خبرگزاری مهر، گروه جامعه - نورا حسینی: آرامش گمشده کلانشهرهای ایران است. ساکنان این شهرها در یک سرو صدای دائمی زندگی می کنند. از صبح که با صدای بوق خودروها و موتورسیکلت ها از خواب برمی خیزند تا شب ها که صدای لالایی شان صدای بیل و کلنگ است و خالی کردن تیرآهن. یک لحظه در میانه شهر چشمانمان را ببندیم و تنها به صداها گوش دهیم. یک همهمه دائمی، سرود این شهر است.
آلودگی صوتی، بحران قدیمی شهرهای بزرگ کشور است که چندان جدی گرفته نمی شود. بحرانی که دیرتر از سایر آلودگی ها تاثیر خود را نشان می دهد. هرچند خشمگین تر شدن مردم شهر، افسردگی و استرس های شغلی را می توان ناشی از همین سر و صداها دانست.
سردرد، خستگی، افزایش فشار خون، تحریک پذیری و زودرنجی، ضعف سیستم ایمنی بدن، سوء هاضمه و مشکلات گوارشی، آسیب پذیری در مقابل بیماریهای ویروسی و عفونی و... از دیگر عوارض آلودگی صوتی هستند که پژوهشگران حوزه سلامت معتقدند ساکنان کلانشهرها با آن درگیر هستند.
سردرد، خستگی، افزایش فشار خون، تحریک پذیری و زودرنجی، ضعف سیستم ایمنی بدن، سوء هاضمه و مشکلات گوارشی، آسیب پذیری در مقابل بیماریهای ویروسی و عفونی و... از دیگر عوارض آلودگی صوتی هستند که پژوهشگران حوزه سلامت معتقدند ساکنان کلانشهرها با آن درگیر هستند همچنین کاهش قدرت یادگیری در کودکان، سقط جنین، انقباضات عضلانی و عروقی، استرس، بیماریهای قلبی و عصبی، ام اس و افسردگی جزء عوارضی است که نقش آلودگی صوتی در بروز آنها اثبات شده است.
آلودگی صوتی را می توان به هر نوع صدای ناخواسته ای که باعث بر هم زدن آرامش و تمرکز افراد در حین انجام کار می شود، عنوان کرد. عمده‌ترین منابع سر و صدا در محیط‌های شهری ناشی از وسایل حمل و نقل است که عمدتا به سه گروه اصلی ترافیک جاده‌ای، ترافیک هوایی و ترافیک ریلی تقسیم می‌شوند. در این بین سر و صدای ناشی از وسایل حمل و نقل جاده‌ای شامل موتورسیکلت، ماشینهای سواری، ماشینهای سنگین و نیمه سنگین سهم عمده‌ای در تولید آلودگی صوتی شهرها به خصوص شهر تهران دارند.
نتیجه عملیات نجات پایتخت از سر و صدا
کارشناسان شهری معتقدند تهران جزو پر سر و صداترین شهرهای جهان است به همین دلیل پاییز سال گذشته برنامه عملیاتی برای مهار آلودگی صوتی در پایتخت در صحن شورای شهر به تصویب رسید. در این مصوبه برای بخش های مختلف شهرداری تکالیفی تعیین شد و قرار بود کمیته سکوت در شورا تشکیل شود تا اجرای این مصوبه را پیگیری کند. گرچه وضعیت آلودگی صوتی در پایتخت همچنان بحرانی است.
در شهر تهران ۲۵ درصد وسایل حمل و نقل جاده‌ای را موتورسیکلت‌ها تشکیل می‌دهند که صدایی نزدیک به ۸۳ دسیبل در فاصله ۱۰ متری خود تولید می کنند و ۶۰ درصد وسایل حمل و نقل جاده‌ای را خودروهای سواری در بر می‌گیرد که در بین آنها خودروی پیکان طبق اندازه‌گیری‌های به عمل آمده صدای ۸۱.۶ دسیبل را در فاصله ۷.۵ متری، تولید می کند. با توجه به اطلاعات حاصله در شرکت کنترل کیفیت هوا در خیابانها و اتوبانهای شهر تهران نزدیک به ۴۷.۸ درصد خودروهای سواری صدایی بالاتر از ۸۱ دسیبل ایجاد می‌کنند در حالیکه استاندارد آلودگی صوتی برای خودروهای سواری ۷۴ دسیبل است.
دومین منبع صدا بعد از خودروهای سواری در حال حاضر موتورسیکلت‌ها هستند که اگزوز آنها بدون استفاده از سایلنسر صدایی بیش از ۹۰ دسیبل ایجاد می کند. در مناطق مرکزی شهر تهران تعداد موتورسیکلت‌ها به مراتب بیشتر است و با توجه به تردد بیش از ۳ میلیون خودرو در شهر تهران این شهر از لحاظ آلودگی صوتی در صدر کشورهای جهان قرار می گیرد.
با اندازه گیری‌ها و مدلسازی‌های انجام شده توسط واحد مدیریت و پایش آلودگی صدا، مقادیر تراز صدا در بدنه بزرگراه‌های تهران در دوره روز حدود ۷۰ الی ۸۰ دسیبل آ است که ۱۵ دسیبل از حد مجاز مناطق مسکونی یعنی ۵۵ دسیبل آ بالاتر است. این وضعیت برای مراکز درمانی و آموزشی بسیار بغرنج تر است. بزرگراه‌ها به علت تردد تعداد خودرو بیشتر و سرعت بالاتر، دارای آلودگی صوتی بالاتری هستند. بر پایه همین اطلاعات میزان تراز صدا در ۱۰ سال گذشته ۸ الی ۹ دسیبل آ افزایش پیدا کرده است.
در نقشه های مدلسازی نزدیک به ۱۷۰۰ مرکز آموزشی و درمانی در ۲۰ منطقه شهرداری تهران در معرض آلودگی صوتی بالاتر از حد مجاز قرار دارند. بر پایه آمار تحلیل شده توسط این واحد، ۷۶ درصد مراکز درمانی و ۳۲ درصد مراکز آموزشی دارای آلودگی صوتی بالاتر از حد مجاز، در شرایط بحرانی آلودگی صوتی قرار دارند. یعنی میزان آلودگی صوتی آنها بیش از ۱۵ دسیبل آ از حد مجاز فراتر است. کاهش این میزان تراز صدا بسیار مشکل و در بعضی موارد غیرممکن است.
پرسر وصداترین مناطق تهران
براساس آخرین بررسی ها از وضعیت آلودگی صوتی پایتخت که منتشر شده است و آماری قدیمی است، آلوده ترین قسمت شهرها از لحاظ آلودگی صوتی، مناطق مرکزی و پرترافیک، مناطق جنوبی و پرجمعیت به ویژه مناطقی که ریل راه آهن از آنها می گذرد یا در مسیر پرواز هواپیماها قرار دارند، است.
محمد حقانی رییس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران در خصوص بحران آلودگی صوتی در کلان شهرها از جمله تهران می گوید: استاندارد آلودگی صوتی پایتخت نیازمند بازنگری است چرا که منابع انتشار آلاینده صوت و نحوه انتشار و میزان آنها به مراتب نسبت به گذشته تغییر کرده لذا باید استاندارد آلودگی صوتی بازنگری شده و برای کاهش آلودگی صوتی برنامه عملی تدوین شود تا دستگاه ها براساس ضوابط تعیین شده در برنامه در جهت کاهش آلودگی صوتی اقدام کنند. شاید روزی بیاید که کمیته اضطرار برای آلودگی صوتی در پایتخت تشکیل شود و شهر را برای کمی آرامش تعطیل کنند.
حقانی به جزییات برنامه عملیاتی شورا برای مهار آلودگی صوتی اشاره می کند و می گوید: شناسایی تراز صوتی در مناطق ۲۲گانه، شناسایی پهنه‌های با تراز صوتی غیرمجاز به همراه منبع و مولد آنها، تهیه نقشه‌های آلودگی صوتی و به‌روزرسانی آنها، نصب دیوار صوتی در پهنه‌های حساس، استفاده از آسفالت متخلخل به‌منظور کاهش صدای تردد وسایط نقلیه، نظارت برحسن اجرای مبحث ۱۸مقررات ملی ساختمان هنگام ساخت‌و سازها و جلوگیری از فعالیت مشاغل مزاحم و پرصدا از جمله این برنامه است.
همچنین قرار است براساس این برنامه عملیاتی، تهران به پهنه‌های مسکونی، تجاری، اداری، صنعتی و آزاد و حساس تقسیم شود. حقانی در توضیح پهنه حساس می گوید: منظور نقاط مجاور بیمارستان‌ها و مدارس است که باید تراز آلودگی‌های صوتی این پهنه در روز به ۵۰ و در شب به ۴۰برسد. اگر این طرح به نتیجه برسد سرانجام مردم شهر تهران بعد از سال‌ها طعم آرامش و سکوت را در محل زندگی خود تجربه خواهند کرد چون قرار است در پهنه مسکونی تراز آلودگی صدا در روز ۵۵ و در شب ۴۵ دسیبل باشد. این در حالی است که هم‌اکنون در مناطق مسکونی میزان آلودگی صوتی دست‌کم ۱۵ دسیبل بیشتر است.
به گفته حقانی، هم‌اکنون بیشترین سهم آلودگی صوتی در کلانشهر تهران ناشی از سیستم حمل‌ونقل موتوری است که به میزان ۸۳ دسیبل آلودگی صوتی تولید می‌کنند و این در حالی است که میزان حد مجاز آن باید ۷۷ دسیبل باشد. همچنین در خیابانها و اتوبانهای شهر تهران حدود ۵۰ درصد خودروهای هم‌اکنون بیشترین سهم آلودگی صوتی در کلانشهر تهران ناشی از سیستم حمل‌ونقل موتوری است که به میزان ۸۳ دسیبل آلودگی صوتی تولید می‌کنند و این در حالی است که میزان حد مجاز آن باید ۷۷ دسیبل باشدسواری صدایی بالاتر از ۸۱ دسیبل ایجاد می‌کنند درحالی‌که استاندارد آلودگی صوتی برای خودروهای سواری نیز ۷۴ دسیبل است. به گفته حقانی یک جدول طراحی شده تا حدود صدای مجاز برای وسایط نقلیه در ۳ آزمون صدای عبوری اگزوز و صدای وسایل هشداردهنده روی خودروها هماهنگ با استاندارد روز دنیا باشد.
شهری که آرامش ندارد
خبرنگار مهر در خصوص اجرای این برنامه عملیاتی با وجود گذشت مهلت قانونی (۶ ماه) به سراغ اقبال شاکری رییس کمیته عمران شورای شهر تهران می رود، وی می گوید: هنوز اطلاعاتی در خصوص اجرایی شدن مصوبه صوت در پایتخت داده نشده است. باید در این رابطه کار میدانی انجام شود. وی با اشاره به آلودگی هایی صوتی ناشی از ساخت و ساز در شهر تهران می افزاید: باید معیاری در این زمینه اعلام شود تا نظام مهندسی بر اساس آن با سازندگانی که بیش از حد مجاز آلودگی صوتی تولید می کنند مبارزه کنند.
او به موتورسیکلت ها و خودروهایی که با دست‌کاری صاحبان خودرو بیش از حد مجاز تولید صدا می کنند به عنوان یکی از منابع تولیدکننده آلودگی صوتی اشاره می کند و می گوید: با این نوع وسایل، برخورد قانونی لازم نمی شود. او با تایید این که تهران شهری نیست که به ساکنانش آرامش دهد، می گوید: در تهران منطقه با منطقه متفاوت است اما در مجموع آلودگی صوتی در تهران به اندازه ای است که شهروندان در معرض آسیب های آلودگی صوتی هستند.
گوش تهران درد می کند!
سید محسن طباطبایی مزدآبادی کارشناس مسائل شهری هم معتقد است متاسفانه تهران شهری پر سرو صداست و امواج صوتی تولیدشده بسیار بالاتر از گستره شنوایی گوش تهران است.
او با بیان اینکه یکی از مهمترین ابعاد آرامش شهری بحث کاهش آلودگی صوتی است، می گوید: یک محیط صوتی مطلوب، سلامت رفاه و آرامش را ارتقا می دهد و کیفیت صوتی محیط‌های شهری بسیار با اهمیت تر از آن چیزی است که ما تصور می کنیم.
دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران با بیان اینکه آلودگی صوتی در شهرهای بزرگ آسیب‌های جبران ناپذیری را بر روی سلامت ساکنان آن نواحی مانند آثار بالینی، آثار روحی و روانی، اختلال در مکالمات و کاهش قدرت شنوایی می گذارد، می افزاید: محققان ارتباط معناداری بین آلودگی صوتی و بیماری و مرگ و میر و کیفیت زندگی پیدا کرده اند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه نویز حاصل از ترافیک به دلیل بر هم زدن آرامش ساکنان شهرهای بزرگ به خصوص در جاده ها و اتوبان هایی که به صورت غیراصولی در کنار ساختمان ها و آپارتمان ها به وجود آمده بسیار پراهمیت بوده و توجه بسیاری از کشورها را به خود جلب کرده است، یادآور می شود ما باید به سمت شهرهای کم صداتر حرکت کنیم و این کار از طرق مختلفی قابل پیگیری و اجر است.
مشاور معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران در این خصوص توضیح می دهد: از طراحی و نوع مصالح ساختمان و خیابان و پیاده رو گرفته تا استفاده از سیستم های مانع صدا و دیگر راه حلهای تکنیکی و فناورانه همه و همه در این پروژه دخیل هستند و در کلانشهری مانند تهران این موضوع بسیار حاد و نگران کننده است.
طباطبایی با بیان اینکه متاسفانه تهران شهری پر سرو صداست و امواج صوتی تولیدشده بسیار بالاتر از گستره شنوایی گوش تهران است، می گوید: البته از دیگر ابعاد آرامش شهری کیفیت بصری محیط است چراکه ادراک بصری شهروندان از محیط شهری تاثیر مهمی روی آرامش آنها دارد.
وی با تأکید بر توسعه سرمایه شهری اضافه می کند: فضاهای شهری به عنوان یک فضای عمومی بایستی آرامش را به شهروندان هدیه کنند و این فضاها شامل تمام عناصر مبلمان شهری و ساختار کلی شهر است و خیابانها، بازار، پیاده راه‌ها، ساختمان‌ها، خط افق شهر و سایر فضاهای فیزیکی می بایست تاثیرات مثبت خود را به روح و روان عابران القا کنند.
۶ راهکار کاهش آلودگی هوا
احمد نیکوئیان کارشناسی ارشد پدافند و دکتر حمید دهقانی عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی برق مقاله علمی «مدل های استاندارد بین المللی انتشار نویز ترافیکی در شهرهای بزرگ و شبیه سازی سه بعدی آلودگی صوتی» در مقاله ای پژوهشی ۶ راهکار برای کاهش سر و صدای خیابان ها و جاده ها عنوان کرده اند.
ساخت موانع صوتی در کناره جاده ها و خیابان ها. برخی از این موانع باعث بازتابش امواج صوت به سوی آسمان می شوند، کنترل سرعت خودروها، انتخاب پوشش مناسب سطح سواره روها (بهترین گزینه ها بتن، مخلوط بتن و آسفالت و لاستیک بازیافتی است)، ایجاد محدودیت در عبور و مرور وسایل نقلیه سنگین، کاشت گونه های گیاهی در کنار راه ها و نصب تابلوهای بوق زدن ممنوع در برخی نقاط، راهکارهای پیشنهادی این پژوهشگران است.
در این مقاله در خصوص راهکار کاشت درخت برای کاهش آلودگی صوتی هم توضیح داده شده است: در مورد درختان همیشه سبز، کاهش سر و صدا در طول ۱۰۰ متر، ۲۵ تا ۳۰ دسیبل خواهد بود و در کشور ما ایران بهترین و مناسب ترین گونه ها برای احداث مانع صوتی، افرا، اقاقیا، چنار، سرو شیراز، کاج و کاج تهران است. بهترین ترکیب گونه ها هم افرا، اقاقیا، چنار یا ترکیب گونه های سوزنی برگ و پهن برگ است.
آخرین اقدامات انجام شده برای کاهش سر و صدای پایتخت
با وجود سر و صدای بالای تهران، تلاش هایی نیز برای کاهش صدا در تهران انجام شده است. مریم نادری مدیرکل بخش پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این رابطه توضیح می دهد: یکی از شناخته‌شده‌ترین راهکارها برای کنترل آلودگی صوتی در مسیرهای شهری، نصب دیوارهای صوتی مناسب در مجاورت مکان‌هایی با کاربری‌های حساس به صدا مانند مراکز آموزشی، درمانی، مسکونی و اداری است که البته امکان‌سنجی برای نصب دیوار صوتی و انتخاب جنس، شکل، ارتفاع، ضخامت و طول آن بحث بسیار گسترده‌ای است که باید مورد توجه قرار بگیرد.
نصب دیوار صوتی در بزرگراه ها اگرچه راه حلی مناسب و بسیار کارآمد است و تراز صوت را بین ۱۰ تا ۲۰دسیبل کاهش می دهد، اما به دلیل هزینه بسیار زیاد آن و محدودیت ارتفاع باید دیگر روش‌های کنترلی مانند استفاده از پنجره های دوجداره و آسفالت متخلل را نیز مدنظر قرار دادهم اکنون دیوارهای صوتی در بزرگراه های کردستان، حکیم، شهید صیاد شیرازی، آزادگان، شهید خرازی، شیخ فضل الله نوری، یادگار امام و بزرگراه طبقاتی صدر نصب شده اند و آخرین نمونه از آنها در طبقه همسطح بزرگراه صدر محدوده خیابان دیباجی درحال نصب هستند.
به گفته نادری، نصب دیوار صوتی در بزرگراه ها اگرچه راه حلی مناسب و بسیار کارآمد است و تراز صوت را بین ۱۰ تا ۲۰دسیبل کاهش می دهد، اما به دلیل هزینه بسیار زیاد آن (هزینه حدودی تهیه و نصب هر متر مربع دیوارهای صوتی یک میلیارد ریال است) و محدودیت ارتفاع باید دیگر روش‌های کنترلی مانند استفاده از پنجره های دوجداره و آسفالت متخلل را نیز مدنظر قرار داد. این مسئله را نباید فراموش کرد که پیشگیری بهتر از درمان است. اگرچه تا به امروز در کشور مفهومی به نام حریم صوتی بزرگراه‌ها مطرح نبوده است اما بسیاری از کشورهای پیشرفته با وضع قوانینی در این رابطه توانسته اند تراز صوت را به شکل قابل ملاحظه ای برای ساکنین مجاور بزرگراه ها کاهش دهند.
در نظر گرفتن این فاصله بین منازل مسکونی و بزرگراه و استفاده از پوشش گیاهی متراکم در این فاصله علاوه بر بهبود زیبایی منظر، استفاده از راه کارهای کاهشی را به حداقل می رساند.
مهمترین جنبه محیط شهری این است که مکانی آرامش بخش برای زندگی کردن است بقیه کارکردهای شهری باید در خدمت زندگی آرام باشد. هر عنصر شهری که به آرامش شهروندان کمک کند مطلوب و ضروری است و اگر نقشی در این مهم ندارد باید از صحنه شهر کنار برود. شهر آرام شهریست که در آن ترافیک روان است، آلودگی هوا اندک است و آلودگی صوتی و بصری به حداقل رسیده است و چنین شهری استرس، فشار و تنش در بین شهروندان به حد پایین می رسد.