به گزارش خبرنگار مهر، با توجه به خشکسالی های ۱۶ سال اخیر در استان سمنان ضرورت تغییر الگوی کشت امری اجتناب ناپذیر به نظر می رسد و در این بین تحقیقات علمی و روش های نوین شاه کلید رسیدن به توسعه روش های کشت محسوب می شوند، روش هایی که امروزه در استان سمنان همچنان نهادینه نشده اما تلاش همه مسئولان در راستای کسب اقبال عمومی بسیار ستودنی است.
از طرف دیگر اتخاذ سیاست های علمی و پژوهشی مبنی بر ادغام مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی سبب شد تا مرکز آموزش دانشگاهی کشاورزی با مرکز تحقیقات کشاورزی استان سمنان ادغام و مجموعه جدید موسوم به مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی که در بحث فنی و ترویجی به خصوص در بین بهره برداران یکی از ظرفیت های مهم است پدید آید و این مهم می تواند تاثیر بسزایی در ارائه متدهای علمی تغییر الگوی کشت داشته باشد.
ضرورت جدا شدن از روش های کشت سنتی
تعامل بین بهره بردارن بخش کشاورزی و پژوهشگران این عرصه قطعا می تواند اتفاقات مثبتی را برای کشاورزی استان رقم بزند اما به نظر می رسد جدا شدن از روش های کشت سنتی و محصولاتی پر آب مانند صیفی جات همچنان با وجود بحران آب برای کشاورزان امری دشوار است.
مسئولان استان سمنان می کوشند با برنامه ریزی منسجم و به کارگیری اقدامات کوتاه مدت شامل لایروبی چاه و سفره های زیر زمینی، اقدامات میان مدت مانند اصلاح کشت و آبیاری با روش های نوین و احداث بندها برای کنترل سیلاب ها و در نهایت اقدامات بلند مدت شامل طرح های انتقال آب به استان اثرات سو بحران آب را کاهش دهند.
برای بررسی روش های نوین تحقیقات در زمینه اصلاح الگوی کشت با دکتر احمد دزیانیان رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان در شاهرود به گفتگو نشستیم.
*به طور کلی فعالیت مرکز تحقیقات شاهرود شامل چه مواردی می شود؟
مرکز تحقیقات کشاورزی استان سمنان در سال۴۹ ابتدا به عنوان ایستگاه تحقیقات بذر و نهال با توجه به اینکه شرق استان به قطب کشاورزی شناخته میشود در شاهرود تاسیس و در سال ۶۷ به عنوان مرکز تحقیقات کشاورزی با زیر مجموعه هایی مانند بخش های تحقیقات گیاه پزشکی، اصلاح و تهیه نهال و بذر که بعدا به بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی تغییر نام داد، تحقیقات خاک، تحقیقات فنی و مهندسی فعالیت خود را با جدیت دنبال کرد و واحد استانی ثبت و گواهی بذر و نهال در استان را به نمایندگی از موسسه گواهی کشور در دستور کار قرار داد.
جمع آوری کلسکیون در غالب بانک ذخایر توارثی محصولات باغی درختان میوه عمده مانند زردآلو، انگور، سیب، بادام، شلیل گردو و گیلاس در راستای اصلاح ژنتیکی گونه های باغی از جمله ۷۵۰ ژنوتیپ گردو از مهم ترین اقدامات این مرکز محسوب می شود . همچنین این مرکز توانسته از ۱۰۸ رقم انگور جمع آوری شده ، ۱۲ رقم آن سازگار با اقلیم استان است را معرفی نماید. همچنین در بررسی ۱۶۰ رقم زردالو در راستای ارزیابی سازگاری ارقام متحمل به سرما شامل جهانگیری و نوری دیررس معرفی گردید. بمنظور تولید ارقام زردآلو متحمل به سرما نیز طرح پژوهشی از سال ۸۵ تدوین و در سال جاری در فرآیند دورگ گیری یک هزار و ۵۰۰ هیبرید جدید را تولید که در دست بررسی است تا بتوانیم شاهد به دست آوردن ارقام مقاوم به سرما و با کیفیت عرضه در بازار باشیم.
این مرکز دارای چهار ایستگاه شامل ایستگاههای تحقیقات کشاورزی گرمسار، تحقیقات کشاورزی دامغان، تحقیقات کشاورزی میامی و تحقیقات کشاورزی بسطام است که دست یابی به ارقام سازگار با اقلیم استان و ترویج آن به صورت علمی در این اماکن انجام می شود. از دیگر فعالیتهای این مرکز تحقیقاتی تولید و توزیع نهال شناسه دار و گواهی شده است که سالانه یکصد هزار نهال هسته دار و دانه دار در کنار ۱۰۰ هزار نهال پسته تولید و توزیع میشود. تولید بذور اصلاح شده در اراضی زارعی مرکز مانند گندم، جو، سورگم و آفتابگردان مورد تحقیق، ترویج قرار می گیرد علاوه بر آن این مرکز تحقیقاتی ساخت و تولید نیمه صنعتی حشره کش های بیولوژیک را در کنار صدها طرح تحقیقات علمی در برنامه کار خود دارد.
*نمود تحقیقات شما در مزارع کشاورزی به چه شکل نمایان می شود؟
یکی از اهداف مرکز تحقیقات کشاورزی که با ادغام این مجموعه با مرکز آموزش کشاورزی به مرکز تحقیقات و اموزش کشاورزی تغییر نام داده این است که نتیجه تحقیقات را از آزمایشگاه تحقیقاتی به مزارع منتقل کرده تا در کنار بهره بردارن و کشاورزان، خودمان نیز نتیجه عملی تحقیقات کشاورزی را بسنجیم چرا که این دسته از پژوهش ها زمان بر هستند و بررسی نتایج انها بسیار اهمیت دارد در این باره مرکز تحقیقات کشاورزی استان سمنان در سال ۹۴ حدود ۶۰ کارگاه آموزشی ویژه بهره برداران برگزار کرده تا این قشر از نتایج تحقیقات علمی بهره مند شوند.
اما این امر مستلزم تعامل سازمان های مردم نهاد و تشکل های کشاورزی نظیر انجمن صنفی و خانه کشاورز و اداراتی مانند جهاد کشاورزی است که خوشبختانه این همکاری در استان و شهرستان شاهرود بسیار عالی است همچنین تعامل مرکز تحقیقات با بخش خصوصی، جامعه علمی و شرکت های کشت و صنعت باعث شده تا در سال گذشته ۳۲ قرارداد پژوهشی بین این مرکز و بخش خصوصی منعقد شود.
*برای فرهنگ سازی کشت های جدید و ترویج روش های نوین بین کشاورزان چه اقداماتی انجام داده اید؟
خوشبختانه تعامل مرکز تحقیقات کشاورزی با معاونت های ذی ربط در مجموعه جهاد کشاورزی استان سمنان باعث شده تا بتوانیم در مقوله ترویج و فرهنگ سازی اقدامات خوبی را انجام دهیم که ورود یافته های تحقیقاتی به سطح مزارع در سال های اخیر ازجمله اقدامات است که طی پنج سال اخیر جدی تر به آن پرداخته شده است.
یکی از نمونه های این ترویج انتقال یافته های تحقیقاتی در میامی بود که باعث شد سطح عملکرد شگفت انگیر ۱۰۰ تن ذرت علوفه ای در هر هکتار با استفاده از ۵۰ درصد آب مورد نیاز صورت بپذیرد.
*به نظر شما تغییر الگوی کشت در استان سمنان چه ضرورتی دارد؟
تغییر الگوی کشت در سراسر استان سمنان از مناطق تحت کشت محصولات جالیزی، پنبه و غلات گرمسار تا میامی امروز یک ضرورت است. ما امروز استفاده ار آب را باید با مزیت نسبی محصولات بسنجیم و محصولات را به نوعی کشت کنیم از نظر کمی و کیفی با برخورداری از مصرف آب کمتر محصولی مناسب را برداشت کنیم برای این امر سه راهکار توسط مرکز تحقیقات ارائه شده است که توسعه باغات و گلخانه ها با روش های نوین آبیاری و مزیت نسبی بر روی درختان میوه مانند پسته از جمله این اقدامات است.
امروز برای استان سمنان هفت اقلیم را شناسایی کرده ایم که هر اقلیم کشت مناسب خود را می طلبد همچنین ارقامی که تحمل بالایی نسبت به کم آبی دارند اقدامات تحقیقاتی انجام شده است از جمله آنها کشت پسته و انگور با ارزیابی مزیت نسبی پیرامون مقوله آب در فرایند تولید این گیاهان انجام شده است امروزه درکشت سنتی انگور شهرستان شاهرود سرخ فخری است که این محصول معایبی نیز دارد که ما سعی کرده ایم ارقام مناسب با بهره برداری بالا را معرفی و جایگزین کنیم.
دومین راه کار تغییر الگوی کشت با پرورش گیاهان دارویی به خصوص در مناطق کاشت دیم استان مانند کالپوش است چرا که در این مناطق کشت های یک ساله دیم در اراضی شیب دارموجب فرسایش خاک شده است و نیازمند کاشت گیاهان چند ساله مانند ارقام دارویی یا گل محمدی هستیم.
راهکار سوم تغییر الگوی کشت توسعه کشت هایدرو پونیک یا گل خانه های هایتک در سیستم آبی بسته هستند که تمام آب مورد نیاز در یک فرایند چرخیده و خارج نمی شود.
*برای تغییر الگوی کشت متقاعد کردن کشاورزان یک اصل مهم است در این خصوص چه برنامه ای داشته اید؟
تغییر الگوی کشت باید مستمرانجام شود و این فرایند امروز تمام شده نیست و هر روز به یافته های علمی این زمینه افزوده می شود و متدهای جدید مورد پایش قرار می گیرد از جمله توصیه های انجام شده در این زمینه افزایش راندمان در واحد سطح به جای افزایش سطح کشت است امروزه شاهد روند محسوسی در استان هستیم که اراضی کم کم به باغ بدل می شود که البته این امر باید حساب شده باشد.
از سوی دیگر در دنیا هر تصمیمی که گرفته شود تکیه بر یافته های پژوهشی است لذا در شرایط کنونی نگاه دانش محور به کشاورزی اهمیت دارد و باید در بین کشاورزان نهادینه شود.
در گذشته تصور برا ین بود که تحقیقات امری فانتزی است اما نتایج تحقیق انجام شده در دانشگاه تهران بر روی ارزش افزوده تحقیقات بخش کشاورزی بر حسب بازگشت سرمایه یک به بیست و پنج گزارش شد که این یعنی به ارزای هر یک میلیون تومان هزینه در تحقیقات کشاورزی ۲۵ میلیون تومان بازگشت سرمایه وجود دارد همچنین مقام معظم رهبری اعلام کرده اند که در برنامه ششم توسعه قریب به چهار درصد تولید ناخالص ملی می بایست صرف پژوهش شود.
هر چند امروز اعتبارات بخش تحقیقات مناسب نیست اما امیدواریم با در نظر گرفتن اعتبار استانی برای مرکز تحقیقات، اقبال بیشتری در این زمینه مشاهده کنیم.
*درباره آب مجازی و سیستم کشت داخلی توضیح دهید.
ارزش افزوده و مزیت نسبی آب دو مقوله ای هستند که در بدنه وزارت جهاد کشاورزی بسیار مورد تاکید هستند حتی از این دو مهم به عنوان پایه های اصلاح الگوی کشت می توان نام برد.
آب مجازی به معنای آبی است که در تولید یک محصول استفاده میشود بطور مثال برای تولید هر کیلوگرم هندوانه ۲۵۰ لیتر آب مصرف میشود و وقتی آنرا صادر کنیم، اگر همان میزان آب در بطری صادر شود ارزش بیشتری دارد همچنین برای تولید یک کیلو گرم صیفی جات ۲۰۰لیتر آب نیاز است که با این آب می توان محصولاتی با مزیت نسبی بیشتر شامل زعفران و پسته کشت کرد و به جای کاشت هندوانه آن را با ارزش افزوده ای بسیار نازل وارد کرد.
البته در سیاست های دولت حذف کشت محصولات استراتژیک مانند گندم قرار ندارد چرا که معتقدیم قوت غالب مردم از این راه تامین می شود اما بعضا واردات یک محصول از خارج ارزان تر از تولید آن در داخل در می آید اینکه به جای کاشت محصولی با نیاز آبی بالا که درنهایت صادر هم می شود، ارقامی کم نیاز به آب کشت و محصول پرآب را با قیمیت نازل تر و ارزش افزوده کمتر وارد کرد که این امر جز در محصولات استراتژیک مورد تایید مرکز تحقیقات نیز قرار دارد.
*نظر شما درباره کشاورزی و انتقال آب به استان سمنان چیست؟
انتقال آب فرآیندی فنی و پیچیده است قطعا انتقال آب برای کشاورزی مقرون به صرفه نیست و از سوی دیگر این آب دارای املاحی است که تنها در مناطقی می توان از آن استفاده کرد که میانگین بارشی معادل ۳۵۰ میلیمیتری دارد چرا که املاح مضر آب دریا باید توسط بارندگی شسته شود و در خاک نماند اما در استان سمنان که میانگین بارش زیر ۱۲۰ میلیمتر است به این امر موجب تخریب خاک می شود.
*عملکر شما در حوزه تولید بیولوژیک چه تاثیری بر تولیدات کشاورزی و بحران آب دارد؟
کشاورزان استان سمنان هنوز با توجه ارزش افزوده بالای بخش تحقیقات، اقبالی در سرمایه گذاری در این بخش ندارند چرا که عوامل بیولوژیک با تاخیر عمل کرده اما آفات را ریشه کن می کند حال آنکه کشاورزان به دنبال سموم شیمیایی هستند که در لحظه جواب دهد و به این دلیل کارهای تحقیقاتی انجام شده در بخش ترویج با مشکلاتی روبرو است هرچند پرسنل ۱۰۲ نفره مرکز تحقیقات که ۳۰ محقق برجسته در زمره آنها هستند اقدامات آموزش و ترویجی بسیاری برای بهره برداران بخش کشاورزی انجام داده اند.