به گزارش خبرگزاری مهر، زندگانی بانوی اسلام، حضرت زهرا، سیده نساء العالمین بسیار کوتاه بود؛ ولی شرح حال او و مصائبش بسیار طولانی است. [۱]لذا مصیبت زهرا علیها السلام فوق العاده جانکاه است[۲]فاطمه زهرا سلام الله علیها همانگونه که از زیارت نامه آن حضرت پیداست «السلام علیک ایتها المظلومة المغصوبة؛ سلام بر تو ای ستمدیدهای که حقت غصب شده»[۳]، از تمام جهات مظلوم است.[۴]
شرح مظلومیت حضرت زهرا سلام الله علیها در آه سوزان علی علیه السلام
امام علیه السلام هنگامی که جسم پاک زهرای مرضیه علیها السلام را با دست خود در قبر می گذارد سخنان پرسوز و گداز را می گوید ، سخنانی که از یکسو دلیل بر عظمت بانوی اسلام فاطمه زهرا علیها السلام و از سوی دیگر نشانه شدت ناراحتی علی علیه السلام از فراق جانگداز اوست.[۵]
امام علیه السلام ، بهترین و مناسب ترین مخاطب؛ یعنی رسول خدا صلی الله علیه وآله را انتخاب کرده و با او درد دل می کند، [۶]با اینکه محتوای سخنان امام علیه السلام، شکوائیه دردناکی است؛ ولی ادب کلام ایجاب می کند که از سلام و درود بر پیامبر صلی الله علیه واله شروع کند.[۷]
که در این میان جمله (السریعة اللحاق بک؛ و به سرعت به تو ملحق شده است) اشاره پرمعنایی به مصائب شدید حضرت فاطمه زهرا علیها السلام دارد که او را در بهترین سال های جوانی به دیار باقی منتقل ساخت.[۸]
سپس امام علیه السلام در ادامه، خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله عرض می کند: «ای رسول خدا! از فراق دختر برگزیده و پاکت، پیمانه صبرم لبریز شده و طاقتم از دست رفته است، هرچند پس از روبه رو شدن با غم بزرگ فراق و مصیبت دردناک تو، این مصیبت برای من قابل تحمل شده است».[۹]
آنگاه امام بار دیگر به شرح مصیبت حضرت زهرا سلام الله علیها باز می گردد و خطاب به پیامبر عرضه می دارد: « (ای رسول خدا) امانتی را که به من سپرده بودی هم اکنون باز پس داده شد و گروگانی که نزد من بود گرفته شد؛ ولی اندوهم جاودانی است و شبهایم همراه بیداری و بی قراری؛ تا آن زمان که خداوند منزلگاهی را که تو در آن اقامت گزیده ای برایم برگزیند (و به تو ملحق شوم)»؛ (فلقد استرجعت الودیعة...).[۱۰]
این عبارت که از شدت اندوه علی علیه السلام در برابر حادثه غم انگیز شهادت حضرت زهرا علیها السلام حکایت میکند به خوبی نشان میدهد که تا چه حد این بانوی عزیز در نظر علی علیه السلام گرامی بود و پیوند عاطفی و روحانی و معنوی آندو به یکدیگر عمیق و ریشهدار.[۱۱]
حضرت زهرا بزرگترین نعمتی بود که خدا به علی علیه السلام داده بود، جمله «حزنی فسرمد» تفسیرش روشن است، زیرا هر زمان علی علیه السلام به یاد فاطمه زهرا سلام الله علیها می افتاد غم و اندوهش تجدید می شد و این اندوه بزرگی بود که سراسر زندگی علی علیه السلام را دربرگرفته بود.[۱۲]
جمله «و أما لیلی فمسهد» کنایه از این است که بسیار شب ها به یاد آن بانوی عزیز می افتم و خاطره او خواب را از چشم من می رباید. گواه این سخن اشعار معروفی است که از آن حضرت در فراق حضرت زهرا علیها السلام انشاء فرمود:[۱۳]
نفسی علی زفراتها محبوسة
یا لیتها خرجت مع الزفرات
لا خیر بعدک فی الحیاة و إنما
أبکی مخافة أن تطول حیاتی
جانم گرفتار مصیبت دردناک اوست و ای کاش با آه و ناله از این تن بیرون می آمد، بعد از تو زندگی در نظرم بی ارزش است و اگر اشک می ریزم برای این است که می ترسم بعد از تو عمرم طولانی شود (و همواره گرفتار درد فراق تو باشم).[۱۴]
هتک حرمت به حضرت زهرا سلام الله علیها؛ آتش زدن درب خانه حضرت زهرا سلام الله علیها...
امام علی علیه السلام در کنار قبر شریف پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلّم ، به گوشه ای از مصائب دردناک حضرت زهرا علیها السلام اشاره کرده، عرضه می دارد: « (ای رسول خدا) به زودی دخترت تو را آگاه خواهد ساخت که امت تو در ستم کردن به وی دست به دست هم داده بودند، سرگذشت دردناک او را بی پرده از او بپرس و خبر این حوادث را از وی بگیر. این حوادث دردناک در زمانی رخ داد که هنوز مدت زیادی از رحلت تو نگذشته و یادت فراموش نگشته بود»؛ (و ستنبئک ابنتک بتضافر أمتک علی هضمها، فأحفها[۱۵] السؤال، و استخبرها الحال؛ هذا و لم یطل العهد، و لم یخل منک الذکر).[۱۶]
ظاهر این است که این عبارات سربسته که امیر مؤمنان علی علیه السلام برای رعایت ادب در پیشگاه پیامبر آن را زیاد نمی شکافد و شرح نمی دهد اشاره به حوادث بسیار اسف انگیزی است که پس از مدت کوتاهی از رحلت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلّم رخ داد؛ هجوم به خانه زهرا علیها السلام، آتش زدن در خانه، اسقاط جنین آن حضرت و بردن امام را به زور به سوی مسجد برای بیعت، حوادثی است که نه تنها به صورت پررنگ در تاریخ شیعه آمده؛ بلکه در منابع اهل سنت هم، با کمال تعجب صریحاً ذکر شده است.[۱۷]
سرانجام امام در آخرین سخن خود خطاب به پیامبر صلی الله علیه وآله وسلّم و بانوی اسلام، زهرای مرضیه چنین می گوید: «درود خدا بر شما هردو باد، درود و سلام وداع کننده؛ نه وداع ناخشنود خسته دل، اگر از کنار قبرت باز گردم به خاطر سبب ملالت نیست، و اگر اقامت گزینم (و گریه و زاری) سر دهم هرگز به جهت سوءظن به وعده نیک خداوند در مورد صابران و شکیبایان نمی باشد»؛ [۱۸] آه آه! ولی شکیبایی می کنم که شکیبایی بهتر و زیباتر است و اگر بیم آن نبود که نظام حاکم از جایگاه قبر تو آگاه شوند پیوسته در کنار قبر تو می ماندم و ناله هایی همچون ناله های مادری که به داغ فرزندش گرفتار شده، برای این مصیبت بزرگ سر می دادم. (ای رسول گرامی) خدا می بیند که دخترت پنهان به خاک سپرده می شود و حقش (آشکارا) بر باد می رود و او را از ارثش محروم می کنند حال آنکه زمان زیادی نگذشته و نامت فراموش نشده است. ای رسول خدا این شکایت را به درگاه حق و به نزد تو می آورم. ای رسول خدا تسلیت مرا بپذیر! درود و سلام و رضوان خدا بر تو و بر دخترت زهرا باد».[۱۹]،[۲۰]
برگی از مظلومیت حضرت زهرا علیها السلام؛ مدفن پاک فاطمه زهرا علیها السلام کجاست؟
یکی از مصائب و مظلومیت های دختر والا مقام پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلّم این است که جایگاه قبر شریفش هنوز نامعلوم است؛ بعضی آن را مطابق پاره ای از روایات در بقیع و برخی در داخل خانه اش در کنار مسجد پیامبر صلی الله علیه وآله وسلّم و بعضی در روضه (آن مقدار از مسجد که میان قبر پیامبر و منبر آن حضرت قرار دارد)می دانند.[۲۱]
این مطلب هر محققی را در فکر فرو می برد که چه طوفانی پس از رسول الله صلی الله علیه و اله در میان امت برخاست که مرقد پاک تنها دخترش، در هاله ای از ابهام فرو رفت؟ [۲۲]
هرچند بیشترین قرائن دلالت بر دفن آن حضرت در خانه اش دارد، زیرا دفن در روضه در آن زمان کار آسانی نبود و بسیار بعید است علی علیه السلام رضایت به چنین کاری داده باشد و دفن در بقیع با کلام امام علیه السلام، که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم را انتخاب کرده و با او درد دل می کند و سخن خود را از اینجا شروع می کند: «سلام و درود بر تو ای رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم از سوی خودم، و از سوی دخترت (زهرا) که هم اکنون در جوار تو فرود آمده، و به سرعت به تو ملحق شده است؛ السلام علیک یا رسول الله عنی، و عن ابنتک النازلة فی جوارک، والسریعة اللحاق بک».چندان سازگار نیست، بلکه جمله (النازلة فی جوارک) نشان می دهد که قبر بانوی اسلام در کنار قبر پیامبر صلی الله علیه وآله وسلّم بود و نظریه کسانی که قبر مقدس آن حضرت را در خانه اش میدانند، تقویت می کند.[۲۳]
البته ممکن است دفن در بقیع را نیز در جوار پیامبر صلی الله علیه وآله وسلّم محسوب کنیم یا جوار را به معنای همسایگی روحانی و معنوی در بهشت بدانیم؛ ولی معنای اول با ظاهر عبارت سازگارتر است و روایات متعددی نیز آن را تأیید می کند.[۲۴]
مرحوم علامه مجلسی از ابراهیم بن محمد همدانی نقل می کند که می گوید: برای امام هادی (علی بن محمد النقی علیهما السلام) نامه ای نوشتم که مرا از قبر فاطمه علیها السلام باخبر ساز! حضرت در جواب چنین مرقوم داشت: «هی مع جدی صلوات الله علیه و آله؛ او با جدم پیغمبر صلی الله علیه و اله است».[۲۵]،[۲۶]
مرحوم صدوق نیز می گوید: صحیح در نزد من این است که آن حضرت در خانه اش دفن شده است که پس از توسعه بنی امیه، الآن جزء مسجد قرار گرفته است.[۲۷]،[۲۸]
در کتاب عیون الاخبار الرضا از بزنطی نقل شده است که می گوید: «سألت الرضا عن قبر فاطمة؛ من از امام علی بن موسی الرضا علیه السلام از محل قبر فاطمه علیها السلام سؤال کردم، فرمود: دفنت فی بیتها فلما زادت بنو امیة فی المسجد صارت فی المسجد؛ آن حضرت را در خانه اش دفن کردند و هنگامی که بنی امیه مسجد پیامبر صلی الله علیه وآله وسلّم را توسعه دادند خانه آن حضرت در مسجد قرار گرفت».[۲۹]،[۳۰]
در وضع فعلی گرچه قبر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلّم و قبور دیگری در داخل مسجد قرار گرفته؛ ولی آن را به وسیله دیوارها و شباک از مسجد جدا کرده اند.[۳۱]
بنابراین هرکس نزدیک قبر پیامبر صلی الله علیه وآله وسلّم در روضه مقدسه بایستد و حضرت زهرا علیها السلام را زیارت کند إن شاء الله فضیلت زیارت آن حضرت از نزدیک را به دست آورده است. در بقیع نیز به قصد رجا می توان آن حضرت را زیارت کرد.[۳۲]
تاریخ شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها چه زمانی است؟
از جمله مظلومیت های آن حضرت این است که نه تنها در مکان دفن آن یادگار پیامبرصلی الله علیه وآله وسلّم گفتگوست، بلکه در تاریخ وفات آن حضرت نیز اختلاف است.[۳۳]
طبق روایت معروف[۳۴] از امام صادق علیه السلام، آن حضرت در سال یازدهم هجری با گذشت ۷۵ روز از رحلت پدر بزرگوارش دیده از جهان فروبست: (إن فاطمة علیها السلام مکثت بعد رسول الله صلی الله علیه و اله خمسة و سبعین یوما). با توجه به اینکه رحلت پیامبر اکرم در ۲۸ صفر واقع شده باید شهادت آن بانوی عزیز در یکی از سه روز[۳۵]سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه جمادی الاولی واقع شده باشد (با در نظر گرفتن احتمال تمام یا ناقص بودن ماههای وسط).[۳۶]
در حدیث دیگری آمده است که آن بانوی گرامی در روز سه شنبه سوم جمادی الآخر سنه یازدهم هجرت چشم از جهان بربست[۳۷] و این حدیث مطابق عقیده کسانی است که می گویند فاصله میان رحلت پیامبر و شهادت حضرت زهرا علیها السلام ۹۵ روز بود.[۳۸]
مرحوم علامه مجلسی در زاد المعاد از این قول درباره زمان وفات آن حضرت به عنوان روایتی معتبر نقل کرده است. سپس اضافه می کند: شیخ طوسی و سید بن طاووس و دیگران نیز همین را پذیرفته اند و گرچه این روایت با روایت ۷۵ روز منافات دارد؛ ولی چون مشهور و روایتی معتبر، پشتوانه آن است، باید روز سوم جمادی الثانی به مراسم تعزیت آن حضرت قیام کرد.[۳۹]،[۴۰]
در حدیث غیر مشهوری نیز فاصله وفات رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم تا شهادت حضرت زهرا علیها السلام ۴۰ روز ذکر شده است.[۴۱]،[۴۲]
سخن آخر
از این تعبیرات و آنچه در نهج البلاغه آمده به خوبی روشن می شود که حق نشناسان در زمان کوتاهی بعد از رحلت پیامبر چه مصائبی بر حضرت فاطمه زهرا صلی الله علیه وآله وسلّم وارد کردند، مصائبی که علی علیه السلام را که کوه شکیبایی و استقامت بود به لرزه درآورد و همچون مادر جوان مرده به گریه و ناله واداشت و عجب اینکه مدارک این تهاجم بی رحمانه بر بیت وحی، در کتب اهل سنت نیز به صورت گسترده آمده است.[۴۳]
[۱] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج۸ ؛ ص۴۰.
[۲] همان ؛ ص۳۴.
[۳] کلیات مفاتیح نوین ؛ ص۲۳۴.
[۴] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛۱۰/۲/۱۳۹۰.
[۵] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج۸ ؛ ص۳۲.
[۶] همان.
[۷] همان ؛ ص۳۳.
[۸] همان.
[۹] همان؛ ص ۳۴.
[۱۰] همان؛ ص ۳۶.
[۱۱] همان.
[۱۲] همان؛ص۳۷.
[۱۳] همان.
[۱۴] بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۲۱۳.
[۱۵] « احفها» از ریشه« احفاء» به معنای اصرار در سؤال و خبر گرفتن گرفته شده است.
[۱۶] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج۸ ؛ ص۳۷.
[۱۷] همان؛ص۳۸.
[۱۸] همان.
[۱۹] کافی، ج ۱، ص ۴۵۹، باب مولد الزهرا علیها السلام.
[۲۰] پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج۸، ص: ۳۹.
[۲۱] همان ؛ ص۵۳.
[۲۲] همان.
[۲۳] همان؛ ص ۳۳.
[۲۴] همان.
[۲۵]. بحار الانوار، ج ۹۷، ص ۱۹۸، ح ۱۸.
[۲۶] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج۸ ؛ ص۵۳.
[۲۷] من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۵۷۲.
[۲۸] پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج۸، ص: ۵۴.
[۲۹] عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۳۱۱( مطابق نقل بحار الانوار، ج ۹۷، ص ۱۹۱).
[۳۰] پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج۸، ص: ۵۴.
[۳۱] همان.
[۳۲] همان.
[۳۳] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج۸ ؛ ص۵۴.
[۳۴] کافی، ج ۱، ص ۴۵۸، ح ۱؛ و بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۲۱۵. مرحوم علامه مجلسی در شرحی که بعد از حدیث ۴۷ نگاشته، مینویسد:« فی الخبر الصحیح أنها عاشت بعد أبیها خمسة و سبعین یوما».
[۳۵] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج۸ ؛ ص۵۴.
[۳۶] همان؛ ص ۵۵.
[۳۷] بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۱۷۰، ح ۱۱.
[۳۸] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج۸ ؛ ص۵۵.
[۳۹] زاد المعاد، ص ۴۵۶.
[۴۰] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج۸ ؛ ص۵۵.
[۴۱] بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۷.
[۴۲] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج۸ ؛ ص۵۵.
[۴۳] همان.