خبرگزاری مهر، گروه بین الملل-سینا برجیان: پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این امید می رفت که کالینینگراد تبدیل به سنگاپور روسیه شود. هر چند موقعیت ممتاز ژئوپلیتیک و امتیازهای داده شده در قالب منطقه آزاد و ویژه تجاری نوید بخش تبدیل این منطقه به قطب تجاری در دل اروپای مرکزی بود، اما تا به امروز سرمایه گذاران در این شهر اندک اند و حجم معاملات تجاری بشدت پایین است. نرخ بیکاری بالای متوسط نرخ بیکاری روسیه و تورم قیمتی بالاتر از استاندارد های روسیه است.
کالینینگراد کجا است؟
کالینینگراد با وسعت ۲۲۳ کیلومتر مربع و جمعیتی در حدود ۱ میلیون نفر در ساحل دریای بالتیک و بصورت ساندویچی بین لیتونی و لهستان واقع شده است. این منطقه مرز خاکی با فدراسیون روسیه نداشته و شهروندان روسیه در این منطقه برای رفتن به سایر نقاط روسیه باید از راه های دریایی و هوایی استفاده کند. از نظر تاریخی منطقه کالینینگراد به پروس شرقی و مردمان آلمانی نژاد تعلق داشته است که در سال ۱۹۴۵ و با شکست آلمان نازی به اشغال شوروی درآمد. پس از جنگ با مهاجرت آلمانی زبان ها و جایگزینی مردمان اتحاد جماهیر شوروی، امروزه تنها چندین هزار نفر از جمعیت ۱ میلیون نفری منطقه به اقلیت آلمانی تعلق دارد.
تا سال ۱۹۹۱ کالینینگراد منطقه بسته ای بود که خارجی ها اجازه ورود به آن را نداشتند. این خود به دلیل اهمیت استراتژیک دفاعی این منطقه برای اتحاد جماهیر شوروی و نقش حائز اهمیت آن در واکنش سریع به تهدیدات ناتو در اروپا بود. پس از فروپاشی پرده آهنین و استقلال مجدد کشور های حوزه ی بالتیک در ۱۹۹۱، کالینینگراد بصورت «Exclave» یعنی منطقه ای متعلق به یک کشور اما بدون اتصال خاکی به مناطق دیگر آن کشور درآمد که از سرزمین مادری روسیه، بصورت نواری ۳۵ کیلومتری از لیتونی یا ۷۰ کیلومتری از منطقه لهستان جدا شد. این موقیت ممتاز جغرافیایی پتانسیل تبدیل کالینگراد را به «پنجره جدید رو به غرب» داشت.
همسایگان کالینینگراد ، لیتونی و لهستان مشتاق سواستفاده از موقعیت جدید سیاسی- جغرافیایی بودند و تعرفه های گمرکی اضافی بر محصولات مبادله شده بین کالینینگراد و روسیه می گذاشتند. به منظور از بین بردن تاثیرات اقتصادی مخرب این تعرفه ها، کالینینگراد منطقه آزاد اقتصادی از سوی فدراسیون روسیه نامیده شد و در سال ۱۹۹۵ مبدل به منطقه ویژه اقتصادی شد. «SEZ » یا منطقه ویژه اقتصادی مناطقی هستند که دولت روسیه شرایط ویژه ای برای آنها قرارداده تا رشد اقتصادی در این مناطق تشویق شود.
پس از قانونگذاری مجدد در سال ۲۰۰۴، امروزه چندین نوع منطقه ویژه اقتصادی در روسیه وجود دارد، مانند مناطق نوع آوری، مناطق کارخانجاتی، مناطق توریستی، مناطق بندری، مناطق قدیمی بجای مانده از دهه ۹۰ و سرانجام مناطق سرگرمی. کالینینگراد هم زمان هم جزو دسته بندی مناطق قدیمی است با تمرکز بر معافیت مالیاتی واردات مبتنی بر مونتاژ و سرمایه گذاری کلان و همچنین منطقه سرگرمی ( از سال ۲۰۰۹) و منطقه توریستی ( از سال ۲۰۰۷).
منطقه ویژه اقتصادی کالینینگراد
مزیت اصلی منطقه ویژه اقتصادی کالینینگراد در آن است که معافیت مالیاتی واردات را به کمپانی های خارجی ارائه می دهد به شرطی که این شرکتها ۳۰% ارزش افزوده به محصولاتشان درون منطقه اضافه کنند. به عبارت دیگر اگر شما یک ماشین را بصورت قطعه های مجزا وارد کالینینگراد کرده و سپس سر هم کنید، میتوانید آن را از کالینینگراد به سایر نقاط روسیه معاف از مالیات و عوارض گمرکی صادر کنید. این خود باعث رونق صنایع با حجم سنین شده است بطوری که امروزه از هر ۳ تلویزیون مورد استفاده در روسیه، ۱ عدد از کالینینگراد می آید. اما این تنها یک روی سکه است. آن روی دیگر سکه عدم موفقیت شرکت های کوچک و متوسط است.
دلایل عدم موفقیت
مزیت ها و مشوق های داده شده از طرف حکومت مرکزی به کالینینگراد نتوانست بر هزینه های جاری از قبیل هزینه های انرژی، زمان، حمل و نقل و انبارداری برای عبور کالا ها از همسایگان تا رسیدن به خاک روسیه غلبه کند و به همین دلیل بسیاری از شرکت های کارآفرین کوچک و متوسط کسب و کار خود را تعطیل کردند. پیامد این عدم موفقیت این بود که کسب و کار های بزرگ که می خواستند در روسیه به تجارت بپردازند، از کالینینگراد به مناطق ویژه اقتصادی دیگر درون روسیه رفتند.
قیمت ها در لیتوانی و لهستان در مقایسه با کالینینگراد بهتر هستند و شهروندان اروپا برای سفر به همسایگان این منطقه نیازمند ویزا نیستند. توریسم وطنی آلمانی که بخش اعظمی از مسافران به کالینینگراد را بدلیل رشته های فرهنگی تاریخی به خود اختصاص داده بود، در حال از بین رفتن است و همچنین برای روس ها هم رفتن به حاشیه دریای سیاه و یا خارج روسیه مناسب تر است. مکان هایی با آب های گرم تر و زیر ساخت های توریستی بهتر در مقام مقایسه با کالینینگراد.
پیامدهای این شرایط دشوار اقتصادی روی خشن خود را به ساکنان محلی نشان داده است. به دلیل وابستگی شدید این منطقه به روسیه و کشور های همسایه، قیمت ها بالاتر از بقیه نقاط روسیه است اما حقوق و مزایا در مقایسه با روسیه به دهک پایین دستمزدها در روسیه تعلق دارد. نرخ بیکاری در حدود ۱۰% است که بالاتر از متوسط آن در روسیه است.
برای منطقه اما فاینانس منطقه ویژه اقتصادی، خود بار سنگینی بر دوش بودجه محلی است که خود تحت تاثیر کمبود دریافت مالیات می باشد و کالینگراد هنوز بطور گسترده وابسته به خارج است با وجود آنکه قرار بود اقتصاد محلی به لطف منطقه ویژه بودن، تولید و صادرات محور و مستقل باشد. ریشه مشکلات شاید در جای دیگری است.
دلایل سیاسی
دلایل اصلی فقدان پیشرفت اقتصادی منطقه اما بطور گسترده ای سیاسی به نظر می رسد. مسکو و کرملین یک بار پس از هم گسیختگی امپراطوری بزرگ بلوک شرق دیگر نمی خواهند مزیت های زیادی در اختیار کالینگراد قرار بدهد تا احساسات استقلال گرایانه در این منطقه تشویق نشود. موقعیت سوق الجیشی کالینینگراد، نزدیکی به مرزهای آلمان، همسایگی با لهستان و قرارگیری در قلب اروپای مرکزی و غربی، امکان واکنش سریع روسیه در برابر غرب و ناتو را از طریق بنادر دریای بالتیک فراهم میکند. دقیقا به همین دلیل است مناطق بندری کالینینگراد که خارج از خاک روسیه هستند هنوز مورد استفاده ناوگان دریای بالتیک است.
احتمالا به همین دلیل است که کالینینگراد بر روی نقشه های توریستی اروپا محو و کم اثر است و همچنین این دلایل سیاسی است که دولت مرکزی نمی خواهد منطقه کمربند امنیتی ۷ کیلومتری را بروی توریست ها بگشاید مگر با مجوز های سخت و خاص. به همین دلایل هیچ ارتباط دریایی با بنادر دیگر منطقه وجود نداشته و زیباترین ساحل کل منطقه کالینینگراد به نام «بالتسک» به مانند «جانتارنی» که بهترین و معروف ترین ساحل استراحتگاهی مجهز در ناحیه ممنوعه قراردارد. دولت روسیه بطور مستمر و البته قانونی در حال پس گرفتن و یا کاهش مزیت هایی است که در گذشته به منطقه اعطا کرده بود و امروزه شرکت های سایز متوسط و کوچک بدون داشتن حمایتی در حال ترک منطقه هستند. این در حالی است که تجارت های روسیه محور در حال رشد و ارتقا فعال قرار دارند.