خبرگزاری مهر، گروه بین الملل- فاطمه محمدی: آفریقا دومین قاره بزرگ جهان با ۳۰۳۰۰۰۰۰ کیلومتر مربع وسعت، یک پنجم خشکی های زمین را در برگرفته است. در این قاره، ۵۴ کشور مستقل وجود دارد و بیش از ۷۰۰ میلیون نفر که ۱۵ درصد جمعیت دنیا را تشکیل می دهند در آن زندگی می کنند.
به رغم اینکه نام آفریقا همواره یادآور فقر و فاقه بوده است، اما بر اساس برآوردهای بین المللی ۹۶ درصد الماس، ۹۰درصد کروم، ۸۵ درصد پلاتین، ۵۰ درصد کبالت، ۵۵ درصد منگنز، ۴۰ درصد بوکسیت، ۱۳ درصد مس، ۵۰ درصد فسفات، ۶۵ درصد طلا، و ۳۰ درصد توریوم و اورانیوم جهان در آفریقا قرار دارد. این در حالی است که آفریقا مالک ۲۰ تا ۲۵ درصد پتانسیل یدروالکتریک جهان نیز هست که تا کنون بخش کوچکی از آن تحت کنترل درآمده است.
آهن، قلع، روی، سرب، زغالسنگ، سنگهای قیمتی و نیکل در آفریقا به وفور یافت می‌شود. ۱۰ کشور این قاره از جمله نیجریه، لیبی، گابن، الجزایر و آنگولا از صادرکنندگان نفت هستند. به دلیل باران های فراوان بیشتر زمینهای این قاره حاصل خیز است و جنگلهای انبوه در کنارمزارع سرسبز از ثروتهای خدادادی آفریقا محسوب می شود.
از نظر ژئوپلیتیک قرار گرفتن آفریقا در بین قاره های آسیا و اروپا و وجود چهار آبراه استراتژیک دریایی (کانال سوئز، تنگه جبل الطارق، باب المندب و دماغه امیدنیک) اهمیت ویژه ای به این قاره داده است.
به لحاظ فرهنگی بیش از ۵۵ درصد از مردم آفریقا مسلمان هستند و به عبارتی می توان گفت آفریقا تنها قاره ای است که بیشتر جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می دهند. بنابر آمار منتشر شده رشد جمعیت مسلمانان در آفریقا از بقیه قاره ها سریعتر بوده و رشد اسلام در آفریقا به عنوان یک مکتب در دهه گذشته از رشد بقیه مذاهب از جمله مسیحیت بیشتر است. از نظر مساحت بزرگترین کشورهای آفریقا کشورهای مسلمان هستند (سودان و الجزایر) و از نظر جمعیت نیز دو کشور مصر و نیجریه در رده های اول و دوم قرار دارند.
به لحاظ بین المللی مجموعه کشورهای آفریقایی حدود یک سوم اعضای سازمان ملل متحد و دیگر نهادهای وابسته را تشکیل می دهند. در واقع کشورهای جهان برای پیشبرد هدفهای بین المللی خود به آرای این کشورها نیازمند هستند. برای مثال، آرای آنها در تلاش چین جهت جلب همکاریهای بین المللی کشورهای آفریقایی در تصاحب کرسی تایوان در شورای امنیت بسیار مؤثر بود. اندونزی برای حل مسئله تیمور شرقی نیاز به آرای این قاره دارد. کشورهایی نظیر کوبا، چین، کره شمالی و جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با فشارهای سیاسی کشورهای غربی در مجامع بین المللی، به ویژه در کمیسیون حقوق بشر، آرای کشورهای آفریقایی را مهم می شمارند.
شایان ذکر است که فعالیت هماهنگ این کشورها در سازمان ملل متحد منجر به استقلال نامیبیا و اضمحلال نژادپرستی در آفریقای جنوبی شد. حتی رژیم صهیونیستی نیز برای مشروعیت بخشیدن به هدفهای نامشروع خود اهمیت ویژه ای برای نقش کشورهای آفریقایی در سازمان ملل متحد قائل است. لذا نقش بین المللی کشورهای آفریقایی همواره در تحولات جهانی موثر بوده است. برخی از کشورهای آفریقایی نظیر مصر دارای تمدنی غنی هستند. فرهنگ و آداب و رسوم سنتی این قاره دارای غنای هنری و جاذبه های فولکوریک فراوانی است. هنر آفریقایی در سالهای اخیر راه خود را در مدارس علمی مردم شناسی و جامعه شناسی جهان باز کرده است.
آفریقا به عنوان یک قاره غنی و ثروتمند، امروزه صحنه رقابت دوستان و دشمنان شده و تهران به‌عنوان دوست امین و حامی مردم آفریقا، تلاش دارد در قالب‌ها و چارچوب‌های متعدد و متنوع مناسبات خود را گسترش دهد و تنظیم کند. جمهوری اسلامی ایران از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی، سعی بر آن داشته تا در خدمت امنیت اقتصادی، غذایی و انسانی قاره آفریقا گام‌های مثبت و سودمندی بردارد. دفاع از کرامت انسان آفریقایی، آزادی مردم آفریقا از یوغ استعمارگر و نیازهای اقتصادی و غذایی و نیل به حیات کریمه و رفاه نسبی، بخشی از اهداف آفریقایی سیاست خارجی ایران است. ایران اسلامی در سالهای اخیر کمک‌های خارجی و توسعه‌ای خود را بیشتر به کشورهای آفریقایی داده و تلاش کرده خدماتی در بخش کشاورزی و زیرساخت‌های اقتصادی و توسعه‌ای با ارزان‌ترین قیمت و زیر سطح قیمت جهانی به کشورهای آفریقا ارائه دهد.
اهمیت اقتصادی قاره آفریقا برای ایران
رسانه‌های گروهی ایران باید از بند و اسارت تبلیغات سوء رسانه‌های غربی علیه آفریقا و تحولات آن آزاد شوند. رسانه‌های غربی سعی دارند آفریقا را به عنوان معدن، مزرعه و بازار برای خود نگه دارند و تلاش کنند ولی رسانه‌های آن آفریقا را به عنوان سمبل و نماد فقر، قحطی، بیماری و خشونت به ما تلقین و تحمیل کند. رسانه‌های ایرانی باید حقایق و وقایع آفریقا را کشف کنند و بسترهای روانی و ذهنی برای تعامل صحیح و منطقه‌ای ایرانیان با قاره آفریقا را فراهم سازند. در این میان رسانه های ایران با تهیه و پخش فیلم‌های مستند در مورد غنا و ثروت و زیبایی آفریقا می‌توانند خدمات شایانی به تصحیح شناخت و آگاهی مردم ما کنند. پژوهشگران و محققان جوان ما می‌توانند با تدوین و تهیه کتاب‌های مستند در مورد تاریخ، جغرافیا و فرهنگ این قاره باشکوه به یاری سیاست آفریقایی ما بشتابند. متأسفانه شناخت ما در مورد آفریقا همواره با ذهن و عینک غربی بوده است، آنهم شناختی ناقص و مخدوش. آفریقا بازار یک میلیارد نفری دارد، ۵۴ کشور آفریقایی نقش و جایگاه مهمی در تصمیمات سازمان ملل دارند. کان‌ها و معادن این قاره ۹۶ درصد الماس، ۹۰ درصد کروم، ۸۵ درصد پلاتین، ۵۰ درصد کبالت، ۵۵ درصد منگنز، ۴۰ درصد بوکسیتا، ۱۳ درصد مس، ۵۰ درصد فسفات، ۶۵ درصد طلا، ۳۰ درصد کوریوم و اورانیوم جهان را دارا است. ۱۰ کشور آفریقایی نیجریه، لیبی، الجزایر، گابن، آنگولا، گینه استوایی، سودان، چاد و موریتانی صادرکنندگان نفت و گاز هستند. این قاره می‌تواند با نظام مدرن کشاورزی و با مقداری سرمایه‌گذاری تأمین‌کننده غذای تمام مردم جهان باشد. این قاره ثروتمند مالک ۲۰ تا ۲۵درصد ظرفیت الکتریک و هیدرولیکی جهان است و می‌تواند با فناوری انرژی خورشیدی برای تمام جهانیان انرژی پاک تأمین کند.
مقامات رسمی ایران اسلامی طی سه دهه سعی داشته‌اند بسترها و فضاهای مساعد جهت حضور بخش خصوصی ایرانی در این قاره ثروتمند و بکر را فراهم سازند. سرمایه‌گذاران و تجار ایرانی و صاحبان صنایع بخش خصوصی جمهوری اسلامی ایران می‌توانند در دو زمینه صنایع کوچک، صنایع سنگین و زیربنایی فعالیت کنند و در این رهگذر دولت از آنها حمایت‌های متنوعی خواهد کرد.
در بخش خدمات، به‌ویژه صنعت گردشگری قاره آفریقا جاذبه‌های سیاحتی و طبیعی دارد که می‌توان تورهای جهانگردی و مسافرتی را با ارزان‌ترین قیمت در کشورهای آفریقایی سازماندهی و از تورهای اروپایی پرمشکل پرهیز کرد. قاره آفریقا با جاذبه‌های طبیعی و اکوتوریستی که دارد می‌تواند ایرانیان عاشق طبیعت را به خود جذب کند.
اهمیت فرهنگی قاره آفریقا
از لحاظ فرهنگی قریب ۶۰ درصد این قاره پهناور را مسلمانان تشکیل می دهند. به تعبیر دیگر آفریقا قاره ای است که بیشتر جمعیت آن مسلمان است. جالب آنکه رشد جمعیت مسلمانان و اسلام در آفریقا به مراتب بیشتر و سریعتر از بقیه ادیان و از جمله مسیحیت است.
قاره آفریقا به جهت پیشینه حضور طولانی مدت استعمارگران غربی و حاکمان فاسد داخلی، درد و رنج فراوانی متحمل شده است و خاطرات تلخی را از آن دوران در اذهان خود دارد. با ظهور و وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ ش در ایران، این انقلاب علاوه بر تغییرات بنیادین در نهادها و نظام داخل، پیام فرامنطقه ای و قاره ای را هم با خود به همراه داشت و ماهیت آن بر استقلال، آزادی، صلح، امنیت و عدالت جهانی، مخالفت با خشونت، احترام به حقوق انسان ها، کرامت انسانی، مردم سالاری و ضدیت با نژادپرستی استوار بود لذا به سرعت مورد توجه و اقبال مردم این قاره قرار گرفت و به واقع مردم این قاره قبل از سایر ملل جهان پیام انقلاب اسلامی ایران را با تمام وجود درک کرده و با آن همراه شدند.
در همین راستا، قاره آفریقا به خاطر اینکه بیش از نیمی از جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می دهند و به جهت ماهیت ضد استعماری اش، بیشتر مورد توجه انقلاب اسلامی ایران قرار گرفت، گرچه مردمان، آفریقا بعد از استقلال، انتظارات دیگری چون صلح، رفاه و توسعه و امنیت و آزادی را داشته اند ولی قدرت های فرامنطقه ای در چارچوب حفظ منافع خود به شیوه استعمار نو (امپریالیسم) همچنان به غارت منابع این قاره پرداخته و به دخالت های سیاسی، نظامی، و امنیتی خود به صورت مستقیم (مثل دارفور سودان و کشور سومالی) و غیر مستقیم (در اکثر کشورهای آفریقایی) ادامه داده و همین عوامل سبب شد تا انقلاب اسلامی ایران همواره مورد توجه، اقبال و آمال مردم این قاره باشد.
می توان گفت، کار فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آفریقا در سه حوزه صورت می پذیرد: ۱- شمال آفریقا؛ ۲-شرق و جنوب آفریقا؛ ۳-غرب و مرکز آفریقا. فعالیتهای فرهنگی در این سه حوزه بر محور دیپلماسی تلفیقی (عمومی و حمایتی) متمرکز بوده و استمرار دارد.
اهمیت امنیتی قاره آفریقا برای ایران
منطقه شاخ آفریقا، متشکل از کشورهای سودان، اتیوپی، اریتره، جیبوتی و سومالی است؛ که از نظر موقعیت جغرافیایی، یکی از مهم ترین مناطق استراتژیک جهان به شمار می آید. این اهمیت، ناشی از برخورداری منطقه از پارامترهای مهمی، نظیر احاطه بر دریای سرخ و تنگه باب المندب به عنوان گلوگاه ارتباطی اقیانوس هند به دریای مدیترانه و قاره اروپا، دروازه ورود آسیا و خاورمیانه به آفریقا، محل تلاقی تمدنهای خاورمیانه و آفریقا و خاستگاه رشد و گسترش فرهنگ اسلامی – آفریقایی است. به همین دلیل، این منطقه، همواره یکی از کانونهای نفوذ قدرتهای بزرگ، به ویژه در دوران نظام دو قطبی و جنگ سرد بوده است.
علاوه بر این، منطقه شاخ آفریقا، بر خلاف میزان و وسعت آن، بحرانهای سیاسی و امنیتی زیادی را در خود جای داده است؛ که می توان به بحرانهای داخلی این کشورها، همانند سودان (دارفور )، سومالی (الشباب) و تنش های مرزی این کشورها با یکدیگر (اتیوپی با اریتره، اریتره با جیبوتی، سودان با اتیوپی، اتیوپی با کنیا، سومالی با اتیوپی و ...) اشاره کرد؛ که گاه به درگیری های نظامی شدید نیز منجر شده است.
استراتژی آمریکا و رژیم صهیونیستی در شاخ آفریقا، بر اصل قرار دادن اریتره و اتیوپی به عنوان بازدارنده، در برابر رشد اسلامگرایی در کشورهای این سو و آن سوی باب المندب و همچنین کشورهای حوزه رود نیل در جنوب سودان، استوار شده است.
استراتژی رژیم صهیونیستی و آمریکا در این زمینه بر تشکیل چند حکومت کوچک و ضعیف در منطقه و برپایی آشوب در کشورهایی مانند سومالی، سودان و اریتره استوار است. به کارگیری اتیوپی به عنوان پایگاهی از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی و نیز برقراری روابط میان کشورهای شاخ آفریقا و رژیم صهیونیستی، از دیگر اهداف صهیونیسم در این منطقه استراتژیک به شمار می رود. بنابراین جهت مقابله با گسترش و نفوذ رژیم صهیونیستی در این قاره، جمهوری اسلامی ایران باید نفوذ خود را در کل قاره آفریقا به ویژه قسمت شمالی آن گسترش دهد.
نتیجه گیری
در مجموع آفریقا قاره اسلام، تمدن، غنای طبیعی و ظرفیت عظیم اقتصادی است و نمی تواند در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نادیده گرفته شود. باید گفت شناخت سیاستهای دشمنان انقلاب اسلامی،به ویژه اسرائیل، و به خصوص سیاست آنها در راستای انزوای ایران در آفریقا ضرورت دارد. رژیم صهیونیستی برای حضور بیشتر در این قاره نیاز به تضعیف موقعیت ایران دارد. سیاست خارجی ایران باید به گونه ای برای خنثی کردن این دسایس برنامه ریزی کند. تبادل هیئتهای سیاسی، افزایش همکاریهای بین المللی، شناخت متقابل فرهنگی و انجام فعالیتهای اقتصادی اگر با یک برنامه ریزی صحیح صورت پذیرد، باعث استحکام موقعیت جمهوری اسلامی ایران در آفریقا و تحقق یکی از اهداف سیاست خارجی ایران اسلامی خواهد بود.