خبرگزاری مهر- گروه استانها: جشن نوروز و بهار طبیعت سابقه دیرین در بین اقوام ایران‌زمین و برخی ملت‌های جهان دارد، در استان سمنان نیز با توجه به قدمت سکونت و وجود گروه‌های مختلف قومی و زبانی نوروز از دیرباز تاکنون گرامی داشته شده و دراین‌بین شهرستان شاهرود نیز دارای آداب‌ورسوم نوروزی است که برخی از این رسوم همچنان ادامه دارد و در میراث معنوی ثبت‌شده است.
پیشواز نوروز
نوروز زمان نو شدن سال و تجدید حیات طبیعت است، براین اساس از دیرباز تاکنون ساکنان شاهرود آداب و مراسم خاصی را در ارتباط با نوروز باستانی انجام می‌دهند که مواردی چون خانه‌تکانی، کاشت سبزه و خرید لوازم نوروزی ازجمله آن محسوب می‌شود.
در روزهای پایانی سال کهنه پیام‌آوران بهار در خیابان‌ها، کوچه‌ها و گذرهای محلات شهر و روستا دیده می‌شود این افراد با ترانه‌خوانی، دست‌افشانی، بازی و حرکات شادی‌آفرین رفتن زمستان و فرارسیدن بهار را به مردم نوید می‌دهند.
مراسم شالی نو، مالی نو
درگذشته بیست روز مانده به نوروز چند پسر جوان در شهرهای شاهرود و بسطام در محله‌های مختلف اشعاری را در وصف بهار و سال نو می‌خواندند، این افراد هدایایی را از صاحب‌خانه دریافت می‌کنند.
«صد سلام و سی علیک صاحب‌خانه سلام‌علیک سلام از من بگیر علیک از جانب ملا بیگ»
«نوروز نوسارآمده گل در گلستان آمده مژده دهید به دوستان نوروز نوسارآمده»
در منطقه کالپوش این مراسم تحت عنوان خاله خلته انجام می‌شود. هریک از نوجوانان به هنگام شب کیسه‌ای به دست گرفته و در روستا به راه می‌افتند و کیسه خود را از طریق دودکش خانه با طناب به داخل اتاق می‌فرستند و با خواندن اشعاری از صاحب‌خانه تقاضای هدیه می‌کنند صاحب‌خانه درون کیسه پول، کشمش، نخود، جوراب و غیره می‌ریزند.
«سلام و صد سلام/ صاحب‌خانه سلام‌علیک/ اول بنام خدا را کریم مدعا را / همه‌سال و همه ماه و همه روز مبارک باشد شما را / عید نوروز حضرت نوح در کشتی نشست/ این دعا خواند و از طوفان گذشت»
جشن سده(صد به غله)
ساکنان برخی شهرها و روستاهای شهرستان با گذشت ایام سخت زمستان در دهمین روز بهمن که تنها پنجاه روز به نوروز مانده جشنی تحت عنوان «سده سوزان» برپا می‌کنند و با فراهم آوردن برخی بوته‌های بیابان که آتش خوبی داشته باشد به هنگام غروب از روی آن پریده و این شعر را می‌خوانند:
«سده سده ی ما پنجاه به نوروز صدبزبه گله ی ما سده ی ما عمل داره
سده سده صد به غله میش و بزامون جمل(دوقولو) داره»
اهالی براین باورند که جشن سده مصادف با زمان جفت‌گیری گرگ‌ها است بنابراین با اجرای این مراسم گرگ‌ها سدگی شده و منطقه را ترک می‌کنند. جشن سده در حقیقت سرمای سخت چله های زمستان و فرارسیدن بهار را نوید می‌دهد.
خانه‌تکانی
با نزدیک شدن سال نو اهالی اقدام به شستشو اثاثیه منزل، فرش و غیره با پاکیزگی به استقبال از بهار طبیعت می‌روند، در برخی نقاط شهری و روستایی زنان با تهیه دوغابی از گل قرمز و یا سفیدرنگ به تجدید نمای دیوارهای گلی خانه می‌پردازند.
در شهر مجن روستای هیکو و مناطق خطیر کوه، کوه زر و وارتوران می‌توان تصاویر زیبایی از این آیین استقبال از نوروز را در روزهای پایانی سال مشاهده کرد.
مراسم آتش سرا
در بیارجمند و فرومد، پنجاه روز مانده به عید پسربچه‌ها به دشت و صحرا رفته و پس از جمع‌آوری بوته‌های گون و گز، تلی از آن را بر بام خانه آتش می‌زنند آنگاه همگی با شادی و شعف همراه با خواندن اشعاری با این مضامین از روی آتش می‌پرند
«سرا سری مو گندم دبی ری مو زردی ما از تو سرخی تو از ما»
زنان مقدار اندکی از خاکستر این آتش را گرفته و بر روی پلوی آن شب می‌ریزند.
چهارشنبه‌سوری
آخرین چهارشنبه سال جوانان به دشت و صحرا رفته و بوته‌های خار و هیزم را جمع‌آوری می‌کنند به هنگام غروب بوته‌ها را در وسط حیاط خانه بر روی بام و یا معابر عمومی آتش زده و با گفتن عبارت( زردی من از تو سرخی تو از من) از روی آتش می‌پرند.
برخی از زنان به نیت رفع نحوست، شیشه یا کوزه سفالی حاوی آب را بر زمین زده و می‌شکنند دیگر اینکه چراغی را در گوشه حیاط خانه تا صبح روشن می‌گذارند جوانان در این شب به در خانه‌ها رفته فال‌گوش ایستاده و یا فال می‌گیرند.
فال‌گوش ایستادن در شب چهارشنبه‌سوری
زنان بیوه و دختران در این شب پس از آتش‌افروزی بر در خانه یا سر گذر یا چهارسوقی رفته و به سخنان رهگذران گوش فرا می‌دهند اگر سخنان آن‌ها دل‌نشین باشد آن را دلیل بر روا شدن حاجت خود دانسته، لکن اگر سخن تلخی بشنوند به معنی آن است که به مراد خود نمی‌رسند.
در منطقه کالپوش در این شب اعضا خانواده دورهم نشسته و هر یک درون کاسه آبی نشانی می‌اندازد آنگاه یک نفر نشانه‌ها را درحالی‌که شعری می‌خواند یک‌به‌یک از کاسه خارج می‌کند صاحب هر نشانه با توجه به شعر خوانده‌شده نیت خود را تفأل می‌زند در خارتوران پختن آش گندم در آخرین چهارشنبه سال رواج دارد
عرفه(علفه)
معمولاً دوشب قبل از عید نوروز را عرفه مرده‌ها و یک‌شب مانده به نوروز را عرفه زنده‌ها می‌گویند در شب علفه مرده‌ها مرسوم است که زنان به نیت اموات خود نان گولاچ پخته و بین همسایگان تقسیم می‌کنند، برخی نیز در غروب این روز برای خواندن فاتحه به مزار می‌روند.
در شب علفه زنده‌ها موسوم است که گوشه حیاط خانه چراغی را تا هنگام صبح روشن می‌گذارند تا به‌قول‌معروف چراغ عمر اعضای خانواده روشن باشد در این شب خانواده‌ها آش همراه کشمش، نخود و لپه می‌پزند و قدری از آن را به مستمندان می‌دهند.
جمع‌آوری گیاه شنگی، گل‌های صحرایی و بستن حنا به دست‌وپا از دیگر کارهای مربوط به این روز است در مناطق خارتوران و کالپوش موسوم است که در شب عرفه آش جوش بره، آش برنج و شوربا می‌پزند پختن سمنو و آوردن سبزه از صحرا در برخی نقاط موسوم است.
تحویل سال نو
به هنگام تحویل سال اعضای خانواده به دور هفت‌سین نشسته دعای تحویل سال و قرآن می‌خوانند، برخی از خانواده‌ها به هنگام تحویل سال نو به مساجد، امامزاده و یا قبور مطهر شهدا می‌روند لحظاتی قبل از سال‌تحویل مرسوم است که زنان بر روی اجاق خانه آش رشته به نیت گرفتن رشته کار و یا شیر به باور سلامتی و سفیدی می‌جوشانند.
در گذشته تحویل سال به‌وسیله شلیک توپ اعلام می‌شد پس از تحویل سال اعضای خانواده با یکدیگر روبوسی کرده و تبریک می‌گفتند، پدر خانواده از لای قرآن دست لاف به سایرین می‌دهد فردی نیز به‌عنوان شگون(خوش‌قدم) درحالی‌که سینی حاوی آب، قرآن و سبزه را در دست دارد پس از تحویل سال وارد اتاق خانه می‌شود.
انتخاب این فرد که قدمش در باورهای اهالی تأثیر بسزایی دربرکت زندگی آن‌ها دارد عمدتاً از طریق گرفتن استخاره صورت می‌گیرد او آب سال را بر روی اعضای خانواده پاشیده و به همگان تبریک عید می‌گوید مرسوم است که مبلغی پول و یا چیز دیگری هدیه می‌دهند شگون فردی از اعضای خانواده و یا فردی از بستگان است.
از دیگر آئین‌های نوروزی می‌توان به دیدوبازدید، عیدی دادن و بازی‌های نوروزی سیزده‌بدر اشاره کرد.
تهیه آب دعا میراث معنوی ثبت‌شده در فهرست میراث ملی
مرسوم است که برای این منظور مقداری زعفران را در آب و یا گلاب حل کرده و با آن مرکب زعفران تهیه می‌شودآن‌گاه افراد با استفاده از قلم نی بر پشت ظروف چینی به نوشتن اسماء ا... نام پنج‌تن، آیات قرآن و یا هفت آیه که با سلام آغازشده پرداخته و پس از نگارش آن را در طشت آب فرومی‌برند.
هریک از ظروف چینی پس از فرورفتن در طشت دوباره بر روی حرارت منقلی از زغال گداخته، خشک‌شده و برای نوشتن دعا و ذکر هفت سلام در اختیار خدام مساجد و بقاع و دیگر حاضرین قرار می‌گیرد در همین اثنا علاوه بر خواندن دعای تحویل سال پیوسته نام امامان معصوم و ائمه اطهار(ع) ذکرشده و جمعیت بر محمد و آل پاکش صلوات می‌فرستند.
در لحظات پایانی سال و آغاز سال نو مرسوم است که خدام مسجد یا تکیه آب دعا تهیه‌شده از مرکب زعفران را در میان دیگ بزرگ مسی که «تلم تاس» نامیده می‌شود، ریخته و یکی از خدام آن را در بین حاضرین تقسیم می‌کند. اهالی شهر این آب را به نیت شگون، شفای بیماران و سلامتی اعضا خانواده بر سر سفره هفت‌سین برده و در اولین دقایق سال نو همه اعضاء خانواده به نیت سلامتی و تندرستی قدری از آن را می‌نوشتند برخی نیز آن را در میان غذا می‌ریزند.
تهیه آب دعا در مساجد و تکایا و مشارکت در تهیه آن ازجمله باورهای دینی و قلبی شاهرودی‌ها است باور به این آیین در بین مردم منطقه به‌گونه‌ای است که قرار گرفتن ظرف حاوی آب دعا در کنار هفت‌سین به هنگام آغاز سال نو و نوشیدن قدری از آن در باور مردمان شاهرود امری ضروری و باشگون است.
استفاده از ظروف قدیمی مساجد و تکایا در تهیه آن ازجمله ظروف چینی نقش دار و یا دیگ‌ها و تلم طاس‌های مسی بر زیبایی معنوی هرچه بهتر این مراسم افزوده است.
سیزده‌بدر
آخرین روز از تعطیلات نوروزی «سیزده‌بدر» نام دارد، در این روز خانواده‌ها به‌اتفاق بستگان خود به دامان طبیعت می‌روند دختران دم بخت در این روز بر چند سبزه به نیت گشایش بخت گره می‌زنند و برخی نیز چند سنگ به نیت برآورده شدن تا حاجات در آب می‌اندازند.
شکستن کوزه آب حاوی چند سکه، انداختن تعدادی برگ بید(هفت الی ۱۳برگ) در آب و انجام بازی‌های محلی از دیگر آداب این روز است که اهالی در این روز سبزه‌های خود را به آب روان می‌اندازند و چنین می‌گویند:
«سیزده‌بدر چهارده بیا غم برو شادی بیا محنت برو روزی بیا»