خبرگزاری مهر، گروه استانها ـ نیره شفیعی‌پور: در دل بافت تاریخی یزد آنجا که خشت و خاک و خاطره به یکدیگر گره خورده‌اند، عمارتی زیبا به جا مانده از دوران قاجار خودنمایی می‌کند که نامش برگرفته از نام مالک، خانه لاری‌ها شهرت یافته است.
این خانه تاریخی با مساحتی بالغ بر هزار و ۷۰۰ مترمربع، حدود ۱۱۰ سال قدمت دارد و روزگاری حاج ابراهیم لاری این خانه را بنا نهاد تا در همسایگی مدرسه ضیائیه و بقعه سید گلسرخ، اهل و عیالش را سکنی دهد و امروز پس از گذشت بیش از یک قرن، این خانه محل نگهداری اسناد تاریخی یزد شده است.
از سال‌ها پیش این خانه تاریخی زیبا با اتاق‌های سه دری و پنج دری، تالار و بادگیر، شیشه‌های رنگی و پنجره‌های گره چینی شده، حوض عریض و طویل فیروزه‌ای و باغچه‌ای مرکزی با سقف‌های گچبری شده و اتاق‌های آینه کاری شده، زیرزمین اسرار آمیز و دیوارهای کاهگلی، به مرکز اسناد و کتابخانه ملی یزد تبدیل شده و اتاق‌های تودرتوی آن که حالا دیگر از آنها به عنوان مخزن یاد می‌شود، محل نگهداری اسناد تاریخی است.
شاید این اولین بار و آخرین باری نباشد که یک خانه تاریخی به مرکز اداری تبدیل شده اما اینکه خانه‌ای تاریخی محل نگهداری اسناد قدیمی و اسناد هویتی یک استان باشد، تامل برانگیز است.
اوج ریسک‌پذیری در تبدیل یک خانه تاریخی به مرکز اسناد ملی
شاید در نگاه اول نوعی خوش سلیقگی در انتخاب این مکان برای نگهداری از اسنادی متعلق به دوران ساخت این خانه و حتی قبل از آن به نظر بیاید اما پای صحبت کارشناسان امر که می نشینیم، اوج ریسک‌پذیری در این انتخاب خودنمایی می کند.
بافت تاریخی یزد مکانی دور از دسترس محققان و پژوهشگرانی که اغلب بررسی‌های آنها ختم به مرکز اسناد می‌شود، محله‌ای که رفت و آمد خودرو حتی خودروهای امداد رسان و آتش‌نشانی در آن امکان‌پذیر نیست، محله‌ای که از دستبرد سارقان ایمن نیست، نامناسب‌ترین مکانی است که می‌شد برای نگهداری از اسناد تاریخی انتخاب کرد.
نامناسب بودن این فضا از همان سال‌های اول استقرار مرکز اسناد و کتابخانه ملی خود را نشان داد و حتی گردشگرانی که علاقمند به بازدید از خانه لاری‌ها بودند، معترض به نبود امکان بازدید از اتاق‌های این خانه شدند.
بحث ایمن نبودن این خانه برای میلیون‌ها اوراق و اسناد تاریخی از یک‌سو و موضوع به هم ریختن فضای تاریخی و روح معنوی خانه‌ای در دل بافت تاریخی به واسطه سرامیک شدن اتاق‌ها، سیم‌کشی‌هایی که انجام آن اجتناب ناپذیر بوده و ده‌ها تغییر دیگر که برای یک فضای اداری لازم بوده است، به بنا لطمه زده و بارها مورد بررسی قرار گرفته است.
پس از ۷ سال مذاکره تابلوی مرکز اسناد و کتابخانه ملی هنوز بر سر در خانه لاری‌ها خودنمایی می‌کند
این امر سبب شد تا مدیران مرکز اسناد در دوره‌های مختلف پیگیری‌های خود را برای جابجایی مرکز اسناد آغاز کنند اما هفت سال مذاکره در این زمینه تا کنون بی‌نتیجه مانده و هنوز تابلوی «مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان یزد» بر سر در خانه لاری‌ها خودنمایی می‌کند.
مدیر تازه به مسند نشسته مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان یزد نیز به دنبال پیگیری‌های مدیر قبلی جابجایی مرکز اسناد را در راس برنامه‌های خود قرار داده اما او نیز هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است.
داود پاک طینت، مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان یزد درباره ترک خانه لاری‌ها به خبرنگار مهر گفت: ما همچنان مستاجر میراث فرهنگی هستیم اما با تعاملی که با مدیران استان داشتیم، قرار است فضایی جدید به مرکز اسناد تحویل داده شود.
وی عنوان کرد: هنوز فضای مناسبی به ما معرفی نشده اما به محض اینکه فضایی مناسب با شرایط خوب معرفی شود، اقدام به جابجایی خواهیم کرد.
خانه لاری‌ها شاخص‌های نگهداری اسناد ملی را ندارد
پاک طینت بیان کرد: خانه لاری‌ها به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود ایمنی فیزیکی و شاخص‌های نگهداری اسناد ملی و تاریخی را ندارد ضمن اینکه دسترسی به این فضا نیز برای پژوهشگران و محققان دشوار است و بارها اعتراض آنها به این موضوع را شاهد بوده‌ایم.
وی با اشاره به اینکه شرایط بیولوژیکی خانه لاری‌ها نیز برای نگهداری اسناد تاریخی مناسب نیست، تصریح کرد: شرایط حاکم بر این خانه فساد و تخریب و نابودی آنها را به دنبال دارد و حتی نظر کارشناسان امر نیز بر این است که این خانه به هیچ وجه مناسب نگهداری اسناد تاریخی نیست.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان یزد افزود: تهویه نامناسب، نبود سیستمی برای کنترل دما و رطوبت و نبود امکان گردش هوا در مخازن نگهداری اسناد از عواملی است که نابودی اسناد را تسریع می‌کند.
مردم نگران نباشد؛ اسناد نفیس فعلا در تهران نگهداری می‌شود
وی تاکید کرد: البته جای نگرانی برای مردم و اهداکنندگان اسناد نیست زیرا اسناد نفیس استان در حال حاضر به صورت امانی در شرایط استاندارد در تهران نگهداری می‌شوند اما امیدواریم به زودی شرایطی فراهم شود که مردم استان یزد هرچه سریع‌تر بتوانند اسناد و کتب ارزشمند و نفیس استان را در خانه خود ببینند.
به جز موارد مطرح شده در زمینه شرایط دمایی و بیولوژیکی، موارد دیگری نیز اسناد خانه لاری‌ها را تهدید می‌کند که این عوامل ضرورت ترک هرچه سریع‌تر خانه لاری‌ها نمایان‌تر می‌کند.
در جوار خانه لاری‌ها خانه‌ای دیگر وجود دارد که از گذشته‌ها این خانه یکی از الحاقات خانه لاری‌ها بوده که اکنون نیز با توافق میراث فرهنگی در اختیار خانه لاری‌ها قرار گرفته است اما این خانه سال‌هاست به دلیل نبود بودجه کافی برای رسیدگی به یک مخروبه تبدیل شده و این مخروبه خطری برای خانه لاری‌ها به شمار می‌رود و امنیت این خانه را به شدت تهدید می‌کند.
خانه‌ای متروکه که بر ناامنی خانه لاری‌ها دامن زده است
این خانه الحاقی مخروبه که ناامنی خانه لاری‌ها برای نگهداری اسناد و کتب تاریخی را به دنبال داشته سبب شده این خانه طی سال‌های اخیر چندبار مورد دستبرد سارقان قرار گیرد تا جایی که حتی نیروی انتظامی نیز نسبت به این مسئله واکنش نشان داد و از مسئولان استان و سازمان اسناد و کتابخانه ملی خواست فکری به حال انتقال اسناد کنند.
البته پیش از این نیز کارشناسان آتش نشانی، مرکز مدیریت بحران و ... نیز از خانه لاری‌ها به عنوان مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان یزد بازدید کرده و آنها نیز ضریب ایمنی این خانه را بسیار ضعیف اعلام کرده بودند.
اکنون بیش از هفت سال از نخستین مذاکرات برای جابجایی اسناد و واگذاری خانه لاری‌ها به میراث فرهنگی می‌گذرد، اما مذاکرات مدیران این مرکز همچنان بی‌نتیجه و نافرجام باقی مانده، البته این امید وجود دارد که با همکاری مسئولان استانی هرچه سریع‌تر مقدمات جابجایی و کوچ اسناد تاریخی به مکانی امن و ایمن فراهم شود.