خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه-زهرا صادقی نقدعلی: نوشتار پیش رو روایاتی از علمای شیعه در خصوص اثبات ولایت امیرالمومنین(ع) در روز غدیرخم را بازخوانی کرده است.
غدیر در روایات شیعیان
غـدیـر در زبان عربی به معنی گودال است. تالاب و یا برکه هم به آن نیز می گویند. «خم» نام محلی است که در آن چشمه ها و درختان بسیاری وجود داشت که در قدیم افراد زیادی که به حج می رفتند اگر در این مسیر قرار می گرفتند برای استراحت در اینجا توقف می کردند.
سال دهم هجرت پیامبر اکرم(ص) به همراه امام علی(ع) از یمن به حج سفر می کنند تا آخرین حج خود را انجام دهند. در هنگام توقف و استراحت در مکانی به اسم غدیر پیامبر (ص)، امام علی (ع) را به عنوان امام و کسی که بعد از خودش مسئولیت امور مسلمین را بر عهده دارد به مسلمانان معرفی می‌کنند. این انتخاب برای حاضرین به ویژه شیعیان انتخابی کاملاً محرز و مسلم می باشد. حتی در این خصوص بسیاری از بزرگان و علمای اهل تسنن نیز در روایات مختلف حادثه غدیر را اتفاقی بر امامت و ولایت حضرت علی(ع) می دانند.
در این روز بزرگ حدیث مهمی از زبان پیامبر اکرم(ص) بیان شد که این حدیث در کتاب ها و روایات بسیاری از بزرگان اهل تسنن و اهل شیعه نیز بیان شده است. عبارت این حدیث به این گونه است:
عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ قَالَ: کُنَّا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فِی سَفَرٍ فَنَزَلْنَا بِغَدِیرِ خُمٍّ، فَنُودِیَ فِینَا الصَّلَاهُ جَامِعَهٌ وَکُسِحَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ تَحْتَ شَجَرَتَیْنِ فَصَلَّی الظُّهْرَ وَأَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ رَضِیَ اللهُ تعالی عَنْهُ فَقَالَ: «أَلَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنِّی اولی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ؟» قَالُوا: بلی. قَالَ: «أَلَسْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنِّی اولی بِکُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ نَفْسِهِ؟» قَالُوا: بلی. قَالَ: فَأَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ، فَقَالَ: «مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ، اللهم وَالِ مَنْ وَالَاهُ وَعَادِ مَنْ عَادَاهُ.»(۱)
ترجمه آن:
براء بن عازب می گوید: ما در سفری با پیامبر (ص) همراه بودیم، پس در غدیر خم توقف نمودیم، برای جماعت نماز اعلان شد و زیر دو درخت جایی برای پیامبر (ص) جارو کردند. آن‌حضرت (ص) نماز ظهر را خواند و دست علی رضی الله عنه را گرفت و فرمود: آیا نمی دانید که من از مؤمنان به نسبت خودشان نزدیک‌تر هستم؟
صحابه پاسخ دادند: بلی.
فرمود: مگر نمی‌دانید که من به هر مؤمنی از خودش نزدیک‌تر هستم؟
پاسخ دادند: بلی.
سپس دست علی را گرفت و فرمود: «کسی که من دوست او هستم، علی دوست اوست. پروردگارا! دوست بدار کسی را که علی را دوست بدارد و دشمن بدار کسی را که با علی دشمنی کند.«
۱- تمام ائمه معصومین روز غدیر خم را یکی بزرگترین عید شیعیان می دانند چرا که امام اول شیعیان در این روز به امامت و ولایت می رسند. در این زمینه امامان معصوم (ع) روایت های بسیاری دارند: امام باقر(ع) در اهمیت غدیر می فرمایند: «اسلام را بر پنج پایه استوار است: نماز ، زکات، روزه ، حج و ولایت و به هیچ چیز به اندازه آنچه در روز غدیر به ولایت تاکید شده، ندا نشده است.(۲)«
امام رضا (ع) نیز در مورد اهمیت غدیر می فرمایند: «عید غدیر روز تبریک و تهنیت است. هریک به دیگری تبریک بگوید، هر وقت مومنی برادرش را ملاقات کرد، چنین بگوید: حمد و ستایش خدایی را که به ما توفیق چنگ زدن به ولایت امیرمومنان مولا علی (ع) را عطا کرد. آری عید غدیر روز لبخند زدن به چهره مردم با ایمان است.(۳)«
امام کاظم (ع) نیز می فرمایند: «ولایت علی (ع) در کتاب‌های همه پیامبران ثبت شده است و هیچ پیامبری مبعوث نشده، مگر با میثاق نبوت محمد(ص) و امامت علی(ع).(۴)«
۲- محمد بن جریر طبری زادة ۲۲۴ در آمل، مورخ، مفسر قرآن، فیلسوف ایرانی و مؤلف کتاب تاریخ طبری مشهور به پدر تاریخ است. وی کتاب های بسیاری در مورد ولایت، غدیر خم و... دارد.
طبری در کتاب الولایۀ حدیثی را از زید بن ارقم نقل می‌کند که در اواخر این حدیث از قول پیامبر اکرم(ص) چنین آمده است: «ای مردم! آن چه را که به شما گفتم تکرار کنید و به آن قائل شوید، و بر علی به عنوان امیرالمؤمنین سلام دهید و بگویید حمد مخصوص خدایی است که ما را به واسطة ولایت علی هدایت کرد و اگر خداوند ما را به این امر هدایت نمی کرد ما خود هرگز نمی توانستیم به این امر هدایت شویم» و بعد می گوید: اوّلین کسانی که با پیامبر اکرم(ص) بیعت کردند ابوبکر و عمر و عثمان و طلحه و زبیر بودند.(۵)«
در این روایت مشخص شده است که پیامبر(ص) مسأله تعیین و معرفی ولایت را فقط مربوط به واقعه غدیر نمی دانستند بلکه ایشان به روش و راه‌های بسیاری مسأله ولایت را برای مردم بازگو و امر مسلم می دانستند. به طوری که حتی بسیاری از بزرگان اهل خلافت با شنیدن مسأله ولایت با پیامبر(ص) بیعت می کنند.
ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق و اِبنِ بابُوَیْه (زادة ۳۰۶ ـ قم و درگذشته ۳۸۱ ـ شهر ری) از علمای شیعه در قرن چهارم و از بزرگان علم حدیث است.
شیخ صدوق معتقد است: امامان از نسل امیرمؤمنان و از نسل امام حسین علیهم السلام هستند. ایشان با سند صحیح نقل کرده‌اند که رسول خدا صلی الله علیه و آله جانشینان خود را معرفی کرد:
»رسول خدا (ص) به امیر المؤمنین فرمود آنچه برایت گویم بنویس، عرض کرد یا رسول اللَّه می ترسی فراموش کنم؟ فرمود از فراموشی بر تو ترسی ندارم؛ چون از خدا خواستم که تو را حافظه دهد و فراموشت نکند؛ ولی برای همکاران خود بنویس: امیرمؤمنان علیه السلام گفت: عرض کردم همکارانم چه کسانی هستند؟ فرمود: امامان از فرزندانت که امتم به یمن وجود آنان از باران بنوشند و دعایشان مستجاب شود و به وسیله آن‌ها خدا بلا را از امتم دور کند و به وسیله آن‌ها رحمت از آسمان نازل شود و این اول آن‌ها است، در اینجا پیامبر(ص) با دست خود به حسن(ع) اشاره کرد سپس به امام حسین علیه السلام اشاره کرده و فرمودند: امامان از فرزندان اویند.(۶)«
شیخ ابوجعفر محمّد بن یعقوب بن اسحاق رازی معروف به کُلِـینی، شیخ کلینی، ثقه‌الاسلام کلینی (ولادت در سال ۲۵۸ هجری قمری / ۲۴۹ شمسی در روستاهای تهران) صاحب کتاب الکافی، یکی از کتب اربعه، و مشهورترین فقیه و محدث شیعه در نیمه اول قرن چهارم قمری است.
شیخ کلینی نیز در مورد غدیر و بحث ولایت می‌گوید: «خداوند دستور به قبول ولایت امیرمؤمنان داده است.«
ایشان در کتاب کافی بیان می‌دارد که امام باقر علیه السلام برای اثبات امامت امیرمؤمنان علیه السلام به آیات قرآن و حدیث شریف غدیر استدلال کرده است. شیخ کلینی می گوید: «عمر بن اذینه از زراره و فضیل بن یسار و بکیر بن اعین و محمد بن مسلم و برید بن معاویه و ابی الجارود همه از امام باقر علیه السلام نقل کرده که آن حضرت فرمود: خدا عز و جل به رسول خود دستور داد به ولایت علی علیه السلام و به پیامبرش نازل کرد:
«همانا ولی شما خدا است و رسولش و آنان که گرویدند و نماز را برپا داشتند و زکات را پرداختند در حالی که رکوع کنند.»
و خدا ولایت اولی الامر را واجب کرد و ندانستند اولو الامر کیست و ولایت چیست؟ خدا به رسول خود دستور داد برای آن‌ها شرح دهد ولایت را ؛ چنانچه نماز و زکاة و روزه و حج را شرح کرده بود.
هنگامی که این دستور از طرف خدا برایش آمد دلش تپید و ترسید که مردم از دین برگردند و او را تکذیب کنند و دل تنگ شد و به خدا عز و جل رجوع کرد، خدا به او وحی کرد: «ای رسول من تبلیغ کن آنچه را به تو نازل شده از پروردگارت اگر نکنی تبلیغ رسالت او نکردی، خدا تو را از مردم حفظ می کند» و رسول خدا صلی الله علیه وآله امر خدای تعالی را اعلام کرد و در روز غدیر خُم قیام کرد برای انجام ولایت علی(ع) و جار نماز دسته جمعی کشید و به مردم داد تا حاضران به غائبان برسانند.(۷)«
در کنار تمامی روایات موجود، در کلام الله نیز آیات متعددی در خصوص ولایت حضرت امیر(ع) آمده است که شیعه و سنی بر آن ها وحدت نظر دارند. آیاتی نظیر آیه انذار، آیة مودت، آیه مباهله، آیه ولایت از جمله این آیات هستند.
پی نوشت:
۱- مسند أحمد: ۱۸۴۷۹.
۲- اصول کافی جلد ۲ صفحه ۲۱ حدیث ۸.
۳- اقبال الاعمال.
۴- سفینة البحار جلد ۲ صفحه ۶۹۱.
۵- کتاب الولایۀ، ص ۲۱۴ تا ۲۱۶.
۶- الأمالی، ص ۴۸۵، تحقیق و نشر: قسم الدراسات الاسلامیة - مؤسسة البعثة - قم، الطبعة: الأولی، ۱۴۱۷هـ.
۷- الکافی، ج۱ ، ص ۲۸۹.