به گزارش خبرنگار مهر، آیدین ابراهیمی در نشست هم‌اندیشی «انسان، جامعه و تاریخ در نگاه شریعتی» دیروز چهارشنبه (۶ بهمن‌ماه) که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد با عنوان واسازی یک جامعه از طریق فرم های اجتماعی: شریعتی در جستجوی مکان شرقی سخنرانی کرد و با تاکید بر این که بحثش در حیطه علوم اجتماعی قرار می گیرد، گفت: امکان وجود یک جامعه پیش فرض مسلمی است برای به رسمیت شناختن دیگری. در ساحت های وجودی ما نیازمند پیش فرضی به نام جامعه هستیم. بر این اساس گفتمان شریعتی می خواهد از طریق فرم ها در سطوح گوناگون جامعه تولید کند.
وی با تاکید بر این بحث که فرم را از اندیشه گئورگ زیمل وام گرفته گفت: بزرگترین کار شریعتی ایجاد یک جامعه قوی از طریق فرم ها است. شریعتی از طریق این فرم سازی ها این امکان را بررسی می کند که آیا جامعه ایرانی چه در سطوح هستی شناختی و چه در سطوح دیگر امکان یک جامعه قطعی و قدرتمند را دارد. بر این اساس شریعتی حتی در بررسی اسطوره ها مثل جایی که دست به دامان اسطوره خلقت می شود، به کارکرد آن توجه دارد. شریعتی قصد ساختن یک جامعه قدرتمند دارد، جامعه ای که کنشگران در آن حرفی برای گفتن داشته باشند.
ابراهیمی بحث دیگری شریعتی را امکان عضویت فرد در جامعه خواند و گفت: جامعه هیچ گاه کامل نیست. همچنین در گفتمان شریعتی شاهدیم که جایی که روشنفکران را نقد می کند، می گوید روشنفکر چه مذهبی باشد چه غیر مذهبی، ناگزیر است از دین آغاز کند، زیرا حیات جمعی ایرانیان به دین گره خورده است و برای اصلاح کنشگرانی که در این حیات جمعی امکان کنش دارند، ناگزیریم از دین شروع کنیم.
وی در ادامه بر نقش دیگری در پروژه شریعتی تاکید کرد و گفت: دیگری در همه آثار شریعتی اعم از آثار شخصی یا آثار اجتماعی، دیگری همواره حضور دارد. شریعتی دیگری را می سازد تا جامعه قدرتمند و قوی ای ایجاد کند. او برای دیگری از انواع مفاهیم استفاده می کند و می کوشد با برساختن این دیگری، سنتزی ایجاد کند. ما معمولا با عینک نظریه های خاص به شریعتی می پردازیم، اما این اشتباه است. شریعتی توانسته جامعه ای قوی بسازد و ما باید از متن به گفتمان برسیم. ما باید به متن باز گردیم. البته قرار نیست ما همه مشکلات مان را با شریعتی حل کنیم. شریعتی در مقام متفکری که ترازش ساختن جامعه قدرتمند است، می خواهد کاری کند که این جامعه خودش، مشکلات خودش را حل کند. شریعتی یک دستگاه کلی است و همان قدر در گفت و گوهای تنهایی جدی است که در حج و در میعاد با ابراهیم و مذهب علیه مذهب جدی است.
ابراهیمی با تاکید بر مفهوم فرم گفت: ساختن فرم یا تیپ از ماده خام واقعیت کار دشواری است. شریعتی این توانایی را داشت. می توان گفت این تیپ ها امروز در جامعه ما وجود ندارند. فرم ها جهان اجتماعی را ترجمه پذیر می کنند. البته فرم ها ممکن است از زندگی واقعی جلو بیافتند یا عقب بیافتند. مثلا شریعتی در بحث از دین می گوید فرم های سنتی در حال عقب ماندن از جامعه هستند. به تعبیر زیمل تفکیک فرم از محتوا ناممکن است.
وی گفت: شریعتی بالاترین سطح فرم را که جامعه بود، انتخاب کرد. او حتی در گفت و گوهای تنهایی نیز با جامعه گفت و گو دارد. تولید جامعه کار دشواری است. امروز رسالت روشنفکری البته فراموش شده و مدیران فرهنگی جای ایشان را گرفته اند. اما شریعتی می خواست از کل به جز برسد.
ابراهیمی در بخش دیگری از سخنانش به بحث مکان شرقی پرداخت و گفت: منظور از مکان شرقی در این بحث تاکید بر نکته ای تاریخی است. شریعتی سنت را نمی تراشد، بلکه دانش علوم اجتماعی را به سنت می افزاید. او با این کار جامعه را به وحدت می رساند. او گزاره هایی از سنت را کنار هم قرار می دهد. مثال های او نیز نشان می دهد که مراجعه به تاریخ به انضمام دانش علوم اجتماعی، توان ایجاد یک جامعه قدرتمند را دارد. مکان شرقی شریعتی نیز جایی است که در آن می توان توسعه یافته بود و هم زمان ایمان داشت. اما این مکان به این دلیل شرقی است که شریعتی در مراجعه برای وجه قدسی شرق اعتبار قائل است. او می کوشد در آثارش اعتبار از دست رفته شرق را زنده کند. البته او به سنت های شرقی انتقادات جدی هم دارد و می داند که غول که ممکن است از این چراغ بیرون بیاید، چیست. اما به طور کلی برای آن اعتبار قائل است.
وی بحث خود را با اشاره برخی انتقادات به شریعتی به پایان رساند و گفت: اگر شریعتی را به مثابه یک رویداد و جامعه شناسی را یک علم پسارویدادی در نظر بگیریم، مهم ترین پیامد این رویداد، یک جامعه قدرتمند است. در گفتمان شریعتی با بسط غرب و نه صرفا پذیرش یا طرد آن مواجه هستیم. در پاسخ به منتقدان شریعتی باید پرسید که تولید ایشان چیست و قصدشان چیست؟ آیا ایشان صرفا یک آکادمیسین هستند یا روشنفکر؟ اگر قصد دارند جامعه را حرکت دهند، باید در گفتمان شان بازنگری کنند.