاره به اینکه ارزش بازار فناوری اطلاعات دنیا حدود ۳۵۰۰ میلیارد یورو است، خاطرنشان می کند: با توجه به نسبت یک درصدی ایران از نظر جمعیت در جهان، باید سهم ایران از بازار فناوری اطلاعات دنیا ۳۵ میلیارد یورو معادل ۱۴۰ هزار میلیارد تومان باشد اما برآوردها نشان می دهد هم اکنون این سهم کمتر از ۴۰ هزار میلیارد تومان است.
وی سهم فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور از اقتصاد ایران را نیز ۲.۷ درصد اعلام کرده و می گوید: سالانه بالغ بر ۲۰۰ هزار دانش آموخته حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در مقاطع مختلف تحصیلی فارغ التحصیل می شوند که توجه به مقوله فناوری اطلاعات در ابعاد مختلف کشور، می تواند به ایجاد بازار کار برای این فارغ التحصیلان بیانجامد.
رئیس دفتر فناوریهای نوین مرکز پژوهشهای مجلس با اشاره به اهداف مدنظر در برنامه پنجم برای توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، می افزاید: در این برنامه بر دسترسی ۶۰ خانوار ایرانی به شبکه ملی اطلاعات و اشتراک گذاری رایگان اطلاعات توسط دستگاههای اجرایی، تاکید شده است؛ اما با این حال بررسی ها نشان می دهد که در سال آخر این برنامه، ۲۱ میلیون کاربر به شبکه اینترنت متصل هستند و هنوز شبکه ملی راه اندازی نشده است.
وی می گوید: در برنامه پنجم توسعه به بسیاری از شاخص ها و اعداد مدنظر در حوزه دولت الکترونیک و خدمات و زیرساختهای ارتباطی نرسیده ایم. با این وجود در برنامه ششم توسعه، تاکیدی بر این ارقام توسعه ای وجود ندارد و بیشتر بر توسعه زیرساختها و خدمات محتوایی تاکید شده است. در این برنامه در حوزه تجارت الکترونیک، تحقق ۳۰ درصد تجارت الکترونیک از کل تجارت کشور، مدنظر قرار گرفته است.
آمارهای خارجی از توسعه ICT در ایران
با توجه به نقش مهم اندازه گیری شاخصهای ICT در برنامه ریزی های راهبردی، تصمیم گیری کشورها و بررسی پیشرفتها، نهادهای بین المللی مانند اتحادیه جهانی مخابرات و مجمع جهانی اقتصاد همه ساله نسبت به وضعیت در این بخش تحقیق می کنند.
در این تحقیقات، وضعیت فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران را در بین کشورهای جهان و منطقه از منظر توسعه یافتگی (IDI) ، آمادگی شبکه ای (NRI )، رقابت پذیری جهانی، سبد هزینه فناوری اطلاعات و ارتباطات، نسل دیجیتالی (DN )، توسعه دولت الکترونیکی (EGDI ) و اقتصاد دانش بنیان (KEI ) مورد بررسی قرار داده است.
شاخص IDI به توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات در حوزه های مختلف دسترسی به ابزارهای ارتباطی، استفاده از این ابزارها و مهارت در استفاده مربوط می شود.
این شاخص ایران را در بین ۱۶۷ کشور جهان مورد بررسی قرار داده است که نشان می دهد ایران در توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات در منطقه چهاردهم و در جهان نود و یکم است. اگرچه این رتبه، نسبت به سال ۲۰۱۱ ارتقای ۳ پله ای را نشان می دهد اما با این وجود، ایران با کشور اول منطقه - بحرین - و کشور اول جهان - کره جنوبی- بسیار فاصله دارد.
در این شاخص از نظر میزان دسترسی به ابزارهای ICT ، مولفه هایی مانند دسترسی مشترکان تلفن ثابت، تلفن همراه، دسترسی به پهنای باند اینترنت به ازای هر کاربر، دسترسی خانوارهای دارای کامپیوتر و خانوارهای دارای دسترسی به اینترنت در خانه، بررسی می شود. به طور کل رتبه ایران در این شاخص ۱۴ منطقه و ۸۰ جهان است که در این مولفه نیز ایران ۲ پله صعود داشته است. اما با این وجود ایران با قطر به عنوان کشور اول منطقه و لوکزامبورگ به عنوان کشور اول جهان فاصله بسیاری دارد.
رتبه ۱۴ ایران در دسترسی خانوار به اینترنت
براساس بررسی ها در این بخش، ایران رتبه اول مشترکان تلفن ثابت، رتبه ۱۷ مشترکان تلفن همراه با بیش از ۲۴ میلیون دستگاه هوشمند، رتبه ۱۸ پهنای باند به ازای هر کاربر، رتبه ۱۱ خانوار دارای کامپیوتر و رتبه ۱۴ خانوار دارای دسترسی به اینترنت در خانه را در منطقه دارد.
در این بخش متوسط درصد مشترکان تلفن همراه در دنیا ۱۱۲ درصد و متوسط درصد رشد خانوارهای دارای کامپیوتر نیز در دنیا ۲۵ درصد عنوان شده است. در حوزه پهنای باند اینترنت نیز بیشترین رشد مربوط به کشور لبنان است.
در شاخص استفاده کاربران از ICT در مولفه استفاده اینترنت، ایران در رتبه ۱۵ منطقه، از نظر استفاده از اینترنت باندپهن باسیم در رتبه ۱۱ و از نظر باندپهن بی سیم در رتبه ۱۷ قرار دارد. در این شاخص بیشترین میزان رشد مربوط به کشورهای عربی است و ایران در بین ۵۰ کشور پیشتاز نیست. اما کشورهای منطقه از جمله بحرین، امارات، قطر و کویت در بین این ۵۰ کشور دیده می شوند. در مجموع نیز، ایران رتبه ۱۷ منطقه و ۱۰۸ جهان را دارد و رتبه اول منطقه در اختیار بحرین و رتبه اول جهان در اختیار دانمارک است.
در زیرشاخص مهارت ارتباطات و فناوری اطلاعات که براساس مولفه هایی چون نرخ باسوادی، نام نویسی در سطح دبیرستان و دانشگاه سنجیده می شده و از سال ۲۰۱۴ به پیشنهاد یونسکو به مولفه هایی همچون بیشترین رشد در آموزش به کمک کامپیوتر و فراگیری کامپیوتر، تغییر یافته است، ایران رتبه ۹ منطقه و رتبه ۶۹ جهان را دارد. در این بخش رژیم صهیونیستی اول در منطقه و یونان رتبه اول در جهان است.
با این وجود، به طور کل برغم بهبود شاخصهای دسترسی، تغییر اندکی در شاخص مهارت ICT دیده می شود. به نحوی که مقدار این شاخص از دولت هشتم تاکنون با افزایش همراه بوده، اما رتبه ایران در منطقه و جهان بهبود چشمگیری نداشته است.
در این بخش، به جز کره جنوبی و نیز هنک کنگ، که رتبه ۹ دنیا را دارند، منطقه اروپا پیشرو در توسعه فناوری اطلاعات است به نحوی که از بین ۳۰ کشور بالای این جدول، ۱۹ کشور از قاره اروپا هستند و کشور چاد در پایین این جدول و در رتبه ۱۶۷ دیده می شود.
تهران توسعه یافته ترین استان از منظر فناوری اطلاعات و ارتباطات
بررسی ها نشان می دهد که وضعیت توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در تهران، سمنان، مازندران، یزد و قم در وضعیت بهتری قرار دارد و رتبه های آخر استانهای کشور به لرستان، خراسان شمالی و سیستان و بلوچستان اختصاص یافته است.
همچنین مشخص شده است که در ۵.۵ سال اخیر در روند رشد شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (IDI )، تهران بیشترین رشد و استانهای خراسان شمالی و سیستان و بلوچستان، کمترین میزان رشد را داشته اند. در این زمینه استانهای کهگیلویه و بویر احمد و همدان با بهبود نسبی روبرو بوده اند.
رتبه ۹۶ ایران از نظر نفوذ فناوری اطلاعات و ارتباطات
براساس تعریف مجمع جهانی اقتصاد، شاخص آمادگی شبکه ای (NRI) مربوط به نفود فناوری اطلاعات و ارتباطات در هر کشور و آمادگی آن کشور در استفاده از این ابزار، برای کسب و کار است که موضوعات مختلفی چون آمادگی محیطی، آمادگی استفاده و تاثیر کاربرد فناوری اطلاعات در اقتصاد یک کشور را مورد بررسی قرار می دهد.
بررسی ها نشان می دهد که از نظر متوسط جهانی و منطقه ای طی سالهای اخیر، کمترین رشد در این بخش مربوط به ایران بوده است و اقتصادهای با درآمد بالا، ۳۰ جایگاه نخست این شاخص را از آن خود کرده‌اند.
در این شاخص رتبه ایران ۱۵ در منطقه و ۹۶ در جهان تا پایان سال ۲۰۱۵ اعلام شده است. این درحالی است که رتبه اول منطقه در اختیار رژیم صهیونیستی و رتبه اول جهان در اختیار سنگاپور است و ایران با وجود ارتقای یک پله ای نسبت به سال ۲۰۱۴ ، جایگاه مناسبی در این بخش ندارد.
از جمله مولفه های این شاخص آمادگی محیطی در حوزه فناوری اطلاعات است که رتبه ایران در منطقه ۱۵ و رتبه آن در جهان ۹۳ است. در این زیرشاخص، امارات اول منطقه و سنگاپور اول در جهان است. در مولفه آمادگی، رتبه ۱۵ منطقه و رتبه ۸۶ جهان متعلق به ایران است و قزاقستان اول در منطقه و فنلاند اول در جهان است.
از دیگر مولفه های این شاخص، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات است که رتبه ۱۶ منطقه و رتبه ۱۰۸ جهان مربوط به ایران است. در این شاخص، امارات اول منطقه و سوئد رتبه نخست دنیا است. در مولفه تاثیر اقتصادی فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز، ایران رتبه ۱۸ منطقه و ۱۱۶ دنیا را دارد و از این منظر، رژیم صهیونیستی اول در منطقه و سنگاپور اول در جهان است.
رتبه ۱۶ ایران در نوآوری فناوری اطلاعات و ارتباطات
شاخص رقابت پذیری جهانی بر مبنای تقویت ساختار اقتصادی کشورها در خلق ارزش افزوده از طریق نوآوری در کسب و کارهای نو، مورد بررسی قرار می گیرد که در این زمینه، ایران رتبه ۱۳ منطقه و ۷۴ جهان را دارد. در این شاخص تا پایان سال ۲۰۱۵ قطر در منطقه اول و سوئیس در جهان اول است.
از جمله مولفه‌های رقابت پذیری جهانی می توان به الزامات بنیادین در کسب و کارهای نو اشاره کرد که ایران رتبه ۱۲ منطقه و ۶۳ دنیا را دارد و امارات در منطقه اول و سنگاپور در جهان رتبه نخست را دارد.
در زیرشاخص افزایش دهنده‌های کارآیی نیز ایران ۱۵ منطقه و ۹۰ در جهان است و در این زمینه امارات اول منطقه است. در این حوزه، مقوله نوآوری و پیشرفته بودن نیز مورد بررسی قرار گرفته که رتبه ایران ۱۶ در منطقه و ۱۰۲ در جهان است. در این رده بندی رتبه نخست متعلق به رژیم صهیونیستی و رتبه نخست جهان مربوط به سوئیس است.
رتبه ۹ ایران در زیرساختهای ارتباطی
ایران از منظر اقتصاد دانش بنیان به عنوان یکی از مولفه‌های توسعه یافتگی دیجیتالی، رتبه ۱۳ منطقه و رتبه ۹۴ دنیا را در اختیار دارد و در این شاخص رژیم صهیونیستی در منطقه و سوئد در جهان پیشتاز هستند. این شاخص به بررسی نظام انگیزشی اقتصادی ایران به عنوان یکی از زیرشاخص ها تاکید دارد که در این زمینه رتبه ۲۰ منطقه و ۱۴۱ جهان از آن ایران است. از منظر نظام نوآوری نیز رتبه ۸ منطقه و رتبه ۶۸ دنیا متعلق به ایران است.
شاخص اقتصاد دانش بنیان به بررسی تحصیلات نیز تاکید دارد که در این زیرشاخص رتبه ایران در منطقه ۱۲ و در جهان ۹۸ است. در این زیرشاخص، رژیم صهیونیستی رتبه نخست منطقه و نیوزلند رتبه اول جهان را دارد.
در حوزه زیرساختهای ارتباطی و فناوری اطلاعاتی نیز رتبه ۹ منطقه و رتبه ۷۰ جهان در اختیار ایران است. در این شاخص بحرین در منطقه اول است و کشور سوئد رتبه نخست دنیا را دارد.
ایران در بین ارزان ترین کشورهای منطقه در فناوری اطلاعات و ارتباطات
بررسی ها از منظر قیمتهای ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات از ارزانی این ابزار در کشور حکایت دارد. به نحوی که ایران در میان ارزان ترین کشورها از منظر استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات قرار دارد.
در این شاخص ایران رتبه ۳ منطقه و ۷ جهان را دارد. در منطقه کویت ارزان ترین کشور و در دنیا ماکائو چین ارزان ترین است.
این شاخص براساس قیمت تلفن ثابت، تلفن همراه و پهنای باند اینترنت سنجیده می شود که در مورد تلفن ثابت ایران رتبه نخست ارزان ترین کشور دنیا و منطقه را به خود اختصاص داده است. در قیمت موبایل نیز رتبه ایران ۵ در منطقه و ۱۷ در جهان است و در این شاخص قطر اول در منطقه و ماکائو چین در جهان رتبه نخست را دارد.
در حوزه قیمت پهنای باند اینترنت ثابت نیز ایران در بین ۲۰ کشور ارزان پهنای باند قرار دارد و رتبه ۲ منطقه و ۲۰ جهان را در اختیار دارد. در این رده بندی کویت رتبه اول منطقه و جهان را از آن خود کرده است.
دولت الکترونیک ایران هجدهم در منطقه
در شاخص نسل دیجیتالی که وضعیت استفاده از فناوری اطلاعات و ابزارهای دیجیتال را براساس نسبت کل جمعیت و جمعیت جوان بررسی می کند، رتبه ایران در منطقه ۱۴ اعلام شده و رژیم صهیونیستی در منطقه اول و ایسلند در جهان اول هستند.
همچنین در شاخص دولت الکترونیک نیز، رتبه ایران براساس بررسی های صورت گرفته که مربوط به سال ۲۰۱۴ می شود ۱۸ در منطقه و ۱۰۵ در جهان است و رژیم اشغالگر قدس، رتبه اول منطقه و کره جنوبی رتبه اول دنیا را دارد.
در این شاخص خدمات آنلاین، زیرساختهای مخابراتی و سرمایه انسانی دیده شده است که ایران رتبه ۱۵ منطقه در خدمات آنلاین را دارد و این درحالی است که در این رده بندی بحرین اول است. در بخش زیرساختهای مخابراتی نیز ایران رتبه ۱۶ منطقه را دارد و رژیم اشغالگر قدس در رتبه نخست قرار دارد. از حیث سرمایه انسانی برای تحقق دولت الکترونیکی در کشور، ایران رتبه ۱۵ منطقه را دارد و قزاقستان در این زمینه اول است.