خبرگزاری مهر – گروه استان ها: سکینه اسمی - تاکنون حداکثر ۷۰۰ و حداقل ۴۶۰ گونه گیاهی دارویی از جمله کاسنی، شب بو و نعناع، بولاغ اوتی، ختمی، چوبان کبریتی، بادرنجبویه، شیرین بیان، ثعلب، مرزه، اله گز، نسترن، موسیر، گندله، داغ جعفری سی، داغ قارپیزی، دوه دابانی، مندی، قوش اوزومی، داغ سقزی، یمیشان، چریش، هویچ وحشی، غازیاغی، یارپیز، کنگر، شوید، کهلیک اوتی و اوشقون در آذربایجان غربی شناسایی شده و استان از لحاظ تنوع گیاهان دارویی رتبه نخست کشور را به خود اختصاص داده است.
چه بسا این رتبه اولی کار دست گیاهان دارویی که اغلب در مناطق کوهستانی استان رشد می‌کنند داده، چرا که با آغاز فصل بهار و رویش این گیاهان بازار برداشت بی رویه و غیر اصولی توسط برخی افراد سودجو و حتی خود مردم گرم شده و گیاهان دارویی منحصر به فرد را در معرض انقراض کامل قرار داده اند.
با ادامه این روند و در معرض انقراض کامل قرار گرفتن ۵۰ گونه گیاه دارویی در آذربایجان غربی، کمیته کاشت گیاهان دارویی تشکیل شده ولی این کمیته نیز تا کنون راه به جایی نبرده و همچنان بهار امسال نیز شاهد فراوانی گیاهان کوهی در بازارهای مصرف سراسر استان و حتی صادرات این محصول به بازارهای استانهای همجوار بوده ایم.
کشت صنعتی و ایجاد واحدهای فرآوری برای جلوگیری از برداشت بی رویه و غیر اصولی گیاهان دارویی از جمله گزینه‌های روی میز کارشناسان برای مقابله با انقراض برخی گونه‌ها است، ولی این امر نیز نیازمند آب و هوای و بارش مناسب، تخصیص اعتبار ویژه برای تشویق کشاورزان به کشت گیاهان دارویی و برنامه ریزی دقیق و اصولی است.
ریواس، کنگر، بابونه و مریم گلی در معرض انقراض کامل
براساس بررسی‌های انجام شده در رویشگاههای طبیعی آذربایجان غربی نزدیک به ۱۸۰۰ گونه گیاهی می‌روید که طی اجرای طرح جمع آوری و شناسایی گیاهان دارویی، مناطق مختلف استان مورد پیمایش قرار گرفته و ماحصل این مطالعه جمع آوری و شناسایی ۴۶۶ گونه دارویی بوده که ۴۱ جنس از ۸۰ گونه مربوط به ۲۶ تیره از آنها فرم رویشی درختی و درختچه‌ای داشته که عناصر پوشش جنگلی ۱۷۴ هزار هکتاری استان را تشکیل می‌دهند.
کشت صنعتی و ایجاد واحدهای فرآوری برای جلوگیری از برداشت بی رویه و غیر اصولی گیاهان دارویی از جمله گزینه‌های روی میز کارشناسان برای مقابله با انقراض برخی گونه‌ها استشماری از مردم آذربایجان غربی در فصل بهار بر اساس یک سنت دیرینه گیاهان گوهی را جایگزین مواد پروتئینی می‌کنند و برخی نیز مصرف گیاهان خوراکی را شفابخش می‌دانند و طبق سفارش پزشکان سنتی برای درمان بیماری‌های خود از آنها استفاده می‌کنند.
میزان و تنوع این گیاهان در بازار فروش با توجه به فصول مختلف متغیر است و با گرم شدن تدریجی هوا تعداد بیشتری از گیاهان موجود در روزهای بهاری به بازار آذربایجان غربی می‌آید و غذایی غنی و سودمند برای خانواده‌ها فراهم می‌کند که این امر هم اکنون در بازارهای مصرف اغلب شهرهای استان نمود یافته است.
سه چهارم گونه‌های گیاهی استان در مناطق کوهستانی رشد می‌کنند و به طور طبیعی برخی گیاهان دارویی کوهی در معرض انقراض قرار دارند که آویشن، پیاز کوهی، ثعلب، موسیر، انواع مریم گلی و جعفری کوهی از گیاهان در معرض خطر انقراض در استان آذربایجان غربی هستند.
کنگر، ریواس، بابونه، بیزه و گل ارونه نیز از انواع دارویی هستند که تغییرات اقلیمی و استفاده بی رویه و غیر اصولی بهره برداران محلی موجب شده است که این گونه‌ها در معرض انقراض قرار گیرند، برخی از این گونه‌ها هم مانند مریم گلی و کماذریون به سبب داشتن رویشگاه خاص و محدودیت شرایط اکولوژیکی و گونه‌های مهم دیگری همچون ثعلب به سبب کم بودن فرصت تولید مثل در معرض خطر انقراض کامل قرار گرفته‌اند.
آذربایجان غربی رتبه نخست تنوع گیاهان دارویی کشور را دارد
عضو هیئت علمی و کارشناس هرباریوم بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات کشاورزی آذربایجان غربی گفت: یک هزار و ۸۰ گونه گیاهی در قالب هرباریوم گیاهی استان مورد شناسایی قرار گرفته است که پس از استان اصفهان دومین هرباریوم با بیشترین فراوانی در کشور متعلق به آذربایجان غربی است.
مهنار حیدری در گفتگو با خبرنگار مهر این استان را یکی از مهم‌ترین رویشگاههای انواع مختلف گیاهان وحشی و دارویی در کشور عنوان کرد و افزود: آذربایجان غربی از نظر تنوع گیاهان دارویی رتبه نخست کشور را دارد.
یک هزار و ۸۰ گونه گیاهی در قالب هرباریوم گیاهی آذربایجان غربی مورد شناسایی قرار گرفته است وی با بیان اینکه بسیاری از مردم آذربایجان غربی گیاهان کوهی را در بهار جایگزین مواد پروتئینی می‌کنند، تصریح کرد: در این میان خاصیت دارویی این گیاهان نیز مهم است.
عضو هیئت علمی و کارشناس هرباریوم بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات کشاورزی استان با بیان اینکه ۱۰ تا ۱۵ درصد جامعه عشایری استان نیز در فصل بهار از طریق چیدن و عرضه به بازار همین گیاهان کوهی ارتزاق می‌کنند، خاطرنشان کرد: آمار دقیقی از میزان رویش و برداشت این گیاهان وجود ندارد ولی این گیاهان تأمین کننده نیاز بازار محلی استان و استانهای همجوار نیز است.
۵۰ نوع گیاه دارویی استان در معرض انقراض هستند
وی از انقراض برخی گونه‌های گیاهی استان خبر داد و اظهار داشت: حدود ۵۰ نوع گونه گیاهان کوهی که خاصیت دارویی و خوراکی دارند به دلیل برداشت نامناسب و غیراصولی در حال انقراض هستند.
حیدری با بیان اینکه باید برداشت این گیاهان به صورت اصولی انجام گیرد، اعلام کرد: باید در خصوص چگونگی برداشت این گیاهان دارویی چاره اندیشی شود.
عضو هیات علمی و کارشناس هرباریوم بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات کشاورزی آذربایجان خاطرنشان کرد: انواع پیاز کوهی، کنگر، مندی و گلاغه یا گل آقا که نام علمی آن ornithogalum است از گونه‌های در خطر انقراض جدی است.
وی با بیان اینکه حداقل ۴۰۰ و حداکثر ۷۰۰ گونه گیاهی در استان شناسایی شده و در این میان حدود ۶۰ گونه گیاهی توسط مردم برداشت می‌شوند، یادآور شد: بیش از نیمی از گونه‌های گیاهی موجود در آذربایجان غربی خاصیت دارویی دارند و در حال حاضر به صورت سنتی از حدود ۱۵۰ نوع استفاده می‌شود.
حدود ۵۰ نوع گونه گیاهان کوهی که خاصیت دارویی و خوراکی دارند به دلیل برداشت نامناسب و غیراصولی در حال انقراض هستندحیدری سنتی بودن برداشت و استفاده از گیاهان را مورد اشاره قرار داد و گفت: به دلیل عدم بسته بندی مناسب، عدم برداشت مناسب و اصولی، عدم بازاریابی مناسب، این گیاهان به مردم سایر استانهای کشور و یا همسایگان مرزی استان شناسانده نشده‌اند و تا کنون زمینه صادرات این گیاهان نیز فراهم نشده است.
وی با بیان اینکه این گیاهان در فصول خاصی از سال در کیفیت غذایی مردم این منطقه تاثیرگذار هستند، ادامه داد: استفاده از گیاهان درترشی، وعده‌های روزانه و ... حائز اهمیت است. انواع آش، بورانی، انواع کوکو، انواع خورشت، انواع املت سبزی کوهی و ... از جمله بیش از ۲۰ نوع غذایی است که با همین سبزی‌های کوهی در استان مورد مصرف قرار می‌گیرند.
مصرف گیاهان گوهی در آذربایجان غربی از سنتهای دیرینه مردم محسوب می شود که متاسفانه برداشت غیر اصولی و بی رویه سودجویان در کنار کاهش بارشها برخی گونه های منحصر به فرد را در معرض انقراض و نابودی قرار داده و عدم توجه کافی مسئولان به حفظ این ذخایر طبیعی مشکل انقراض گیاهان دارویی در استان را دو چندان کرده که ایجاد واحدهای فراوری و کشت صنعتی و فرهنگ سازی در بین مردم از جمله راهکارهای کوتاه مدت رفع مشکل از سوی کارشناسان امر اعلام می شود.