خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل ـ رامین حسین آبادیان: پس از روی کار آمدن «عبدالفتاح السیسی» سیاست دولت مصر در قبال بحران سوریه و جنگ داخلی در این کشور به کلی دستخوش تغییر و تحولات گسترده شد. مصر که پیشتر در عهد «محمد مرسی» و قبل از آن «حسنی مبارک» همواره مواضع خصمانه در قبال دولت سوریه اتخاذ می کرد، با تکیه زدن «عبدالفتاح السیسی» بر کرسی قدرت، مواضع متفاوت و در عین حال ملایمی را در برابر دمشق اتخاذ کرد.
پس از روی کار آمدن «محمد مرسی» رئیس جمهوری مخلوع مصر در ۲۳ مِی ۲۰۱۲، شاهد اتخاذ شدیدترین و تندترین مواضع توسط دولت قاهره در قبال دولت دمشق و بشار اسد بودیم. در پی انتخاب «محمد مرسی» به عنوان رئیس جمهوری مصر، روابط میان قاهره و دمشق بیش از پیش تیره و پیچیده شد. مُرسی در سخنرانی‌های سیاسی خود «بشار اسد» را «دیکتاتور» توصیف کرد و صراحتا مدعی شد: «سرنگونی اسد پیش از آنکه یک مسأله سیاسی باشد، یک تکلیف اخلاقی است»!
در واقع، رویکرد خصمانه محمد مرسی در قبال دولت دمشق روز به روز تشدید می‌شُد. مرسی حتی طرح تشکیل یک کمیته چهارجانبه متشکل از مصر، عربستان، ترکیه و ایران برای حل بحران سوریه را مطرح کرد؛ کمیته ای که بیش از آنکه برای حل بحران سوریه تشکیل شده باشد، برای ضربه زدن بیشتر به این کشور ایجاد شد. هدف محمد مرسی از قرار دادن نام ایران در میان اعضای این کمیته نیز رایزنی با تهران به منظور تجدید نظر آن در مواضع خود در قبال دولت دمشق بود.
سرانجام در ژوئن سال ۲۰۱۳ محمد مرسی به صورت رسمی قطع هرگونه رابطه دیپلماتیک با دولت دمشق را اعلام کرد. پس از صدور این دستور بود که سفارت دمشق در قاهره به طور کامل بسته شد. رئیس جمهوری مخلوع مصر حتی پیشنهاد ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز آسمان سوریه را به شورای امنیت سازمان ملل ارائه داد و با سلسله اقدامات خصمانه ای که علیه دولت دمشق انجام داد، به طور کامل در محور سعودی ـ قطر و ترکیه قرار گرفت.
این در حالی است که پس از روی کار آمدن «عبدالفتاح السیسی» موضع دولت قاهره از حمایت گروه های معارض سوری به حمایت ـ غیرمستقیم ـ از دولت دمشق چرخش یافت. علت عدم حمایت رسمی و علنی دولت قاهره از دمشق نیز به موارد متعددی بازمی‌گردد که از جمله آنها می‌توان به تلاش قاهره برای ممانعت از ایجاد تنش در روابط خود با دیگر کشورهای عربی و در رأس آنها عربستان سعودی، اشاره کرد.
قاهره که پس از سرنگونی «حسنی مبارک» همواره با مشکلات اقتصادی بسیار پیچیده مواجه بوده است، هیچگاه ـ نه در زمان محمد مرسی و نه در زمان السیسی ـ قصد نداشته با سیاست‌هایش، خود را در مقابل کشورهایی همچون عربستان سعودی که به آنها احتیاج دارد، قرار دهد. در واقع برخورداری کشوری همچون مصر از حمایت عربستان سعودی که می تواند منشأ بسیاری از کمک‌های مالی آن به قاهره باشد، یک امتیاز بزرگ برای دولتمردان مصری محسوب می شود. از همین روی، عبدالفتاح السیسی نیز تحت هیچ شرایطی قصد ندارد که خود را از حمایت سعودیها محروم سازد.
بر همین اساس، انتظار حمایت علنی و رسمی دولت قاهره از دمشق واقع‌بینانه به نظر نمی رسد. مسئولان کنونی در دولت مصر بر این باورند که حمایت‌های علنی از دولت دمشق و اتخاذ یک موضع اصولی در قبال بحران سوریه با توجه به مواضع سرسختانه بسیاری از کشورها در برابر این کشور، موجب منزوی شدن آنها در منطقه خواهد شد. به همین دلیل تلاش می کنند تا زمان پیروزی کامل دولت سوریه بر تروریست‌های تکفیری و عادی شدن وضعیت سیاسی ـ امنیتی در این کشور، حمایت خود از دمشق را به صورت رسمی اعلام نکنند.
دولت عبدالفتاح السیسی تاکنون نه تنها معارضان سوری را در قاهره به حضور نپذیرفته است، بلکه در مقابل، پذیرای نمایندگانی از سوی دولت دمشق نیز بوده است؛ مسأله‌ای که به خوبی می تواند از نوع نگرش و رویکرد السیسی به تحولات سوریه پرده بردارد. در تاریخ ۱۷ دسامبر سال ۲۰۱۴ بود که «عماد الأسد» از مسئولان ارشد نیروی دریایی ارتش سوریه ضمن سفر به قاهره با مقامات مصری دیدار و گفتگو کرد. علاوه بر این، در سال گذشته میلادی نیز شاهد حضور یک تیم رسانه‌ای از سوریه در قاهره بودیم که این مسأله نیز خود به تنهایی حاکی از نوعی روابط دوجانبه و البته «زیرپوستی» میان دو طرف است.
علاوه بر آنچه که گفته شد، دولت قاهره طی سالهای اخیر مواضع خود در قبال تحولات سوریه را صراحتا اعلام کرده است. مصر طی این سالها همواره بر لزوم حل سیاسی بحران سوریه و ناکارآمدی هرگونه گزینه نظامی برای سرنگونی بشار اسد تأکید کرده است. در همین ارتباط، «سامح شکری» وزیر خارجه مصر در سخنانی صریح و شفاف تصریح می کند: «راهکار سیاسی تنها راه حل برون رفت از بحران کنونی سوریه است». وی همچنین ادامه می دهد: «گزینه نظامی تنها به بیشتر شدن آلام مردم سوریه خواهد انجامید».
از همه مهم‌تر، موضع دولت قاهره در قبال مسأله ماندن یا نماندن بشار اسد در قدرت است که بارها توسط مقامات مصری تبیین شده است. وزیر خارجه مصر در این زمینه می گوید: «این مردم سوریه هستند که در خصوص رهبران خود باید تصمیم گیری کنند». «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهوری مصر نیز در گفتگو با روزنامه اماراتی «الإتحاد» در خصوص دیدگاه مصر درباره سرنوشت بشار اسد چنین می گوید: «بشار اسد جزئی از هرگونه روند مذاکره میان دولت سوریه و مخالفان آن خواهد بود».
تأکیدات مکرر مقامات ارشد مصری بر لزوم تصمیم گیری مردم سوریه درباره سرنوشت بشار اسد و همسو نشدن آنها با محور سعودی ـ قطر و ترکیه در سر دادن شعار لزوم کناره‌گیری اسد از قدرت، دیگر جای هیچ شکی را در حمایت‌های غیرمستقیم مصر از سوریه باقی نمی‌گذارد.
حمایت‌های دولت قاهره از دمشق تنها به این سطح محدود نشد، بلکه در مسأله دخالت نظامی روسیه در سوریه به منظور مقابله با تروریست‌های تکفیری نیز شاهد آن بودیم که قاهره با وجود مخالفت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، بارها ضمن «مثبت» ارزیابی کردن حضور روس‌ها در سوریه اعلام کرد: «حضور نظامی روسیه در سوریه برای مبارزه با تکفیریها صورت می پذیرد و امنیت منطقه را به دنبال خواهد داشت».
مقامات دولت مصر حتی در هنگامی که عربستان سعودی از نیت خود برای لشکرکشی زمینی به سوریه پرده برداشت، با این رژیم همنوا نشده و بار دیگر بر لزوم حل سیاسی بحران این کشور تأکید کردند. در ادامه همین مواضع دولت قاهره در قبال دولت دمشق بود که نوعی تنش بر روابط مشترک مصر و عربستان سعودی حاکم شد؛ تنشی که در نهایت با باج‌دهی بزرگ «السیسی» به سعودیها پایان یافت و جزایر مصری «تیران» و «صنافیر» از سوی السیسی به ریاض واگذار شد. دولت مصر با واگذاری این دو جزیره مصری به عربستان سعودی تلاش کرد تا خود را از خشم این رژیم که ناشی از حمایت‌های قاهره از دمشق بود، در امان نگاه دارد.
در حقیقت باید دانست که دولت قاهره میان دو راهی «دست کشیدن از مواضع خود در قبال دمشق» و «محرومیت از حمایت‌های مالی و سیاسی عربستان سعودی» راه سومی را برای خود ایجاد کرد و آن «باج دادن» از طریق واگذاری جزایر مصری به ریاض بود؛ راهی که شاید خودِ سعودیها در مقابل آنها قرار داده باشند.
عبدالفتاح السیسی در حال حاضر دو نقطه مشترک اصلی و اساسی میان قاهره و دمشق می‌بیند که یکی از آنها درگیر بودن دو طرف با پدیده شوم تروریسم و دیگری همسویی درباره «اخوان المسلمین» است. گسترش تروریسم در صحرای سینا به چالشی اساسی برای دولت السیسی تبدیل شده است به گونه‌ای که وی مهار تروریسم در منطقه و به ویژه در سوریه را یکی از عوامل مهم کنترل اقدامات تروریستی در صحرای سینا قلمداد می کند.
از سوی دیگر، مسأله «اخوان المسلمین» نیز برای السیسی از اهمیت بسزایی برخوردار است. رئیس جمهوری مصر جمعیت «اخوان المسلمین» را یک خطر بالقوه برای خود احساس می‌کند و تا به امروز از هیچ تلاشی برای سرکوب این جمعیت دریغ نکرده است. وی قصد دارد از تمامی ظرفیت‌ها برای ریشه کن شدن این جمعیت در منطقه بهره ببرد و از همین روی در صدد است تا از اختلافات دیرینه و کهنه میان دولت دمشق با «اخوان المسلمین» سوریه نهایت بهره‌برداری را انجام دهد.
در نهایت، برآیند رفت و آمدهای برخی مسئولان نظامی بلندپایه سوریه و همچنین اصحاب رسانه این کشور به مصر از یک سو و حمایت‌های سیاسی این کشور از سوریه از سوی دیگر، نشان از آن دارد که دو طرف هرچند به صورت غیرمستقیم، اما با یکدیگر در تعامل هستند. در واقع همین فعل و انفعالات در روابط میان دو طرف موجب شده تا اخیرا رسانه‌های عربی گمانه‌زنی‌هایی را در خصوص بازگشایی سفارت سوریه در مصر مطرح کنند؛ گمانه‌زنی‌هایی که اخیرا توسط قاهره تکذیب شد.
با این وجود، مطرح شدن چنین مسأله‌ای (بازگشایی سفارت سوریه در مصر) فارغ از صحت و سقم آن، نشان می‌دهد که روابط میان دمشق و قاهره طی سالهای اخیر تا حدی بهبود پیدا کرده است که رسانه‌ها حتی بازگشایی سفارت دمشق در قاهره را دور از ذهن تصور نمی کنند.