به گزارش خبرگزاری مهر، نشست نقد و بررسی کتاب «تحریر رسالة الولایه» اثر آیت‌الله العظمی جوادی آملی و اثر برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی، با حضور آیت‌الله احمد احمدی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس «سمت»، حمید پارسانیا، رئیس پژوهشکده علوم وحیانی و دکتر هادی وکیلی، عضو هیات علمی گروه مطالعات تطبیقی عرفان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در سرای اهل قلم سی‌اُمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
آیت‌الله احمدی در این آیین اظهار کرد: شاید من بیشترین مصاحبت و همدرسی را با آیت‌الله جوادی آملی داشته‌ام. ایشان بهترین شاگرد علامه طباطبایی بوده و از محضر اساتیدی همچون محقق داماد و امام خمینی (ره) نیز بهره برده است. آیت‌الله جوادی آملی در مسیر انقلاب نیز بسیار تأثیرگذار بوده و این همه آثار که از ایشان وجود دارد، جز عنایت خداوند نیست. در مدت سالها همراهی ایشان، یک کلمه سخن لغو از ایشان نشنیدم.
وی ادامه داد: آیت‌الله جوادی آملی در همه زمینه‌های علمی حوزه کارهای قابل‌توجهی انجام داده است. بسیاری از حوزیان کتاب «مثنوی» را طرد کرده و می‌کنند، ولی آیت‌الله جوادی آملی در «تحریر تمهیدالقواعد» گفته است که پیشنهاد می‌کنم کتاب «مثنوی» در حوزه‌ها تدریس شود. بسیاری از این می‌ترسند که عنوان عرفان آن‌ها را به سمت گمراهی ببرد و به همین دلیل به آن سمت نمی‌روند، ولی آیت‌الله جوادی وارد این حوزه شد. ایشان «فصوص الحکم» محی‌الدین عربی را شرح کرده و به درستی می‌داند چگونه آن را شرح کند که انحرافی پیش نیاید. ایشان همچنین «اسفار» را شرح کرده که تاکنون ۱۹ جلد آن چاپ شده است.
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه درباره «رسالة الولایه» اثر علامه طباطبایی گفت: این اثر براساس ولایت خدا بر آفرینش و رابطه خدا با خلق و موجودات است. علامه طباطبایی «رسالة الولایه» را به جایی برده که ولایت را متعلق به خدا می‌داند. مسائل دینی، قرآنی، روایی و کلامی را این‌طور گنجاندن در یک اثر کار بسیار دشواری است که فقط از عهده شخصی چون علامه طباطبایی ساخته است. ایشان بیشتر روایاتی که مربوط به عرفان بوده را آورده و با آیات قرآن مرتبط کرده است. در این رساله که نزدیک به هزار صفحه است، این مسائل مطرح شده و تحریر آن نیز تنها از عهده علامه‌ای مانند جوادی آملی برمی‌آید. افرادی که به روایات، آیات، متون عربی و حکمت متعالیه آشنا نباشند، نمی‌توانند راه را به‌جایی ببرند و دچار لغزش خواهند شد.
آیت‌الله احمدی افزود: تولید چنین آثاری نشان می‌دهد که رسیدن به اسرار غیب منحصر به انبیاء و اولیا نیست و دیگران هم البته با درجاتی پایین‌تر می‌توانند به آن برسند. جوادی آملی تحریر بسیار خوبی بر این اثر انجام داده و کتاب «تحریر رسالة الولایه» به‌حق شایسته آن بوده که به‌عنوان کتاب سال معرفی شود. این کتاب از بنیاد شروع شده و همه مسائل دینی و مربوط به عرفان را دربر می‌گیرد. جوادی آملی علاوه بر تحریر خوب، اثر را به‌فارسی روانی نیز ترجمه کرده است. البته این کتاب نیاز به اندکی ویرایش دارد.
وکیلی، عضو هیات علمی گروه مطالعات تطبیقی عرفان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز در این نشست در مقام نقد این اثر در سخنانی اظهار کرد: می‌دانید که این کتاب محصول حکمت‌ورزی، قرآن‌پژوهی و روایت‌پژوهی دو حکیم و مفسر بزرگ قرآن است و گفت‌وگو درباره این کتاب وزین که براساس حکمت و قرآن تدوین شده، کار بسیار سختی است؛ ولی ملاحظاتی در شکل صوری و محتوایی کتاب وجود دارد. به‌لحاظ رنگ‌بندی روی جلد پیشنهاد می‌کنم جای رنگ‌های «رساله» و «الولایه» عوض شود.
وی ادامه داد: آیت‌الله جوادی آملی شرح رساله را در چارچوب دو تحریر و اشارات تقسیم‌بندی کرده است که به‌نظر می‌رسد این تقسیم‌بندی براساس طبقات مخاطبان کتاب صورت گرفته باشد. همچنین ساختار نویسندگان کتاب نیز به این صورت است که اصل رساله از علامه طباطبایی است و آیت‌الله جوادی آملی آن را به‌صورت درس‌گفتار بیان کرده و این جلسات ضبط و تالیف شده و دو پژوهشگر موسسه اسراء به نام‌های حمیدرضا ابراهیمی و فتحیه به تحقیق و تدوین این درس‌گفتارها پرداخته و ویراستاری محتوایی آن را نیز شخص دیگر انجام داده است. این ماتریس سه‌بعدی شامل سه‌دسته مولف، سه‌گونه شرح و شرح و بیان و فصل‌های کتاب، ساختار پیچیده کتاب را تشکیل می‌دهد.
این منتقد تصریح کرد: درباره عنوان «تحریر» که به این اثر نسبت داده شده، این مساله در ذهن متبادر می‌شود که «تحریر» درباره متون پیچیده است، برای روان‌کردن و بازنویسی متن و افزودن توضیحاتی به آن. ولی وقتی رساله علامه طباطبایی را می‌بینیم، این اثر دچار پیچیدگی نیست و بیشتر نیازمند شرح و بسط است.
وکیلی افزود: درباره ترجمه کتاب نیز باید گفت به نظر می‌رسد در برخی بخش‌ها اشتباهاتی وجود دارد که باید در ویرایش‌های بعدی مورد توجه قرار گیرد.
وی ادامه داد: رسالةالولایة علامه ابتدائاً بر حکمت و مباحث فلسفی است اما ایشان این مباحث را تحلیل کردند و مورد تأیید قرار دادند. ساختار رساله یک ساختار پنج فصلی است که هر فصلی شامل مباحث حکمی و قرآنی است که در مجموع شامل ده بخش می‌شود. این یک بُعد کتاب است، ویژگی کتاب تحریر رسالة الولایة این است که آیت الله العظمی جوادی آملی شرح و توضیح این رساله را با چارچوب دو تحریر و یک اشارات چارچوب‌بندی کردند؛ یک تحلیل اجمالی، یک تحلیل فصلی و اشاره.
عضو هیات علمی گروه مطالعات تطبیقی عرفان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ابراز داشت: ساختار این کتاب به این صورت است که اصلِ رساله که متعلق به علامه است را حضرت آیت الله جوادی آملی این رساله را تدریس کردند به تدریسش پرداختند این مباحث شفاهی ایشان ضبط شده، ثبت شده، پیاده شده و توسط پژوهشگران مؤسسه اسراء به تحقیق و تدوین این درس‌گفتار پرداختند.
حجت‌الاسلام پارسانیا، رئیس پژوهشکده علوم وحیانی معارج در این نشست در معرفی و همچنین پاسخ به نقدهای مطرح شده، گفت: این کتاب پیامدهایی را در حوزه‌های مختلف معرفت‌شناختی، علوم تربیتی و فلسفه ذهن دارد. این کتاب عمدتاً حالت‌هایی است که مرحوم علامه طباطبایی در مدتی که در نجف بودند و سلوک داشتند در بیان شیوه خودشان بیان کردند. علامه طباطبایی به لحاظ مقام سلوک فردی بود که هم سلوک عملی داشتند اما در مقام تألیف این‌طور نبود. علامه طباطبایی این کتاب را در حالی نوشته که خودش در این زمینه سالک بوده و آنچه را در کتاب بیان کرده، جایگاه وجودی خودش بوده است. در این رساله، علامه طباطبایی در واقع متن وجود خودشان را قلم زده‌اند.
وی ادامه داد: درباره مباحث نفس دو مبنای نظری در جهان اسلام وجود دارد؛ یک مبنا که از حکمت مشاء تا حکمت متعالیه با تطورات و تحولات است و یک مبنا هم مبنای عرفانی است. البته آثار نقلی و روایی هم وجود دارند. جریان فلسفی و عرفانی در نهایت وقتی به حکمت متعالیه می‌رسد، بسیار موفق است. در زمینه این کتاب از یک‌سو علامه طباطبایی را داریم که در قلمرو فرهنگ اجتماعی زمان خود غریب است و توان بیان بسیاری موارد را ندارد و از سوی دیگر این مباحث در دستان شاگرد ایشان دوباره زبان پیدا می‌کند. جامعه علمی ما باید این عقبه تاریخی مسکوت‌مانده خود را دوباره زنده کند. بدون داشتن مبانی از قبیل این کتاب تدوین لایه‌های مطرح شده ممکن نیست.
پارسانیا بیان کرد: این کتاب یک عقبه تاریخی و همچنین پیامدهای علوم تربیتی و علوم انسانی دارد. موسسه اسراء و دیگر محیط‌های طلبگی و دانشگاهی باید در ایجاد فضای گفتگوهای اینچنینی اقدام کنند.
وی تاکید داشت: این اثر به نظر من باتوجه به موارد مطرح شده، شایسته عنوان تحریر است. متن رساله اصلی بسیار پیچیده بود و از نظر محتوایی هم نیاز به تصحیح قیاسی وجود داشت. متن حتی از لحاظ ادبی نیز نیاز به تصریح داشت. علامه جوادی آملی متن رساله را تصحیح علمی کرده‌اند. ایشان نسبت به مشکلات متن توجه داشته است.
رئیس پژوهشکده علوم وحیانی افزود: یکی از جاهایی که ایشان در باز کردن متن افق گشوده است در بحث اعتباریات است و اینکه اعتباریات چگونه می‌تواند در مسیر ظاهر و باطن حضور داشته باشد. در این رساله اعتباریات از بعد هستی‌شناختی مطرح شده است.
وی ابراز داشت: آنچه حضرت استاد جوادی آملی در مقدمه هم بیان کردند در حقیقت جمع بین آنچه در مراحل اخلاق هست با آنچه در حوزه عرفان هست را مورد اشاره قرار داده است که چگونه رویکرد بعد از فنا مراحل قبل را یا آنچه در جهاد اکبر و اوسط و اصغر هست اینها را فرا می‌گیرد. ما از یک سو علامه طباطبایی را داریم که این معارف را در زمانه‌ای زندگی می‌کند که می‌گوید امروز روزیِ امت اسلامی نیست که من این معارف را منتقل کنم، بگویم و حتی بنویسم. این برای اشاره به اهمیت و جایگاهی است که این کتاب دارد پیدا می‌کند یعنی علامه‌ای که در قلمرو فرهنگ اجتماعی ما غریب است و توان گفتگو را ندارد در دستان شاگردش زبان پیدا می‌کند و از این طریق این مباحث وارد گفتگوی علمی می‌شود و جامعه علمی ما باید از این فرصت استفاده کند. باید کم کم ظرفیت گفتگوی شیوه‌های رفتاری و شیوه‌های درمانی متناسب با قلمرو اخلاقی و دینی ما و تدوین متون و حتی تأسیس رشته‌ها در آن ایجاد شود.
گفتی است کتاب «تحریر رسالة الولایة شمس الوحی تبریزی» اثر حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی که در سال ۱۳۹۵ به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی برگزیده شده بود.