خبرگزاری مهر – گروه استانها – علی دایلاری: کلیبر در ۶۳ کیلومتری شمال غرب اهر، ۲۱۰ کیلومتری شمال شرق تبریز و ۸۱۲ کیلومتری شمال غرب تهران واقع شده است. شهرستان کلیبر از جنوب با اهر از شمال با جمهوری آذربایجان از باختر با رود ارس و جمهوری ارمنستان و از خاور با استان اردبیل همسایه است. کلیبر در بستر رود کلیبر و در سرزمینی صخره‌ای واقع شده و تنها معبر کوهستانی میان اهر و بخش‌های ساحلی رود ارس است.
کلیبر دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است و سراسر پیرامون این شهر را جنگل‌های تنک و مراتع پوشانیده است، شهر، به علت نزدیک بودن به قلعه بابک و قرار گرفتن در کانون ذخیره‌گاه زیست‌کره منطقه ارسباران، در دهه اخیر از نظر گردشگری توسعه چشمگیری یافته است.
کلیبر، که در نوشته‌های وقایع‌نگاران اسلامی تحت عنوان بذ یا بذین شناخته می‌شود، پایگاه بابک خرم‌دین بود. او در سال ۸۱۶ میلادی علیه خلافت اسلامی قیام کرد و در سال ۸۳۶ میلادی از افشین شکست خورد و کلیبر به دست اعراب افتاد. حوادث دوران مقاومت دو دهه‌ای بابک کلیبر را در کانون توجه مورخین مسلمان قرار داد.
قلعه جمهور یا قلعه بابک کلیبر
قلعه جمهور معروف به دژ یا قلعه بابک در حدود سه کیلومتری شهرستان کلیبر و در بالای کوهی به ارتفاع ۲۳۰۰ متر قرار دارد این قلعهٔ که در زمان ساسانیان ساخته‌شده و نام خود را از اسم بابک خرم‌دین، رهبر مقابله با مهاجمین عرب تا سال ۸۹۳ میلادی، گرفته است از هر طرف توسط دره‌های عمیقی با ۴۰۰ تا ۶۰۰ متر عمق احاطه‌شده از این رو نزدیک شدن وسایل قلعه کوب، منجنیق و آتش افکن به این قلعه تقریباً ناممکن بود و تنها از یک‌سو راهی باریک و صعب‌العبور جهت دسترسی به این قلعه وجود دارد.
به عبارتی قبل از رسیدن به دروازه قلعه بابک و ورود به بنای مستحکم دژ باید از معبری عبور کرد که به‌صورت دالانی است و از سنگ‌های منظم طبیعی شکل‌گرفته و تنها گنجایش عبور یک نفر را دارد و دو نفر به‌سختی می‌توانند از آن بگذرند. به لحاظ سوق‌الجیشی موقعیت استقرار بنا بر فراز قله به‌گونه‌ای ست که بیست نفر سپاهی قادر بوده‌اند هجوم یک سپاه صدهزارنفری را مانع شود و تلفاتی هم نداشته باشند، چه تیر و کمان و اسلحه معمول زمان را به سربازان و مستحفظانی که بر بلندی موضع می‌گرفتند به جهت بعد مسافت کارگر نمی‌افتاده است.
این قلعه تاریخی که بهنام‌های قلعه بابک، دژ بابک، بذ و قلعه جمهور هم معروف است دژ و مقر سردار تاریخی ایران، بابک خرم‌دین بوده است که در هنگام قیام بر علیه دستگاه خلافت عباسی به‌عنوان پایگاه نظامی و سیاسی مورد استفاده بابک خرم‌دین قرار گرفت.
بنای دژ که دو طبقه و سه طبقه است پس از ورودی قرارگرفته است و پس از آن تالار اصلی وجود دارد که اطراف آن را هفت اتاق فرا گرفته است، اتاق‌هایی که به تالار مرکزی راه دارند. در قسمت شرقی دژ تأسیسات دیگری مرکب از اتاق‌ها و آب‌انبارها ساخته‌شده است؛ سقف آب‌انبارها با طاق جناغی و گهواره‌ای استوار شده‌اند. محوطه داخلی آن‌ها نیز به‌وسیله نوعی ساروج غیرقابل نفوذ گردیده و به هنگام زمستان از برف و باران پر شده و در تابستان و هنگام مضایق و محاصره‌ها از آب آن‌ها استفاده می‌شده است. در سمت شمال غربی دژ پلکان‌هایی سرتاسری وجود داشته که اکنون ویران‌شده و قسمت‌هایی از آن بیرون خاک است و تنها راه صعود به بخش‌های مرتفع‌تر بناست.
از آثار معماری و برخی از سنگ‌های زبره تراش و روش چفت‌وبست سنگ‌ها و ملات ساروج و اندود دیوارها از نوعی گچ و خاک می‌توان به یقین اظهار داشت که ساختمان این دژ و قلعه در روزگار اشکانیان و بخصوص ساسانیان ساخته‌شده است. در قرون دوم و سوم و تا چند قرن پس از آن مورد تعمیر و مرمت قرارگرفته و تغییراتی در آن به وجود آمده و الحاقاتی در بنا ایجاد شده است.
در مورد اشیا و ابزاری که از قلعه بابک به‌دست‌آمده باید گفت که نخستین اشیا به‌دست‌آمده سفالینه‌های منقوش و لعاب خورده بود که یک دوره استقرار تا اوایل قرن هفتم هجری را نمایش می‌داد. همچنین تعدادی سکه‌های مسی کشف شدند که برخی از آن‌ها به علت ساییدگی و زنگ‌خوردگی فراوان غیرقابل‌خواندن است و در بین این سکه‌ها برخی مربوط به اتابکان آذربایجان و هزار سیبان (قرون ششم و هفتم هجری) هستند.
منطقه گردشگری آینالو بهشتی از گوشه ارسباران
منطقه حفاظت‌شده‌اینالو از توابع شهرستان کلیبر استان آذربایجان شرقی واقع شده است، در فاصله ۴۵ کیلومتری شهر کلیبر و در ۱۵ کیلومتری روستای عاشقلو (ساحل ارس) و در ارتفاع ۱۵۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. منطقه گردشگری آینالو زیر نظر سازمان محیط‌زیست شهرستان کلیبر است.
دور تا دور ده‌ها هکتار از جنگل‌های واقع در این منطقه توسط سازمان حفاظت از محیط‌زیست تور سیمی کشیده شده که به محلی برای نگهداری چندین گوزن جهت دید عموم و تکثیر و رهاسازی در کل منطقه و طرح احیای نسل مارال تبدیل گشته است و منطقه جنگلی آینالو در حقیقت منطقه نگهداری مارال‌ها و آهوهای وحشی است. در حال حاضر ۱۷ گونه‌ی حیوانی در منطقه در خطر انقراض هستند که سیاه خروس، اردک سر سفید، میش‌مرغ قره قشلاق و پلنگ از مهم‌ترین آن‌ها هستند و تلاش برای حفظ نسل این جانوران ارزشمند و کمیاب ادامه دارد. جنگل‌های منطقه علاوه بر تنوع عظیم گیاهی، عمده‌ترین گونه‌های پستانداران و پرندگان حمایت‌شده یا کمیاب را نیز در چتر حمایت خود دارد.
منطقه گردشگری آینالو از معدود مناطق کشور است که طبیعت زیبای آن دست‌نخورده باقی است، این منطقه دارای اقلیمی معتدل و کوهستانی است و آب و هوای آن در فصل بهار و تابستان مطبوع و دلپذیر و دارای زمستان سرد می‌باشد. این محدوده بخش بسیار کوچکی از منطقه ۸۰ هزار هکتاری حفاظت‌شده ارسباران می‌باشد که از شمال غربی به روستای وایقان و از جنوب شرقی به روستاهای بالان و بهروز منتهی می‌شود. مردم این منطقه به زبان آذری سخن می‌گویند.
نام روستای آینالو از نام بنایی گرفته شده است که توسط تاجر معروف ارمنی دوران قاجار (طومانیاس و همزمان با عمارت وینق در سال ۱۹۰۷ میلادی ساخته شد.) ظاهراً قصر به خاطر سقف فلزی مانند آینه‌ای نور را منعکس می‌کرده است و مردم، که برای اولین بار شاهد چنین سقفی می‌شدند، آن را آئینه لو نامیده‌اند. در حال حاضر تنها دیوارهای عمارت سالم مانده است.
در مسیر رسیدن به آینالو و در نزدیکی روستای وینق بر بالای کوه عمارتی زیبا بنا شده است که به عمارت تومانیانس شهرت دارد. این عمارت قدیمی کوشکی است که در حدود یک‌صد سال پیش و در دوره قاجاری توسط سرکیس تومانیانس بنا شد.
ساختمان تاریخی تومانیانس در دو طبقه معظم و با بخش‌هایی مانند ایوان سراسری، شش برج، مانند قلعه‌های قدیمی فرانسه و به سبک عمارت های قرن نوزدهم اروپا و روسیه بر بالای یک تپه سنگی ساخته‌شده است. از آنجایی که صاحب آن یک شخص ارمنی بوده، در ساخت آن از سبک معماری اسلامی ایرانی استفاده نشده است. آب آشامیدنی به‌وسیله لوله‌های سفالی به داخل اتاق‌ها و سایر قسمت‌ها کشیده شده و در میان دیوارها لوله‌های سفالی وجود داشته که آب گرم در آن‌ها جریان یافته و اتاق‌ها را گرم می‌کرده است. قرار گرفتن بنا روی تپه‌ای سنگی آن را همانند قلعه جلوه می‌دهد و این ساختمان که به خاطر کنترل منطقه ساخته‌شده، در زبان محلی با نام کانتور شناخته می‌شود.
آنچه در منطقه حفاظت‌شده‌اینالو اهمیت فراوانی دارد ایجاد امکانات مناسب برای گردشگران است. ازجمله این امکانات وجود کانکس‌های اقامتی است. سه چهار عدد کانتینر توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به اینجا آورده شده که به‌صورت رایگان جهت استفاده در اختیار مسافران قرار می‌گیرد.
در این رابطه یکی از کارشناسان محیط‌زیست می‌گوید: با توجه به اینکه منطقه آینالو محل اجرای طرح احیای نسل مارال است همواره مورد بازدید گردشگران زیادی قرار می‌گیرد. متأسفانه این گردشگران به خاطر عدم رعایت اصول بهداشتی منطقه آینالو را به مرحله تخریب رسانده‌اند.
در مجاورت جاده کلیبر – عاشقلو (مسیر عباس‌آباد- آینالو – وایان) سه جاذبه گردشگری واقع شده است قلعه بابک، دره مکیدی و آینالو. آینالو در بکرترین قسمت از بخش‌های جنگلی ارسباران قرارگرفته است.
مکیدی دره سی دره‌ای جنگلی و سرسبز در قلب ارسباران
پارک جنگلی مکیدی یا دره مکیدی (مکیدی دره سی) دره‌ای جنگلی و سرسبز ایست به مساحت تقریبی ۵۰ هکتار در جنوب غربی شهرستان کلیبر در مدخل جنگل‌های ارسباران و در ۲۲ کیلومتری این شهرستان واقع شده است به عبارتی در میان جنگل‌های ارسباران در شمال استان آذربایجان شرقی و روستای مکیدی نیز در این دره واقع شده است و پارک جنگلی حصار شده‌ای که در این دره‌ایجاد شده است، این مکان را مورد توجه گردشگران قرار داده است.
این تفرجگاه درست در پشت کوهستان‌های جاویدان قرار دارد که در ادامه راه آسفالته قلعه بابک بعد از گذر از روستای شجاع‌آباد، هجران دوست و آغویه و علی‌آباد به این پارک می‌رسد . این مکان با داشتن چمن‌زارهای معطر در دل جنگل جای دنج و آرامی برای آرامش و استراحت عاشقان طبیعت فراهم ساخته است.
وجود میوه‌های گوناگون همچون گردو، فندق، تمشک و ذغال اخته و همچنین زمزمه پرندگان طبیعت همران با نسیم محلی چشم و دل هر رهگذر را نوازش می‌کند.
گستره‌ی این پارک از قلعه درسی آغاز می‌شود و تا جنگل‌های آینالو در کنار ارس ادامه می‌یابد در ارتفاعات این تفرجگاه انواع گونه‌های گیاهی که مثل‌اینکه کلکسیونی از گیاهان دارویی و صنعتی می‌باشد مانند : آویشن، کهلیک اوتی، شیرین‌بیان، بومادران و… که برای بیماری مختلف مانند سرماخوردگی، سینوزیت و … مفید می‌باشد که باعث شده است که به جاذبه‌های این پارک افزوده و برای جمع‌آوری گیاهان مردم بیشتر مجذوب و شیفته‌ی پارک جنگلی مکیدی شوند. روی هم رفته هر چه از شرق شهرستان کلیبر به غرب یا شمال نزدیک شویم به انبوهی جنگل افزوده و نواحی استپی جنگل کاسته می‌شود.
اگر می‌خواهید از تبریز به کلیبر بروید، از همان ابتدای ورودی تبریز تابلویی به سمت اهر و کلیبر وجود دارد که باید وارد جاده‌ای دو طرفه شوید و حدود ۲۱۰ کیلومتر طی کنید تا به کلیبر برسید. ورودی شهر یک میدان کوچک و شیب‌دار است که سه جهت بیشتر ندارد : راهی که وارد شهر شده‌اید، خیابان سمت چپ که شما را به داخل شهر و بافت قدیمی آن می‌رساند و خیابان سمت راست که شما را به خانه‌های نوساز شهر می‌رساند. این تفرجگاه درست در پشت کوهستان‌های جاویدان قرار دارد راهی که بدان‌ها منتهی می‌گردد از راه آسفالته قلعه بابک که بعد از گذر از روستای شجاع‌آباد، هجران دوست، و آغویه و علی‌آباد به این مکان می‌رسید.
اگر قصد رفتن به پارک جنگلی و طبیعی مکیدی را دارید لطفاً خودتان را برای سفری حداقل دو روزه آماده کنید. اینجا کمپی اقامتی است که امکانات یک‌شب ماندن و خوابیدن بین طبیعتی واقعی را فراهم کرده است. شب‌های مکیدی با صدای شب‌پره‌ها و زوزه کمرنگ گرگ‌ها می‌گذرد و اگر می‌خواهید یک صبح خوب را شروع کنید از محلی‌های منطقه سراغ عسل طبیعی و نان محلی را بگیرید.
شاید جالب باشد بدانید مردم منطقه از تمام این میوه‌ها نهایت استفاده را می‌کنند و تا جایی که بتوانند از همین‌ها برای دعوت از گردشگران استفاده می‌کنند. مثلاً شما تا به حال آش ذغال‌آخته خورده‌اید؟ چند سالی هم می‌شود که برای نشان دادن زیبایی‌های این دره مکیدی، جشنواره‌های کوچکی مثل جشنواره گردو و ذغال‌آخته در اینجا برپا می‌شود تا روی دیگری از کارکردهای جنگل‌های این منطقه هم نشان داده شود.
ایجاد محل مناسب برای اقامت گردشگران طبیعت به دور از هرگونه سروصدا و آلودگی‌های جوی و زیست‌محیطی، جذب توریسم و معرفی مناطق جنگلی ارسباران برای گردشگران، از مزیت‌های پارک مکیدی است.
همان‌طور که گفته شد پارک جنگلی مکیدی در منطقه ارسباران واقع شده است این منطقه حفاظت‌شده با وسعت ۷۲ هکتار در کناره‌های جنوبی رود ارس در شهرستان کلیبر واقع شده و به‌عنوان مکان ذخیره بیوسفر در یونسکو به ثبت رسیده است و از ارزش‌های خاص گیاهی و جانوری بر خوردار است.
منطقه حفاظت‌شده ارسباران به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب، چشم‌اندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیب‌پذیری بالا، در سال‌های ۵۰ و ۵۲ شمسی ابتدا به‌عنوان منطقه ممنوعه و سپس به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده معرفی و تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرارگرفته است. همچنین به لحاظ ویژگی‌های منحصربه‌فرد طبیعی در سال ۱۳۵۴ از طرف سازمان یونسکو به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره را نیز دریافت نموده و از اشتهار جهانی برخوردار و به‌عنوان فسیل زنده نیز معروف است ارسباران را می‌توان از نظر تنوع گونه‌های درختی و درختچه‌ای و علفی و همچنین از نظر تنوع جانوری به‌عنوان یک ذخیره‌گاه بی‌نظیر شناخت. در این منطقه بیش از هزار گونه گیاهی ( ۱۵ درصد گونه‌های گیاهی کشور) با ۶۴ درصد کاربرد داروئی و ۲۰ درصد زینتی و ۱۷ درصد تغذیه‌ای و ۲۸ درصد علوفه‌ای و ۱۰ درصد حفاظتی و ۵ درصد صنعتی وجود دارد ( بلوط، ارس، ممرز، گیلاس وحشی، سرخدار، گردو، چنار و … ) تنوع گونه‌های جانوری حدود ۳۲۰ گونه با ۳۹ گونه پستاندار، ۲۲۰ گونه پرنده، ۳۸ گونه خزنده و دوزیست و ۲۲ گونه ماهی است که سیاه خروس قفقازی گونه منحصربه‌فرد منطقه در کشور می‌باشد و از سایر گونه‌های مهم می‌توان به قرقاول ارسبارانی، پلنگ، خرس قهوه‌ای، گراز، شوکا، کل و بز وحشی و سیاه قوش، گربه وحشی و گربه جنگلی و انواع پرندگان شکاری و مهاجر آبزی و کنار آبزی اشاره کرد.