خبرگزاری مهر، گروه جامعه- ناصر جعفرزاده: آمار سازمان جهانی بهداشت در مورد میزان مصرف الکل در کشورهای مختلف به قدری برای ایرانیان شوک آور بود که کارشناسان همچنان در حال اظهار نظر در خصوص این گزارش هستند. براساس آمار سازمان جهانی بهداشت، کشورمان از نظر میزان فراگیری مصرف الکل در رتبه ۱۶۶ قرار داشت. اگرچه مصرف مقادیری حتی کمتر از این میزان هم زیبنده کشورمان نیست اما ایران از نظر میزان مصرف الکل وضعیت بسیار مناسبی را دارد به طوری که تنها حدود ۲ درصد از جمعیت کشورمان مشروبات الکلی مصرف می کنند.
مساله نگران کننده در این آمار این است که اگرچه دربرگیری مصرف مشروبات الکلی در کشورمان در حد پایین ترین کشورهای دنیاست اما سرانه مصرف در میان افرادی که اقدام به نوشیدن الکل می کنند به طرز عجیبی بالا است. ایران در این شاخص، رتبه ۱۹ کشورهای دنیا را دارد و از این نظر حتی بالاتر از کشورهایی چون آلمان و روسیه ایستاده است.
شاید همین آمار و اطلاعات بود که مسئولان وقت در سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت را به این فکر انداخت تا کلینیک‌های ترک اعتیاد به الکل را در کشور راه اندازی کنند. طرح‌هایی که تا حدی اجرایی شد اما ادامه و توفیق عملکرد آنها چندان روشن نیست. با اینکه براساس آمار نیروی انتظامی حدود ۲۰۰ هزار نفر در کشور درگیر اعتیاد به الکل هستند و حتی ستاد مبارزه با مواد مخدر، مصرف مشروبات الکلی را پیش زمینه ای برای ورود افراد به اعتیاد به مواد مخدر می داند، با این حال متولی مشخصی در ارائه خدمات ترک الکل در کشور مشاهده نمی شود.
مسئولیت مراکز ترک اعتیاد الکل با کیست؟
در دوره ای سازمان بهزیستی با اطلاع رسانی وسیع خبر از افتتاح مرکز ترک اعتیاد به الکل داد. اما اقدامات سازمان بهزیستی که در سال ۹۲ اعلام کرد نخستین مرکز ترک اعتیاد الکل را افتتاح کرده است، ناتمام ماند تا در دوره جدید، مسئولان این سازمان اصولا وظیفه ای در زمینه ترک اعتیاد الکل برای خود قائل نشوند.
مدیرکل وقت پیشگیری و درمان اعتیاد بهزیستی کشور در تیرماه ۹۲ با بیان اینکه مصرف الکل در کشور به یک معضل تبدیل شده است، گفت: مراکز اقامتی و کوتاه‌مدت ترک الکل با حضور متخصصین و روانشناسان و همچنین مددکاران متخصص به زودی در چند منطقه از کشور افتتاح خواهد شد. فرید براتی سده ۲ ماه بعد گفت: مجوز اولین مرکز ترک الکل که قرار است در تهران کار خود را آغاز کند، به صورت «پایلوت صادر شده است».
بهزیستی: نه وظیفه داریم نه امکان و اختیار
حالا با گذشت ۳ سال از آن زمان رئیس سازمان بهزیستی معتقد است سازمان متبوعش وظیفه ای در قبال ترک اعتیاد به الکل ندارد.
بهزیستی به لحاظ قانونی نمی تواند به ترک الکل ورود کند. فقط می توانیم برای مصرف کنندگانیکه داوطلب باشند، با مشارکت تیم ارتقای روحیه، مددکاری و تیم اجتماعی شرایط بازگشت به جامعه را فراهم کنیم.محسنی بندپی که با خبرنگار مهر، سخن می گفت، افزود: مصرف الکل از جمله مفاسد اخلاقی است اما دستگاهی که به طور مستقیم وظیف ورود به کار را داشته باشد نیروی انتظامی است زیرا هم وظیفه قانونی دارد و هم امکانات و اختیارات کافی را دارد.
رئیس سازمان بهزیستی ادامه داد: ارائه خدمت ترک اعتیاد الکل در شرح وظایف بهزیستی نیست و اختیاری هم نداریم. سازمان بهزیستی ترک اعتیاد به مواد مخدر را هم به عنوان یک آسیب دیده پوشش می دهد؛ در مورد الکل هم اگر فردی به عنوان آسیب دیده به بهزیستی مراجعه کند مورد پذیرش قرار می گیرد اما این در شرایطی ویژه است. اصل قضیه برعهده قوه قضاییه و نیروی انتظامی است گرچه خوب است دستگاهی در زمینه ترک اعتیاد با نیروی انتظامی همکاری کند.
محسنی بندپی با تاکید بر اینکه بهزیستی به لحاظ قانونی نمی تواند به موضوع ترک الکل ورود کند خاطرنشان کرد: ما فقط می توانیم به مصرف کنندگان الکل که داوطلب دریافت خدمات باشند، با مشارکت تیم ارتقای روحیه، تیم مددکاری و تیم اجتماعی شرایط بازگشت به جامعه را برای آنها فراهم کنیم که این تنها در مواردی است که فرد مصرف کننده به درجه ای از بیماری‌های روانی رسیده باشد. مصرف الکل در جامعه ما قبح دارد و از نظر شرعی و قانونی دچار اشکال است و برخورد با این آسیب اجتماعی باید متناسب با قبح آن باشد.
وزارت بهداشت: ترک الکل نیاز به مراکز مجزا ندارد
در نبود وظیفه قانونی برای سازمان بهزیستی، وزارت بهداشت تنها سازمانی است که به نظر می رسد در زمینه ترک الکل هم امکانات خوبی در اختیار دارد و هم از نظر قانونی ممنوعیتی برای ایجاد مراکز ترک اعتیاد الکل ندارد. با این حال عملکرد وزارت بهداشت هم در زمینه ارائه خدمات ترک الکل روشن و شفاف نیست. در حالی که در راستای سیاست های وزارت بهداشت، اولین کلینیک درمان اعتیاد به الکل- جهت ارائه خدمات روانپزشکی و روانشناختی و درمان مشکلات سوء مصرف و وابستگی الکل- در مرکز ملی مطالعات اعتیاد (INCAS) راه اندازی شد و همگان منتظر ادامه روند راه اندازی مراکز مشابه در سطح شهر تهران و شهرستانهای بزرگ کشور بودند، با گذشت ۲ سال هنوز هیچ مرکز جدیدی در کشور افتتاح نشده است و به نظر می رسد رویکرد وزارت بهداشت بر توسعه این مراکز استوار نیست.
احد حاجبی، مدیرکل دفتر سلامت اجتماعی، اعتیاد و روان وزارت بهداشت در آخرین اظهار نظر خود در خصوس توقف روند توسعه مراکز ترک اعتیاد الگل گفت: ما اعتقاد نداریم که برای ترک الکل مرکز مجزایی راه‌اندازی شود. دلیلش هم این است که پتانسیل مراکز درمان اعتیاد موجود در کشور، برای این کار کافی است.
اگرچه بسیاری از کارشناسان معتقدند روند اقدامات در درمان ترک اعتیاد الکل با اعتیاد به مواد مخدر کاملا متفاوت است، حاجبی تاکید کرد که به پزشکانی هم که در این مراکز مستقر هستند، در زمینه ترک الکل آموزش می‌دهیم. بنابراین همان پزشک می‌تواند در این زمینه اقدام کند. در حال حاضر آموزش‌هایمان در زمینه ترک الکل را با ۱۵۰ مرکز ترک اعتیاد آغاز کرده‌ایم.
این در حالی است که تنها مرکز ترک اعتیاد الکل در کشور که زیر نظر مرکز مطالعات اعتیاد وزارت بهداشت فعالیت می کند محدود است و ظرفیت ارائه خدمات ترک به مصرف کنندگان مشروبات الکلی را ندارد. در حال حاضر این مرکز تنها ۳ ساعت در هفته به پذیرش افراد متقاضی ترک اعتیاد الکل پذیرش می دهد.
شهرداری: هم خدمات ترک داریم هم آموزش پیشگیری
در نبود ارائه خدمات به داوطلبان ترک الکل از سوی نهادهایی که به نظر می رسد وظیفه مستقیم در این زمینه دارند، شهرداری تهران سازمانی است که ارائه بخشی از خدمات ترک اعتیاد الکل به متقاضیان را برعهده گرفته است. اگرچه شهرداری در موضوع ترک الکل مستقیما هیچگونه وظیفه ای را عهده دار نیست اما به گفته مدیرعامل سازمان رفاه و خدمات شهرداری تهران، این سازمان از تمام ظرفیت و توان خود برای بهبود استانداردهای زندگی در شهر تهران استفاده می کند که ارائه خدمات ترک الکل در این راستا انجام می شود.
فرزاد هوشیار پارسیان در گفتگو با خبرنگار مهر به راه اندازی مرکز ترک الکل از سوی شهرداری اشاره کرد و افزود: مرکز ترک اعتیاد الکل با مشارکت سازمانهای مردم نهاد در منطقه ۲ شهر تهران راه اندازی شده و به متقاضیان خدمات ارائه می دهد. با اینکه پارسیان از تعداد دریافت کنندگان و نحوه ارائه خدمات ترک الکل در مجموعه زیر نظر شهرداری تهران اطلاعی نداشت ادامه داد: افراد به صورت داوطلب می توانند به این مرکز مراجعه و از خدمات مرکز استفاده کنند. علاوه بر تاسیس مرکز ترک الکل، کارگاه‌های پیشگیری از مصرف الکل در شهرداری تهران در قالب کارگاه‌های کوچک و بزرگ در سطح محلات در حال برگزاری است. وی تاکید کرد: همچنین در سرای محلات یکی از سرفصل‌های آموزشی، ارائه آموزش‌های مقابله با الکل است.
بی هیچ مقدمه ای واضح است که شهرداری متولی ترک اعتیاد الکل نیست و ارائه خدمات ترک الکل که نیازمند روشهای پیچیده درمانی است تنها از سوی متخصصان مرتبط با ترک اعتیاد در وزارت بهداشت و رابطان سلامت روان بهزیستی و مراکز مشاوره و روانشناسی امکان پذیر است. همچنین وزارت کشور به عنوان متولی اصلی کاهش و برخورد با آسیب‌های اجتماعی موظف است با سیاستگذاری در این زمینه، در یک تقسیم کار ملی وظیفه هر یک از دستگاه‌های مسئول را مشخص و به آنها ابلاغ کند. وظیفه ای که به نظر می رسد تا کنون انجام نشده است زیرا سازمان بهزیستی این مسئولیت را با نیروی انتظامی و قوه قضاییه می داند و وزارت بهداشت هم اقدام موثری انجام نداده است و همه اینها در شرایطی است که آمار رتبه ۱۹ ایران در مصرف الکل از سوی برخی شهروندان مربوط به ۲ سال پیش است و باید منتظر گزارش جدید سازمان جهانی بهداشت بمانیم تا احتمالا شاهد بالا رفتن مصرف مشروبات الکلی در کشور باشیم.