خبرگزاری مهر، گروه استانها- مونا محمدقاسمی: استان گلستان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، نزدیکی به دریا و وجود رشته‌کوه البرز دارای شرایط اقلیمی منحصربه‌فردی است که بستر مناسبی برای زراعت‌های گوناگون و چهارفصل فراهم کرده است.
اما بعضی از عوامل تأثیرگذار بر کشاورزی، عوامل مطلوبی نیست و نمودار رشد کشاورزی را به سمت پائین سوق می‌دهد. از این دسته می‌توان به نبود مدیریت کنترل صحیح آب‌های جاری، فرسایش خاک حاصل از شخم و عملیات خاک‌ورزی نادرست، چرای بی‌رویه دام، استفاده از ماشین‌آلات فرسوده ، به‌کارگیری از روش‌های سنتی و قدیمی کشت، استفاده نکردن از بذر و نهال‌های اصلاح‌شده، نبود تمایل برای فراگیری علوم و فنون جدید کشاورزی و خرد و کوچک شدن مزارع یکپارچه را نام برد.
کشاورزی حفاظتی چندین دهه به عنوان روش نوین کشاورزی بین کشورهای مختلف دنیا استفاده می‌شود و در ایران هم از دهه هشتاد مورد توجه قرار گرفت؛ اما با گذشت بیش از یک دهه از اجرای این طرح تعداد زیادی از کشاورزان گلستانی با اجرای صحیح آن آشنا نیستند و هنوز از روش‌های سنتی برای کشت محصولات خود استفاده می‌کنند.
در کشاورزی حفاظتی به‌جای استفاده از روش‌های خاک‌ورزی رایج، از خاک‌ورزی حفاظتی استفاده می‌شود، به این معنا که زیرورو شدن خاک در این روش مثل سیستم رایج خاک‌ورزی نبوده و ۳۰ درصد بقایای محصول قبل، در سطح خاک حفظ می‌شود.
این روش کشاورزی بر پایه حفاظت از خاک، آب و گیاه بناشده و یکی از راه‌های مؤثر برای برون‌رفت از بحران خشک‌سالی، مدیریت آب و جبران مواد آلی خاک برای اقتصادی کردن کشاورزی است.
با گذشت بیش از یک دهه از اجرای این طرح تعداد زیادی از کشاورزان گلستانی با اجرای صحیح آن آشنا نیستند و هنوز از روش‌های سنتی برای کشت محصولات خود استفاده می‌کنند
به سراغ پژوهشگر و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان گلستان رفتیم تا از چند و چون اجرای کشاورزی حفاظتی در گلستان با خبر شویم.
محمداسماعیل اسدی در گفتگو با خبرنگارمهر تعریف کشاورزی حفاظتی را راهکار حفظ کشاورزی برای تولید پایدار با حفظ محیط زیست عنوان کرد و گفت: این عمل بر سه اصل استوار است که حفظ پوشش گیاهی، حداقل دستکاری خاک و رعایت تناوب زراعی را در بر می‌گیرد.
اسدی با تاکید بر این سه اصل افزود: هرگاه این سه اصل با هم در زمین کشاورزی پیاده شد می‌توانیم نام آن را کشاورزی حفاظتی بگذاریم.
وی با اشاره به آمار کشاورزی حفاظتی در دنیا گفت: در سال ۲۰۱۳، ۱۵۷ میلیون هکتاراز اراضی دنیا با رعایت این سه اصل طرح کشاورزی حفاظتی را اجرا کردند که در این بین کشور آمریکا با ۳۶میلیون هکتار، برزیل با ۳۲میلیون هکتار و آرژانتین با ۲۹میلیون هکتار بیش‌ترین اراضی را به خود اختصاص داده‌اند و متاسفانه در بین آمارهای اعلام شده نامی از کشور ایران نیست.
فقط ۱۵ درصد از کشاورزی حفاظتی در کشور اصولی است
اسدی اظهار کرد: طبق آماری که ازدفتر کشاورزی حفاظتی گرفتیم یک و نیم میلیون هکتار در سطح کشور تحت کشاورزی حفاظتی است که از این مقدار فقط ۱۵ درصد یعنی چیزی حدود ۲۲۵ هزار هکتار با رعایت سه اصل انجام می‌شود.
این پژوهشگر و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی استان گلستان فرهنگسازی و آماده سازی ذهن را گام نخست حرکت به سمت کشاورزی حفاظتی دانست و معتقد است تا چیزی را برایش فرهنگ سازی نکنیم موفق نخواهیم شد؛ به همین دلیل سعی کردیم با برنامه‌های تلویزیونی، برگزاری کلاس و کارگاه‌های مختلف به این امر سرعت ببخشیم.
اسدی با بیان اینکه یکی از شاخص‌های حاصل خیزی خاک مواد عالی است، گفت: در زمان شخم زدن خاک اکسید می‌شود و ما در کشاورزی حفاظتی از شخم بیولوژیکی به جای شخم مکانیکی استفاده می‌کنیم که در دراز مدت بین ۱۵ تا ۳۰ درصد باعث بهبود در تولیدات کشاورزی می‌شود.
اگر کمی دقت کنیم متوجه می‌شویم امسال نسبت به سال‌های گذشته زمین‌های کمتری بعد از برداشت محصول آتش زده شد و با کمی دقت می‌توان بقایای محصولات سال قبل را در زمین‌های کشاورزی مشاهده کرد که این امر نشان می‌دهد تاحدودی فرهنگسازی نتیجه بخش بوده است.
چندی پیش کارگاه آموزشی مدیریت فناوری‌های نوین در کشاورزی حفاظتی با حضور دکتر آلن دیوید مک هاو کارشناس ارشد مرکز تحقیقات بین‌المللی گندم و ذرت (Simmyt) در گرگان برگزار شد.
دکتر مک هاو با اشاره به کشورهای آسیای میانه گفت: در میان کشورهای آسیایی در بخش کشاورزی حفاظتی چین از ۰.۱ درصد به چهار درصد رسیده است و در کشورهای آسیای میانه کشور قزاقستان از هیچ به هفت درصد رشد کشاورزی حفاظتی رسیده است.
کمبود آب و فرسایش بادی؛ علت روی آوردن به کشاورزی حفاظتی
وی با اشاره به دلایل مختلفی که کشورها را وادار به پذیرش کشاورزی حفاظتی می‌کند، تصریح کرد:علت پذیرش این نوع کشاورزی در کشورهایی مانند آمریکا، کانادا، قزاقستان و آفریقای جنوبی کمبود آب و فرسایش بادی است.
کارشناس ارشد مرکز تحقیقات بین‌المللی گندم و ذرت (Simmyt) به سه اصل کشاورزی حفاظتی در راستای پایداری اشاره کرد و گفت: شخم زدن را باید متوقف کنیم و یا به‌طرف حداقل کاهش خاک‌برداری برویم، همچنین مواد آلی نباید از خاک خارج شود بلکه باید مقداری از بقایای محصول را به خاک برگردانیم و تناوب کشت را در سیستم کشاورزی رعایت کنیم تا به سودآوری برسیم.
این استاد فیزیک خاک رعایت این اصول را برای حفظ سلامت خاک، کربن خاک و بعضی از جنبه‌های بیولوژیکی خاک مفید می‌داند و به افزایش مواد آلی خاک در خاک‌ورزی اشاره می‌کند.
شخم زدن تمام اثرات کشاورزی حفاظتی را از بین می‌برد
وی با اشاره به این موضوع و تأثیر نامطلوب شخم زدن گفت: اگر بعد از خاک‌ورزی به سراغ شخم زدن برویم تمام زحمات ما به هدر می‌رود و به خانه اول برمی‌گردیم؛ به کشاورزان توصیه می‌کنم در اجرای کشاورزی حفاظتی هرکجا به مشکل برخورد کردند به سراغ شخم زدن نروند.
کارشناس ارشد مرکز تحقیقات بین‌المللی گندم و ذرت (Simmyt) با اشاره به بازدیدهایی که از مزارع کشاورزی در شهرهای گرگان، علی‌آباد و کردکوی داشته است، اظهار کرد: در این بازدید مزارعی دیدم که شکاف‌های بزرگی بر روی زمین ایجادشده بود اما در مزارعی که کشاورزی حفاظتی انجام می‌شود این اتفاق رخ نمی‌دهد حتی این امکان وجود دارد در زمینی که گندم کشت‌شده است برنج کاشت اما به شرطی که خاک کمی رطوبت داشته باشد.
دکتر مک هاو بابیان اینکه رفت‌وآمد ماشین‌آلات سنگین کشاورزی به زمین‌های زراعی آسیب می‌رساند، افزود: می‌توان باکمی تغییرات در ظاهر تراکتورها و عوض کردن لاستیک‌های بزرگ تراکتوربا لاستیک‌های ظریف‌تر این مشکل را تا حدودی برطرف کرد.
این استاد فیزیک خاک معتقد است در کشاورزی حفاظتی نفوذپذیری خاک و آب قابل‌جذب ۲۰ تا ۴۰ درصد افزایش پیدا می‌کند، سلامت خاک ۳۰ تا ۶۰ درصد افزایش و انرژی استفاده‌شده پنج‌تا ۱۰۰ درصد کاهش می‌یابد؛ همچنین انتشار گازهای گلخانه‌ای ۱۰ تا ۴۰ درصد کاهش می‌یابد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهادکشاورزی گلستان نیز با بیان اینکه مجموع سطح کشت کشاورزی حفاظتی استان ۷۰۰هزار هکتار در کشت‌های پاییزه و بهاره است، در رابطه با حمایت‌های انجام شده از کشاورزان در راستای گسترش کشاورزی حفاظتی گفت: یکی از مهم‌ترین رویکردهای ما تجهیز بخش ناوگان است و برای تامین ادوات کشاورزی نوین از محل کمک‌های بلاعوض ۳۰ درصد از ادوات نوین کشاورزی حفاظتی مثل ادوات نوین کم خاک ورزها و بی خاک ورزها که قرار می‌گیرند از محل اعتبارات خط مکانیزاسیون پرداخت می‌کنیم.
سهراب سهرابی افزود: کشاورزان می‌توانند به مراکز جهاد کشاورزی در شهرستان‌ها مراجعه کنند و درخواست خود را برای استفاده از این تسهیلات اعلام آمادگی کنند.
وی با بیان اینکه بهره برداران ما در سه گروه قرار می‌گیرند، اظهار کرد: گروه اول کشت و صنعت‌ها هستند که سطوح بیشتری دارند، گروه دوم تعاونی‌ها هستند که مجموعه ای از بهره برداران هستند وگروه سوم کشاورزان هستند؛ همچنین رانندگان حرفه ای هم بر اساس یک سری ضوابط می‌توانند درخواست دهند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهادکشاورزی گلستان در رابطه با مهم‌ترین تنگناهای پیش رو در این امر گفت: مهم‌ترین چالش ما در این روش کشاورزی درک درست کشاورزان و برنامه ریزان در رابطه با کشاورزی حفاظتی است چرا که ما از دهه هفتاد تا کنون تلاش کردیم به جامعه مخاطب بفهمانیم هم می‌شود مدیریت بقایا را انجام داد هم می‌توان کشاورزی حفاظتی را انجام داد و همچنین می‌توان تولیدات خوبی را داشت.
سهرابی افزود: سیاست‌ها و حمایت‌های وزارت جهاد کشاورزی موجب تدوین طرح جامع کشاورزی برای حمایت از توسعه کشاورزی حفاظتی شده است و در این طرح مباحث ترویجی، آموزشی، حمایتی و ... در دستور کار قرار دارد.
لزوم اجرای کشاورزی حفاظتی در ایران و گلستان امریست که اجرای آن باید هم از طرف جهاد کشاورزی و دستگاه های مربوطه و هم از سوی کشاورزان با جدیت دنبال شود چرا که اگر می خواهیم در تولیدات کشاورزی به تولیدات پایدار با کیفیت خوب برسیم باید بر اصول صحیح اجرای آن پایبند باشیم.