خبرگزاری مهر – گروه استانها - مرضیه مسگریان*: در گوشه و کنار ایران اسلامی، آداب‌ورسوم خاص و متفاوتی برای مناسبت‌های مختلف سال نظیر ماه مبارک رمضان وجود دارد که هرکدام از این آیین‌ها و آداب‌ورسوم، برخاسته از فرهنگ‌عامه و اعتقادات مردم آن مناطق است.
در این میان اهمیت ماه مبارک رمضان و رعایت آداب آن بر کسی پوشیده نیست و در هر دوره‌ای از زمان‌بر حسب شرایط موجود و حاکم در جامعه مردم به استقبال این ماه پرفضیلت می‌رفتند.
اما در این گزارش صحبت از روزگاری است که رمضان حال و هوای مردم را کاملاً عوض می‌کرد و رفتار مردم تغییر محسوسی داشت.
رمضان در همدان حال و هوای خاصی داشت که امروز کمتر به آن پرداخته می‌شود حسن مسگریان پیرمردی که ۹۰ بهار از عمرش سپری‌شده در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه رمضان در همدان حال و هوای خاصی داشت که امروز کمتر به آن پرداخته می‌شود، گفت: گرفتن روزه پیشواز و استقبال از ماه رمضان، ازجمله آداب و سنت‌های همدانی‌ها بود که با این اقدام خود را برای حضور در این ضیافت پرفیض آماده می‌کردند.
وی با اشاره به نحوه اطلاع از زمان سحر، با اشاره به اینکه یکی از راه‌ها این بود که در هر محله همسایگانی برای مناجات به پشت‌بام‌ها می‌رفتند و با صدا و بانگ بلند مناجات می‌کردند و مردم از این اقدام متوجه می‌شدند که هنگام خوردن سحری است، گفت: گروهی نیز با دق‌الباب کردن در خانه همسایه و یا کوبیدن به دیوار اتاق‌های مجاور، صاحبان منزل را برای خوردن سحری از خواب بیدار می‌کردند.
مسگریان ادامه داد: در ایام قدیم مردم بر بالای پشت‌بام‌ها می‌خوابیدند و گاهی سفره سحری هم در همان مکان باز می‌شد.
وی بابیان اینکه برای خوردن سحری، همه و حتی آن‌هایی که روزه نمی‌گرفتند، دور سفره می‌نشستند و زنان خانه سحری را همان سحر می‌پختند و غذا تازه و خوش رنگ و لعاب بود، گفت: در دوره فعلی بیشتر غذای قبلی را گرم می کنند در حالی که در دوران گذشته این چنین نبود.
مسگریان ادامه داد: الان برخی از روزه داران تعریفی از سحری ندارند و ترجیح می‌دهند قبل از خواب شام بخورند و از لطف و صفای سحر چشم بپوشند و لذت خواب سحرگاهی را جایگزین آن سازند.
رمضان به‌طور خاص ماه قرآن و دعا بود
وی با بیان اینکه رمضان به‌طور خاص ماه قرآن و دعا بود و در خانه‌هایی که ظرفیت و جای بیشتری داشتند جلسات مذهبی قرآنی محلی و صنفی به‌مدت یک ماه برگزار می‌شد، ادامه داد: برنامه این جلسات، قرآن‌خوانی و تفسیر قرآن توسط روحانیون بود
مسگریان با تاکید بر اینکه مساجد محلات شهر از شلوغترین مراکز عمومی به حساب می آمد که پذیرای اکثر قریب به اتفاق اهالی به شمار می رفت، گفت: اکثر شرکت کنندگان در این برنامه ها جوانان بودند.
وی با اشاره به اینکه همدان در گذشته دارای خانه هایی باصفا و زیبا بود که اکنون کمتر محله ای از زیبایی های این خانه ها بهره مند است، گفت: سفره افطار در این فصل سال در حیاط خانه‌ها پهن می‌شد و ساعتی پیش از اذان مغرب، اهل خانه به سرو سامان دادن حیاط و آب دادن باغچه و گلدان‌ها می‌پرداختند.
وی با بیان اینکه در فصل تابستان انواع نوشیدنی‌های خنک مانند عرق بید مشک، خاکشیر، عرق بهار نارنج، تخم شربتی، شربت گلاب و غیره درکاسه‌های بزرگ همدانی که با لعاب آبی زیبایی پوشانده شده بود، سر سفره گذاشته می‌شد، گفت: یکی از دیگر برنامه ها دید و بازدید بود که در ماه مبارک رمضان و ساعتی پس از نماز مغرب و عشاءانجام می شد.
مراسم کیسه برکت
این مسگر ۹۰ ساله در ادامه گفتگو با بیان اینکه یکی دیگر از سنت های قدیمی ماه رمضان در همدان، مراسم کیسه برکت در روز ۲۷ ماه رمضان بود، ادامه داد: در این روز زنان روزه دار هنگام رفتن به مسجد و اقامه نماز ظهر به همراه خود پارچه، نخ و سوزن می بردند و در میانه دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله ها به کار دوختن یک یا چند عدد کیسه برکت مشغول می شدند.
وی با بیان اینکه این سنت همچنان پابرجاست و به اعتقاد مردم همدان، هر فردی داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می بخشد، به همین علت زنان در این روز بیش از یک کیسه برکت دوخته و آن را برای فزونی دارایی بین خانواده خود و دیگران توزیع می کنند، گفت: از دیگر آداب مخصوص این ماه در همدان آیین توزیع آجیل مشکل گشا است که پس از اقامه نماز مغرب بین زنان نمازگزار تقسیم می شود.
یکی از رسوم مردم همدان در ماه مبارک رمضان جمع آوری خرده های نان سفره افطاری است اما گذشته از صحبت های حسن مسگریان که به برخی آداب و رسوم مردم همدان در گذشته های دور اشاره کرد، کارشناس میراث فرهنگی همدان نیز در این خصوص عنوان کرد: یکی از رسوم مردم همدان در ماه مبارک رمضان جمع آوری خرده های نان سفره افطاری است چراکه به باور مردم هر فردی که بتواند خرده نان های سفره افطاری را تا آخر ماه مبارک رمضان جمع کند و تا روز عید قربان آن را نزد خود نگهدارد و آنها را در آبگوشتی که از گوشت قربانی در عید قربان تهیه می شود، بریزد و سپس بخورد، خداوند تمام آرزوها و نیازهای وی را برآورده می کند.
فریبا نعمتی با بیان اینکه پخت غذاهای مخصوص از دیگر آیین های ماه مبارک رمضان است، گفت: زنان همدانی در این ایام برای افطار، بیشتر از غذاهایی نظیر آش رشته، فرنی، ترحلوا، طاس کباب، شامی کباب، سرداشی، بورانی و شیربرنج استفاده و برای سحری نیزرشته پلو و آبگوشت مرغ می پزند.
وی گفت: پخت شیرینی های محلی مانند کماج، انگشت پیچ، پنجه خاله، یوخا، نیس درجهان و اگرده نیز در ماه مبارک رمضان بین خانواده های همدانی رواج دارد.
نعمتی یادآور شد: پخت و پز نان های مخصوص محلی نظیر نان اوفاق، نان گرده چرب و نان شاتی نیز از دیگر آیین هایی است که زنان همدان همه ساله در ماه رمضان اقدام به تهیه آن ها می کنند.
فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس
اما یکی از آیین های جالب توجه مردم استان همدان فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس است که مطابق این سنت دیرینه در ماه رمضان جوان دارای نامزد، باید افطاری نامزدش را به خانه پدر عروس ببرد.
این افطاری شامل چند قرص نان، گرده دو زرده، برنج، روغن حیوانی، یک عددمرغ و یا ماهی، سیب سرخ، شیرینی انگشت پیچ و میوه های فصل است.
پس از این که افطاری از سوی داماد به خانواده عروس برده شد، خانواده عروس نیز در شب های آینده، خانواده داماد را برای صرف افطاری به منزل خود دعوت می کنند.
آخرین فعالیت همدانی ها در ماه رمضان، اهدای زکات فطریه است که این مورد با رسم و رسوم خاصی به انجام نمی رسد.