به گزارش خبرنگار مهر، چله نشینی از سنت های فرهنگ آذربایجانی است و چله نشینی در شب اول زمستان با یلدا آغاز می شد و تا آخرین روزهای سال ادامه می یافت، از این رو شب یلدا هم در این خطه از ایران زمین به چیلله گجه سی معروف است.
مراسم یلدا در آذربایجان غربی که در ترکی «چیلله گجه سی» گفته می شود فرصت مناسبی است که خانواده ها دور هم بنشینند و به رسم گذشتگان تا پاسی از شب، هم صحبت شوند.
شب یلدا در آذربایجان غربی پایان فصل پاییز و شروع فصل زمستان است و ۴۰ روز اول آن را بویوک چیله یا چیله بزرگ، ۲۰ روز بعد را کیچیک چیله یا چله کوچک و ۳۰ روز آخر را بایرآم آیی یا ماه عید می گویند.
هندوانه شب یلدا که در زبان ترکی «چیله قارپیزی» گفته می شود، نماد شب یلدا است و مردم آذربایجان غربی بر این باورند که هر کس در این شب هندوانه بخورد، از گرمای تابستان در امان خواهد بود.
«چیلله لیک» رسمی ماندار در آذربایجان غربی
کارشناس میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص آیین های شب یلدا در استان گفت: آیین‌های شب یلدا در آذربایجان‌غربی هم مشابهت‌های زیادی با سایر نقاط ایران دارد و هم برخی از این آیین‌ها و رسم‌ها ریشه در باورهای قومی و منطقه‌ای مردم این استان دارد.
حسن سپهرفر با بیان اینکه اولین خرید شب چله در خانواده های آذری هندوانه شب یلدا است و در واقع هندوانه در این استان مانند سایر نقاط ایران، نماد شب چله محسوب می شود افزود: در گذشته «چیلله گجه سی» در آذربایجان غربی با برگزاری آیین های خاصی همراه بوده است که اکنون برخی از آنها فراموش و برخی هم رنگ تغییر به خود گرفته است.
به گفته وی هندوانه سمبل شیرینی، خونگرمی، سرسبزی و شادابی است و مردم آذربایجان غربی خرید شب چله خود را با انتخاب هندوانه شروع می کنند و هندوانه خریدن از رسومی است که از گذشته تاکنون باقی مانده است.
سپهر فر ادامه داد: یکی از رسم هایی که کم و بیش در اغلب شهرستان های آذربایجان غربی به قوت خود باقی است، رسم تهیه هدیه شب یلدا، «چیلله لیک» یا همان «چیلله پایی» است که خانواده ها طبق رسمی قدیمی، هدایا و سوغاتی هایی را تدارک دیده و به منزل نوعروسان می فرستند.
وی یاد آور شد: آیین‌های شب یلدا در استان آذربایجان‌غربی هم مشابهت‌های زیادی با سایر نقاط ایران دارد و هم برخی از این آیین‌ها و رسم‌ها ریشه در باورهای قومی و منطقه‌ای مردم این استان دارد.
خوردن هندوانه سمبل سبزی و شادابی، انار نماد تکثیر و زایش، حلوا نماد شیرینی و شیرین کامی از جمله سور و سات شب یلدا در آذربایجان غربی است که در اکثر نقاط ایران نیز مرسوم است.
جشن خدر نبی رسمی کهن در آذربایجان غربی
کارشناس میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی معتقد است، از قدیمی‌ترین رسم‌های منطقه آذربایجان در شب چله برگزاری جشن خدر نبی و قورتولوش بایرامی (عید نجات) است که ریشه در باورهای ایرانیان باستان دارد که تا حدودی از بین رفته ولی خاطرات آن هنوز در اذهان مادربزرگ ها و پدربزرگ ها به جا مانده است.
در عید خدر نبی جوانان دم بخت هر روستا حبوباتی نظیر نخود، گندم، ذرت، تخم هندوانه و خربزه از منازل اهالی روستا جمع می‌کردند و پس از پختن و خشک کردن، همراه نمک در هاون می کوبیدند که در اصطلاح محلی «قووت» نامیده می شود.
هر یک نفر از جوانان به اندازه هفت ناخن از این قاووت را زیر زبان خود گذاشته و می‌خوابیدند و خواب‌هایی که می‌دیدند توسط بزرگ تر ها تعبیر می‌شد.
همچنین دختران دم بخت از حبوبات جمع آوری شده آش پخته و بین همسایه ها تقسیم می کردند. که در واقع نوعی نذری برای باز شدن بختشان بود.
با گذشت زمان و تغییرات فرهنگی و اجتماعی، نوع برگزاری این گونه مراسم نیز متحول شده، ولی اساس و پایه آنها ثابت مانده است، امروزه در مناطق آذربایجان شب یلدا جوان‌ترها در منزل پدر و مادر جمع شده و با خوردن هندوانه، انواع حلوا، آجیل، پشمک و سایر تنقلات مدرن که جایگزین کشمش، سنجد، گندم برشته و انگور و سایر خوردنی‌های سنتی، این شب را جشن می گیرند.
به این ترتیب که اگر خانواده‌ای تازه عروس نامزد داشته باشد با خرید معمولا یک قطعه طلا و یک دست لباس و شیرینی به منزل عروس رفته و با دادن هدیه ها اجازه تازه عروس را از پدر و مادرش می گیرند تا در مراسم شب به منزل داماد بیاید.
همچنین اگر خانواده ای دختر تازه عروس داشته باشد که در طول این سال به خانه بخت رفته باشد معمولا دو سه روز قبل از شب یلدا هدیه و تنقلات همراه نان محلی پخته شده آماده کرده و توسط برادر عروس به منزل داماد می فرستند.
متل خوانی بزرگترها برای کوچکترها در شب یلدا
سپهر اضافه کرد: همچنین در شب یلدا از دوران گذشته آیین‌هایی انجام می شد که بر شیرینی و خاطره انگیز بودن این شب می‌افزود که در این میان حضور کوچکترهای فامیل در خانه بزرگترها و جمع شدن بر زیر یک کرسی و ریختن انواع شیرینی‌ها، حلواها، بادام و گردو، سنجد، انار، هندوانه، به و سیب روی کرسی و خوردن آنها و تعریف کردن خاطره‌ها و ضرب المثل آن شب را می‌گذراندند.
یکی دیگر از رسم‌های زیبای مردم این استان در شب یلدا متل خوانی بزرگترها برای کوچکترها بود که این رسم دیگر با آمدن تلویزیون به خانه ها برچیده شد و جوانان بیشتر جذب برنامه‌های تلویزیونی شده و توجهی به داستان فلکلور و پندآموز بزرگترها نشان نمی‌دهند.
غذای مخصوص این شب نیز در قدیم کوفته بود و با حضور بر سر سفره اعضای هر خانه این غذا مشاهده می‌شد، همچنین این شب از دیرباز مورد تکریم مردم و اهالی آذربایجان بوده و مراسم ویژه ای برای بزرگداشت آن انجام می شده است.
حلوا از خوردنی های لذیذ مردم آذربایجان غربی در شب یلدا
آذربایجان‌غربی به خصوص ارومیه به عنوان یکی از شهرهای تولید کننده حلوای محلی درکشور شهرت دارد و از چند وقت مانده به شب چله از شهرهای دور و نزدیک فروشندگان و مصرف‌کنندگان برای عرضه و مصرف حلوای شب یلدا به این شهر سفر می کنند.
حلوای هویج و گردوی ارومیه در شب یلدا مصرف بالایی دارد و در بیشتر مناطق کشور نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، خانواده ها در ارومیه خود نوعی حلوای محلی نیز تهیه می کنند که به "داش حالوا" موسوم است و علاقه مندان ویژه ای بخصوص در بین کودکان دارد.
در کنار این خوراکی ها، پشمک، مغز گردو و بادام، کشمش و میلاخ (انگوری که به صورت آونگ از تابستان نگهداری شده است)، دوشاب (شیره انگور) نیز در بین خوردنی‌ها در آذربایجان غربی جایگاه ویژه ای دارد.
زمستان با شب چله آغاز می شود و مردم آذربایجان غربی دو ماه اول زمستان را به ۴۰ روز و ۲۰ روز مجزا تقسیم می کنند که به ۴۰ روز اول چله بزرگ و ۲۰ روز دیگر چله کوچک نام می نهند.