به گزارش خبرنگار مهر، سال‌ها تحریم‌های یکجانبه غرب بر علیه ایران در عرصه‌های بین المللی صدمات زیادی را به تجارت ایران وارد کرده و سهم ایران از تجارت جهانی را کاهش داده است؛ به اذعان کارشناسان این تحریم ها عقب گردی ده ساله را در عرصه‌های مختلف بین المللی برای ایران موجب شد و در سالهای اخیر آثاری را در اقتصاد کشور به دنبال داشت.
پیوستن ایران به سازمان‌های بین المللی هم از جمله موضوعاتی بود که تحت تاثیر تحریم‌ها قرار گرفت و کشورهای عضو این اتحادیه‌ها و سازمان‌ها یا حضور ایران در این مجامع را نپذیرفتند یا فعالیت ایران در این سازمان‌ها را محدود دادند.
اما با رویکرد تازه‌ای که در روابط تجاری ایران به وجود آمده، سازمان‌های اقتصادی نیز تمایل زیادی دارند تا ایران را که یکی از ۳۰ کشور مهم اقتصادی دنیاست، وارد این عرصه های بین‌المللی کنند. یکی از این سازمان‌های بین المللی، سازمان شانگهای است که پیوستن ایران به این سازمان دوباره مطرح شده است و به تازگی ویتالی چورکین، سفیر روسیه در سازمان ملل متحد در خصوص پیوستن ایران به این سازمان گفته است: بعد از حل‌وفصل پرونده هسته‌ای ایران، هیچ مانعی برای تبدیل‌شدن این کشور به یکی از اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای (SCO) وجود ندارد.
سازمان همکاری شانگهای، سازمانی میان‌دولتی است که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی تشکیل شده‌است. این سازمان در سال ۲۰۰۱ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان پایه‌گذاری شد. نقش اصلی و تعیین کننده را در این سازمان دو کشور چین و روسیه برعهده دارند.
سازمان همکاری شانگهای در حقیقت ترکیب جدید سازمان «شانگهای ۵» است که در سال ۱۹۹۶ تاسیس شده بود، ولی نام آن پس از عضویت ازبکستان به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر داده شد. علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۱۲ به عنوان عضو ناظر به سازمان ملحق شدند.
سابقه تاسیس سازمان همکاری‌های شانگهای به اجلاس سال ۱۹۹۶ سران کشورهای روسیه، چین، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان در شانگهای باز می‌گردد که معاهده‌ای را برای «تعمیق اعتماد نظامی در مرزهای منطقه» امضا و نهادی موسوم به گروه پنج را تاسیس کردند و هدف اصلی آن تلاش برای اعتمادسازی در امتداد مرزهای مشترک کشورهای عضو و مبارزه با تروریسم، افراط‌گرایی مذهبی و جدایی طلبی در جهت تبدیل شدن به یک اتحاد منطقه‌ای عنوان شد.
امروزه بحث‌هایی چون نفت و گاز دریای خزر، توسعه ناتو به سوی شرق، تاثیر کشورهای عضو در WTO، تلاش جهت یافتن ساز و کاری مناسب برای جلوگیری از سلطه آمریکا بر امور جهانی در مذاکرات، اعلامیه‌ها و بیانه‌های سازمان همکاری‌های شانگهای به چشم می‌خورد.
با عضویت کامل کشورهای ناظر در این سازمان، نیمی از جمعیت جهان در این سازمان، گردآمده و مرزهای آن از اقیانوس آرام و اطلس به اتحادیه اروپا می‌رسد. وزن اقتصادی روبه‌افزایش سازمان همکاری‌های شانگهای از جمله پتانسیل‌های بالقوه این سازمان است. ذخایر عظیم نفت و گاز در روسیه و کشورهای آسیای مرکزی عضو این سازمان نیز اهمیت زیادی دارد بطوریکه روسیه در زمینه نفت و گاز با ۲۷.۵ درصد بیشترین سهم را از ذخایر تضمین شده جهان را دارد و ایران با ۱۵.۹ درصد در رتبه دوم قرار دارد.
در سازمان همکاری‌های شانگهای توافق‌های انجام شده در زمینه انرژی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از آن جمله می‌توان از کشیده شدن دو خط لوله گاز از روسیه به چین نام برد که سالانه ۶۰ تا ۸۰ میلیارد متر مکعب گاز را در آن تحویل می‌دهد.
در واقع حضور دو کشور بزرگ و تاثیر گذار در عرصه‌های مختلف بین المللی در این سازمان، آن را به یکی از قدرتمندترین سازمان های جهانی تبدیل کرده است و حضور ایران در کنار این دو کشور می‌تواند تاثیر زیادی را بر اقتصاد منطقه و کشور ما داشته باشد.
از آنجاییکه رابطه سیاسی ایران با تمامی کشورهای عضو این سازمان دوستانه است بنابراین حضور ایران فرصت خوبی را در اختیار این کشورها قرار می دهد تا با استفاده از موقعیت خاص جغرافیایی ایران، شرایط سیاسی و اقتصادی را در میان اعضای این سازمان گسترش دهند.
ایران از مزیت ژئوپلیتیکی منحصر به فردی بهره می‌برد. ایران عضوی از مجموعه کشورهای خاورمیانه است که بخشی از زیرمجموعه آسیای جنوب غربی، عضوی از گروه کشورهای خلیج فارس و دریای خزر و در بخش آسیای مرکزی بزرگ که تعریف جدیدی از همان منطقه خراسان بزرگ تاریخی است جای می‌گیرد. با ظهور ۱۰ کشور جدید در قفقاز، آسیای مرکزی و کناره خزر به یکباره ایران موقعیت جدیدی در همکاری‌های خود با کشورهای همسایه پیدا کرد و این کشورها بازار مناسبی برای کالاهای ایرانی و ترانزیت از ایران به شمار میروند.
همچنین در سالهای اول قرن بیست و یکم به تدریج بازار تقاضای انرژی بصورت کلی و سوخت‌های فسیلی بصورت خاص از اروپا و آمریکا به شرق متمایل شد و با توجه به نیاز فزاینده به نفت و گاز در کشورهای چین، ژاپن و هند و ایران، تعادل عرضه و تقاضا در تعامل بیشتر با کشورهای آسیایی قرار گرفت.
بازار مصرف در کشورهای افغانستان، آسیای مرکزی و ایران نیز آنقدر جذاب است که هزینه ایجاد راه‌های جدید از سینگیانگ به سمت قزقیزستان، قزاقستان، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان به سمت غرب را اقتصادی می‌سازد. بنابراین دلایل برای همگرایی مابین ایران و کشورهای آسیایی در چارچوب توافقاتی مانند شانگهای، اکو و سازمان همکاری و امنیت در آسیا نشانگر این موضوع است که حضور ایران در این سازمان‌ها یک بازی برد- برد است.
ازبکستان
ازبکستان با جمعیت حدود ۳۲ میلیون نفر یکی از کشورهای عضو این سازمان است. در سال ۱۳۹۴ حجم صادرات ایران به ازبکستان به رقم بیش از ۲۳۷ میلیون دلار رسید و واردات ایران از این کشور ۳۶ میلیون و ۱۵۱ دلار بود. عمده واردات ایران از این کشور کالاهای پنبه، گندم سخت، الیاف سنتتیک غیریکسره، کک نفت تکلیس شده، روی غیرممزوج، نخ از پنبه، میله آهنی یا فولادی، کلرور پتاسیم، سولفات آمونیوم، لوبیا قرمز کوچک بوده است.
کالاهای سایرپلی پروپیلن‌ها، گرید نساجی پلی پروپیلین، سایر روغن نخل، انواع آمیزه برپایه پلی پروپیلین، پسته خندان، سایر داروهای خرده فروشی، چسب ه اچسباننده‌ها، کاشی یا سرامیک، الیاف سنتیک غیریکسره، الکل بنزن سولفونه هم از ایران به این کشور صادر شده است.
تاجیکستان
این کشور با بیش از ۸ میلیون نفر جمعیت از دیگر همسایگان ایران است که در سال ۱۳۹۴ حجم صادرات ایران به این کشور به رقم ۱۵۰ میلیون و ۳۱۴ هزار دلار و حجم واردات به ۲۲ میلیون و ۹۲۹ هزار دلار رسیده است. اقلام عمده وارداتی این کشور از ایران، شیرینی سایر رنگ‌ها و ورنی‌ها، انواع پسته، سیمان پورتلند، دتر جنت قالبی پودر، اکسید آلومینیوم غیراز کورندم مصنوعی، سایر داروها، صفحه‌ها و ورق‌ها از پلیمرها اتیلین، تخم پرندگان، بیسکویت، سایر ورقهای شیشه ریختگی یا تخت شده است.
همچنین ایران از این کشور کالاهای آلومینیوم بصورت کار نشده، آلیاژهای آلومینیوم، کار نشده، مفتول از آلومینیوم، غیر ممزوج، پنبه، قراضه و ضایعات آلومینیوم، قراضه و ضایعات باطری، سایر پنبه حلاجی نشده، پنبه حلاجی شده یا شانه زده، قراضه و ضایعات مس، تخم کنجد را وارد می‌کند.
چین
کشور چین با ۱.۳۶۷ میلیارد نفر جمعیت دومین قدرت اقتصادی جهان است که ۱.۹۶۲ تریلیون دلار واردات و ۲۶۰ شهر با جمعیت بالای یک میلیون نفر دارد که بازاری قابل توجه برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان به شمار می‌رود. تولید ناخالص ۱۰.۳۶ تریلیون دلار، رشد اقتصادی ۷.۳ درصد، ۸.۳ میلیون نیروی کار، تورم ۲ درصدی، صادرات ۲.۳۴۳ تریلیون دلاری، واردات ۱.۹۶ تریلیون دلاری و ذخیره ارز و طلای ۳.۸۶۹ تریلیون دلاری چین باعث شده که این کشور پرقدرت ترین کشور در آسیا باشد.
همچنین چین بزرگترین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود بطوریکه حجم روابط دو کشور در سال ۲۰۱۴ به ۵۲ میلیارد دلار رسید و همچنان هم به عنوان شریک بزرگ تجاری ایران، سهم زیادی را در صادرات و واردات ایران دارد. در سال ۱۳۹۴ حجم واردات ما از چین به بیش از ۱۰ میلیارد و ۴۵۳ میلیون دلار و صادرات ایران به این کشور به بیش از ۷ میلیارد و ۲۲۸ میلیون دلار رسید.
اقلام عمده وارداتی ایران از چین شامل سایر لوله‌ها برای جداره سازی، سایر ماشین‌ها و دستگاههای مکانیکی با کار خاص، تراکتور جاده‌ای، الکترودهای ذغالی، قطعات منفصله جهت تولید خودرو، پلی استایرن قابل انبساط، موتور پیستونی در و نسوز تراکمی- احتراقی، ماژول نمایشگر، محصولات از آهن و فولاد، قطعات منفصله با ساخت داخل است.
همچنین اقلام عمده صادراتی ایران به این کشور شامل سنگ آهن، متانول، پلی اتیلن گرید فیلم با چگالی کمتر از ۶۱ درصد، استیرن، پلی اتیلن گرید فیلم بصورت غیر پودر، اتیلن گلیکول، پارااکسیلن، پلی اتیلن گرید تزریقی، پلی اتیلن گرید بادی، پلی اتیلن گرید بادی با چگالی کمتر از ۶۱ درصد است.
فدراسیون روسیه
کشور روسیه با بیش از ۱۴۳ میلیون نفر جمعیت یکی از قدرت‌های بزرگ در جهان است که در همسایگی ایران قرار دارد. واردات ایران از این کشور در سال ۱۳۹۴ به رقم ۵۲۹ میلیون و ۸۷۰ هزار دلار رسید و صادرات ایران به این کشور در سال گذشته به رقم بیش از ۱۷۳ میلیون و ۵۵۸ هزار دلار افزایش یافت.
اقلام عمده صادراتی ایران به این کشور شامل پسته، سیمان، کشمش، انواع میوه تازه، رب گوجه فرنگی، خرما و عمده واردات ایران از روسیه شامل گندم، آهن و فولاد، چوب، جو، دانه ذرت دامی است.
قرقیزستان
اقلام عمده صادراتی ایران به قرقیزستان شامل قطعات خودرو، کاشی وسرامیک، ورقهای ساخته شده از سیمان وسلولز، سنگ‌های ساختمانی، چادر از مواد نسجی، کفش وپوشاک، پشم شیشه است. همچنین اقلام عمده وارداتی ایران از این کشور شامل ماشین‌های نورد، فلزات قراضه وضایعات باتری، ضایعات آلومینیوم، شمش آهن، قطعات یدکی ماشین آلات، مواد غذایی است.
قزاقستان
این کشور جمعیتی بالغ بر حدود ۱۶ میلیون نفر دارد. در سال ۹۴ حجم واردات ایران از این کشور به رقم ۸۷ میلیون و ۵۹۲ هزار دلار و حجم صادرات به این کشور به رقم ۲۱ میلیون و ۸۲۵ هزار دلار رسید.
اقلام عمده صادراتی ایران به قزاقستان شامل پسته، سیمان، خرما، رنگ ها و ورنی ها، سیب زمینی و سیب تازه و اقلام عمده وارداتی ایران از قزاقستان شامل گندم، جو، محصولات از آهن و فولاد، کنجاله از پنبه و تخم آفتابگردان بوده است.
افغانستان
این کشور جمعیتی بیش از ۳۲ میلیون نفر دارد و در همسایگی ایران قرار گرفته است. در سال ۱۳۹۴ حجم واردات ایران از این کشور به رقم ۲۵ میلیون و ۷۷۰ هزار دلار رسید اما رقم صادرات ایران به این کشور بسیار بیشتر است، بطوریکه حجم صادرات ایران به این کشور به رقم بیش از ۲ میلیارد و ۵۷۳ میلیون دلار بوده است.
پاکستان
این کشور هم یکی از بزرگترین کشورهای آسیا با بیش از ۱۹۹ میلیون نفر جمعیت یکی از قدرت‌های بزرگ به شمار می‌رود. حجم واردات ایران از این کشور در سال ۹۴ به رقم ۲۲۶ میلیون دلار و حجم صادرات ایران به این کشور به رقم ۶۳۵ میلیون دلار رسید.
اقلام عمده صادراتی ایران به پاکستان شامل قیر نفت، پلی اتیلن، پوست دباغی شده، تخت نورد شده آهنی، پاراکسیلن، لوله، سیر تازه، انواع پسته، فرش و یا سایر کفپوش ها، تخم گشنیز و اقلام عمده وارداتی ایران از پاکستان برنج، گوشت- لاشه گوسفندی و بزی، گلابی هندی- انبه – جوز انجبان- نارنگی، نخود رسمی، انواع پارچه از کنف-دنیم، قوطی و جعبه چندلا، دستگاههای مورد استفاده در علوم پزشکی و دندانپزشکی، وسایل نقلیه آبی بوده است.
هندوستان
این کشور هم یکی از پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان با جمعیتی بیش از یک میلیارد نفر است که در سال گذشته رقم واردات ایران از این کشور به رقم ۲ میلیارد و ۲۹۷ میلیون و ۷۱۷ هزار دلار رسید. همچنین صادرات ایران به این کشور با رقم ۲ میلیارد و ۵۲۹ میلیون و ۹۷۹ هزار دلار به ثبت رسید.
اقلام عمده صادراتی ایران شامل کود اوره متانول، آمونیاک، روغن صنعتی، محصولات آهن و فولاد غیر ممزوج، آلومینیوم، قیرنفت، گل گوگرد، پروپان مایع، مغز پسته، سیب تازه، بادام بوده است. همچنین اقلام عمده وارداتی به ایران برنج، کنجاله، الکترود زغالی، گوشت گاو، چای سیاه، مکملهای دارویی، شکر، آهن و فولاد ممزوج نورد شده، جو، انواع دانه بوده است.
مغولستان
این کشور با جمعیتی بالغ بر ۳.۲ میلیون نفر از دیگر کشورهای ناظر در این سازمان است. این کشور
اقلام عمده صادراتی ایران شامل کارتن قوطی. جعبه تاشو از کاغذ یا مقوا – صابون مایع – موی نرم (کرک) حیوانت حلاجی شده- صابون شستشوی پوست – سایر فرآورده های تانشیوا کتیف بسته بندی شده- موی زبر حیوان حلاجی شده بوده است.
اقلام عمده وارداتی ایران هم شامل سایر نخ ها از پلی استرها یک لایه با حداکثر ۵۰ دور – گوشت حیوانات از نوع گوسفند با استخوان بوده است.
بنابراین مشاهده می شود که کشورهای عضو این سازمان همه از شرکای اقتصادی ایران به شمار میروند و حضور ایران به عنوان عضو ثابت در این سازمان می تواند علاوه بر منافع سیاسی، شرایط اقتصادی بهتری را برای کشورهای عضو ایجاد کند. ضمن آنکه عضویت دراین سازمان هم می تواند برای ایران یک فرصت استثنایی از نظر اقتصادی و سیاسی باشد.
جاده ابریشم فرصتی برای ایران
در این خصوص مجیدرضا حریری در گفت‌وگو با مهر با بیان اینکه سازمان شانگهای از دو کشور بزرگ روسیه و چین متشکل شده که این دو کشور سیاستگذار اصلی این سازمان هستند، گفت: در سازمان کنفرانس شانگهای موضوع جاده ابریشم هم مطرح است که از سوی رئیس جمهور چین پیشنهاد شده که به صورت یک کمربند در منطقه ایجاد می‌شود.
وی با بیان اینکه این جاده از آسیای جنوب شرقی شروع شده و به نواحی آسیای میانه و ایران و غرب آسیا می روند، افزود: فرصت‌هایی که سازمان شانگهای و جاده ابریشم برای توسعه در اختیار ما می‌گذارد بسیار با اهمیت است ضمن آنکه عضویت در سازمان شانگهای یک امتیاز سیاسی برای ما محسوب می‌شود.
نایب رئیس اتاق ایران و چین با اعلام اینکه عمده موضوع شانگهای توسعه زیرساخت های کشورهای عضو است، اظهار داشت: توسعه زیرساخت‌ها برای ما هم یک ضرورت محسوب می‌شود زیرا بیش از یک دهه است که سرمایه‌گذار ی کافی در بخش زیرساخت‌ها نداشتیم و نیاز به منابع مالی داریم تا این زیرساخت‌ها توسعه پیدا کند.
حریری با اشاره به اینکه از نظر سیاسی و جغرافیایی رابطه نزدیکی میان ایران و کشورهای عضو این سازمان وجود دارد، گفت: عضویت ما در سازمان‌های بین المللی تمرینی برای جهانی شدن است که ما برای پیوستن WTO به آن نیاز داریم.
وی با بیان اینکه با عضویت در این سازمان می‌توانیم شرایط رقابتی خود را در بازارهای جهانی محک بزنیم، افزود: ما برای حضور در عرصه های بین‌المللی به عضویت در این سازمان‌ها نیاز داریم.
در واقع اگر موانع سیاسی برداشته شود، حضور ایران به عنوان یکی از قدرت‌های اقتصادی در منطقه کمک زیادی را به کشورهای عضو سازمان شانگهای خواهد کرد و یک فرصت برای ارتباط شرق دور به آسیای میانه و اروپا خواهد بود.