محمد مهدوی مزده در گفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سئوال که در حال حاضر مدارک چند دانشگاه خارجی مورد تایید اداره کل دانش‌آموختگان وزارت علوم قرار گرفته و مدارک چه تعداد دانشگاه خارجی مورد تایید نیست گفت: با نگاهی به سایت اداره کل دانش‌آموختگان مشخص می شود که در حال حاضر اسامی بیش از ۲۲۶۹ دانشگاه و موسسه آموزش عالی دنیا به عنوان دانشگاه‌های مورد اعتبار وزارت علوم روی این سایت قرار گرفته است.
وی ادامه داد: این دانشگاه‌ها و موسسات در کشورهای مختلف قرار دارند و لیست آنها بر حسب کشور و رتبه‌ای که برای آن دانشگاه در نظر گرفته شده است به تفکیک روی سایت اداره کل دانش‌آموختگان قابل مشاهده است.
مدیرکل امور دانش آموختگان سازمان امور دانشجویان افزود: در این رتبه‌بندی دانشگاه‌های گروه (الف) به عنوان دانشگاه‌های ممتاز، دانشگاه‌های گروه (ب) به عنوان گروه خوب، دانشگاه‌ها و موسسات گروه (ج) به عنوان گروه متوسط و نهایتا دانشگاه‌ها و موسسات گروه (د) به عنوان گروه ضعیف معرفی شده‌اند.
دانشگاهی که در لیست قرار ندارد، مورد تائید نیست
وی ادامه داد: در مورد دانشگاه‌ها و موسساتی که به عنوان گروه (هـ) و غیرقابل اعتبار شناخته می‌شوند باید توضیح بدهم که در حقیقت از نظر اداره کل دانش‌آموختگان هر دانشگاه یا موسسه آموزش عالی که اسم آن در لیست موجود روی سایت اداره کل دانش‌آموختگان وجود ندارد به عنوان موسسه‌ای شناخته می‌شود که تحصیل در آن از نظر وزارت عتف مجاز نیست.
علت عدم انتشار لیست دانشگاه های خارجی غیرمجاز
مهدوی خاطرنشان کرد: ممکن است این سئوال پیش بیاید که چرا اسامی دانشگاه‌های غیرمجاز طی لیست جداگانه‌ای روی سایت منتشر نمی‌شود؟ در پاسخ به این سئوال باید عرض کنم که بر اساس گزارشی که از سوی یونسکو منتشر شده است، در سال ۲۰۰۰ تعداد کل دانشجویان شاغل به تحصیل در دنیا حدود ۱۰۰ میلیون نفر بوده است و این تعداد در سال ۲۰۱۲ به حدود ۲۰۰ میلیون نفر رسیده است.
وی ادامه داد: اگر چه آماری از تعداد موسسات آموزش عالی دنیا در سال ۲۰۰۰ و ۲۰۱۲ در این گزارش وجود ندارد ولی بدیهی است که این افزایش دوبرابری در تعداد دانشجویان، حکایت از افزایش تعداد موسسات آموزش عالی نیز دارد. این افزایش اگر چه از یک سو موجب خوشحالی است و روند رو به رشد دانش در دنیا را نشان می‌دهد ولی در عین حال بر اساس همین گزارش یکی از نگرانی‌ها نیز افزایش تعداد موسساتی است که از لحاظ کیفی، شرایط مناسبی ندارند و صرفا در پاسخ به نیاز و عطشی که برای حضور در مقاطع تحصیلی دانشگاهی وجود دارد به وجود آمده‌اند.
مدیرکل امور دانش آموختگان سازمان امور دانشجویان خاطرنشان کرد: با این توضیح اگر مجددا به سئوال شما بازگردیم، باید توجه کرد که بررسی تمام دانشگاه‌ها و موسساتی که در دنیا تاسیس می شوند اگر نگوییم غیرممکن حداقل کار ساده‌ای نیست، بنابراین اداره کل دانش‌آموختگان با مشورت با کارشناسان و صاحبنظران صرفا لیست دانشگاه‌هایی که اعتبار آن احراز شده را منتشر می کند.
تاکید برای ادامه تحصیل در دانشگاه های مورد تایید وزارت علوم
وی تاکید کرد: به همه افرادی که قصد ادامه تحصیل در دانشگاه‌های خارج را دارند تاکید می کنم صرفا در دانشگاه‌های مورد تایید ادامه تحصیل دهند. البته در مواردی که داوطلبان به این باور می‌رسند که مثلا دانشگاهی وجود دارد که از نظر کیفی دارای شرایط خوبی است ولی نام آن در لیست‌های موجود نیست، می‌توانند در مورد اعتبارسنجی آن موسسه یا دانشگاه از ما استعلام کنند.
فرآیند ارزشیابی دانشگاه‌های خارج
مهدوی در خصوص فرآیند ارزشیابی دانشگاه‌های خارج افزود: باید عرض کنم، همان‌گونه که مطلع هستید ارزشیابی مدارک تحصیلی خارجی در کشور قدمتی ۵۰ ساله دارد. اولین آیین‌نامه در این رابطه نیز به سال ۱۳۵۰ بازمی‌گردد که مستند به قانون سال ۱۳۴۶ تاسیس وزارت علوم و آموزش عالی مصوب مجلس شورای ملی بوده است.
وی ادامه داد: طبق این قانون مسئولیت ارزشیابی مدارک تحصیلی خارجی به عهده شورای ارزشیابی مدارک تحصیلات خارجی گذاشته شده است. بعد، در سال ۱۳۸۴ به استناد قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب سال ۱۳۸۳ مجلس شورای اسلامی، «آیین‌نامه شورای ارزشیابی مدارک تحصیلی خارجی» به تصویب وزیر وقت رسیده و جایگزین آیین‌نامه قبل می‌گردد.
مدیرکل امور دانش آموختگان سازمان امور دانشجویان افزود: مجددا در سال ۱۳۹۲ «آیین‌نامه ارزشیابی مدارک تحصیلی دانشگاه‌های خارج از کشور» به تصویب مقام وزارت وقت رسیده که هم‌اکنون همین آیین‌نامه با پاره‌ای اصلاحات که در سال ۱۳۹۴ توسط دکتر فرهادی در آن صورت پذیرفته است ملاک عمل برای ارزشیابی مدارک تحصیلی قرار می‌گیرد.
اعضای کمیته ارزشیابی مدارک تحصیلی
وی یادآورشد: در ماده ۲ این آیین‌نامه شورایی مرکب از ۵ شخصیت حقوقی شامل رئیس سازمان، مدیرکل امور دانش‌آموختگان، معاون آموزشی و معاون پژوهشی وزارت عتف یا نمایندگان تام‌الاختیار وی و رئیس مرکز نظارت و ارزیابی آموزش عالی به علاوه ۱۵ تن از شخصیت‌های علمی، فرهنگی و آشنا به نظام‌های مختلف آموزشی، به عنوان اشخاص حقیقی از طرف مقام وزارت به عنوان اعضای شورای ارزشیابی مسئولیت تعیین ضابطه‌های لازم در مورد ارزشیابی و اعتبارسنجی مدارک تحصیلی صادره از خارج کشور را به عهده دارند.
وی ادامه داد: در حال حاضر این شورا مسئولیت ارزشیابی و رتبه‌بندی دانشگاه‌های خارج را با رعایت ضوابطی به عهده کمیسیون‌های تخصصی واگذار کرده است. کمیسیون‌های تخصصی مرکب از اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های کشور هستند که خود دانش‌آموخته یکی از دانشگاه‌های خارج از کشور بوده و متناسب با محل تحصیل خود و اشراف و آشنایی که با سیستم و نظام آموزشی دانشگاه‌های آن کشور دارند به عضویت کمیسیون تخصصی مربوطه درآمده‌اند.
مدیرکل امور دانش آموختگان سازمان امور دانشجویان یادآورشد: در حال حاضر اداره کل دانش‌آموختگان دارای ۱۰ کمیسیون تخصصی است و جمعاً از حضور ۵۴ تن از اساتید دانشگاه‌ها در این کمیسیون بهره‌مند می شود. بنابراین با توجه به توضیحات ارائه شده مسئولیت اصلی اعتبارسنجی دانشگاه‌های خارج به عهده این کمیسیون‌هاست.
وی افزود: اما اینکه این کمیسیون‌ها چگونه و با چه معیارهایی این اعتبارسنجی را انجام می‌دهند، باید عرض کنم در این رابطه بحث‌های کارشناسی مفصل صورت پذیرفته است و شاید در دوره‌های مختلف این فرآیندها تا حدودی متفاوت بوده است. اما آنچه در حال حاضر انجام می‌گیرد به این شکل است که اداره کل دانش‌آموختگان در سال ۱۳۹۴ با مشورتی که با اعضای کمیسیون‌ها و شورای ارزشیابی داشت، لیست دانشگاه‌های خارج را با چندین معیار و به تفکیک کشورهای مختلف تهیه کرد.
معیارهای ارزشیابی مدارک تحصیلی
مهدوی با اشاره به این معیارها گفت: جایگاه و رتبه دانشگاه مربوطه در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی نظیر QS، شانگ‌های، تایمز، رتبه‌بندی داخل همان کشور، لیست منتشر شده توسط یونسکو و نظایر آن، سابقه رتبه‌بندی دانشگاه‌های مربوطه در وزارت عتف در سال‌های گذشته، گزارش‌ها و بازخوردهای ارائه شده توسط دانش‌آموختگان قبلی آن دانشگاه و پرونده‌های ارزشیابی مدارک تحصیلی‌شان از جمله معیارهای ارزشیابی مدارک تحصیلی خارج از کشوراست.
وی ادامه داد: این لیست‌ها ابتدا برای رایزن‌های علمی وزارت عتف ارسال و نظرات آنها نیز اخذ شد. نهایتاً مجموع این اطلاعات در اختیار کمیسیون‌های تخصصی قرار گرفت. بدیهی است که کمیسیون‌ها نظر نهایی را در مورد دانشگاه و رتبه‌ای که باید داشته باشد اعلام و سپس اطلاع‌رسانی شده است.
مدیرکل امور دانش آموختگان سازمان امور دانشجویان با اشاره به نحوه رتبه بندی گفت: این رتبه‌بندی‌ها طبق ضوابط و مقررات موجود حداکثر سالانه می‌تواند مورد بازبینی قرار گیرد. اما نکته مهم که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که قوانین و مقررات ناظر به ارزشیابی مدارک تحصیلی که موضوع رتبه‌بندی دانشگاه‌ها را نیز پوشش می‌دهند چنانچه نسبت به گذشته سهل‌گیر‌انه‌تر باشد امکان تعمیم آن به قبل وجود دارد، اما چنانچه این ضوابط سخت‌گیرانه‌تر باشد هرگز به عطف به ماسبق نمی‌شود. برای مثال اگر دانشگاهی از لیست دانشگاه‌های مورد اعتبار اداره کل دانش‌آموختگان حذف یا رتبه آن تنزل بیابد، این موضوع شامل دانشجویانی که قبل از این تاریخ در آن دانشگاه مشغول به تحصیل بوده‌اند، نمی شود.
میزان اعتماد به رتبه بندی های فعلی
وی در پاسخ به این سئوال که واقعاً چه میزان به این رتبه‌بندی‌ها می‌شود اعتماد کرد و شما چه میزان رتبه‌بندی‌های فعلی را قابل دفاع می‌دانید، گفت:اینکه بگوییم هیچ اشکالی در کار وجود ندارد حرف درستی نیست و در هر صورت امکان خطا وجود دارد. به عنوان نمونه یکی از اشکالات درستی که باید بدان اذعان کرد این است که رتبه‌بندی‌های اعلام شده، رتبه دانشگاه‌ها است، در صورتی که ممکن است رشته‌های مختلف در دانشگاه‌ها دارای کیفیت یکسانی نباشند. این موضوعی است که شورای ارزشیابی نیز بدان توجه داشته و بر همین اساس در آخرین جلسه شورای ارزشیابی در تاریخ ۱۹ بهمن ۹۴ به اداره کل دانش‌آموختگان مأموریت داده است به سمت رتبه‌بندی رشته‌ای دانشگاه‌ها حرکت کند.
وی ادامه داد: در این رابطه پروژه‌ای تعریف شده است و با مرکز پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) شیراز نیز مذاکراتی صورت پذیرفته و امیدواریم این پروژه تا پایان سال ۹۵ به جواب برسد. با این اقدام مرکز ISC بر اساس معیارهایی که قبلاً به آنها خواهیم داد و احیاناً معیارهای دیگری که ممکن است خودشان پیشنهاد بدهند و به تصویب شورای ارزشیابی برسد بناست که رتبه‌بندی دانشگاه‌ها به صورت رشته‌ای را انجام دهند.