خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: با حجت الاسلام روح الله شاکری، رئیس دانشگاه معارف اسلامی و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران درباره تبیین راه کارهای تحقق و توسعه و ترویج اندیشه و فرهنگ مهدوی گفتگویی انجام داده ایم که د ر ادامه می‌خوانید؛
روح الله شاکری در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: موضوع مهدویت در زمان حاضر، نیازمند بازشناسی مجدد است. اگر این مباحث و شاخصه‌ها، در باب مسئله مهدویت و دیگاه حکومت صالحان بر زمین، احیا و پیگیری دوباره نشوند، بحث توسعه و ترویج مقوله مهدویت، قابلیت پیگیری و اجرا سازی را نخواهند داشت.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: نکته دیگر این است که نباید به رویکرد مهدویت، فقط از منظر اعتقادی نگاه کرد. اگر چه این بحث از شاخصه‌ها و محکمات اعتقادی عالم تشیع است، ولی به نظرمی رسد در شناخت جریان فکری مهدوی، می‌بایست به سمت شناخت ابعاد دیگر این موضوع، مانند مباحث سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیز، حرکت کرد. اگر در این زمینه، یعنی شناخت زوایای سیاسی و فرهنگی و اجتماعی مهدوی ورودی صورت نگیرد، قطعاً توسعه و ترویج باور مهدوی با مشکل و معضل روبرو خواهد شد.
استراتژی انتظار
وی افزود: نکته سوم این این مطلب است که، اگر ما ابعاد مختلف دیدگاه مهدوی را بررسی کردیم، در آن موقعیت است که می‌بایست به تبیین «استراتژی انتظار» وارد شویم. اساساً استراتژی انتظار یعنی، به حرکت درآوردن تمام نیروها و استعدادها برای رسیدن به مطلوب. استراتژی انتظار خود نیز، به نوبه خود، بر سه اصل و پایه استوار است؛ اولین اصل استراتژی و راهبرد انتظار این است که می‌بایست تصویری روشن و واضح و جامع از فرهنگ و رویه آرمان مهدوی، به جامعه ارائه شود. این رویکرد، با مراجعه به خیل کثیر آیات و روایات که چارچوب جامعه مهدوی را برای ما تبیین و تشریح می‌کنند به طور قطع، حاصل خواهد شد.
تصویر ارائه شده از جامعه مهدوی نباید مقطعی، منطقه‌ای و نژادی باشد
وی با اشاره به اینکه اصل دوم در رویکرد تبیین استراتژی انتظار، نقد و بررسی شرایط موجود است، گفت: می‌بایست جامعه اسلامی، با نقد و تحلیل رفتار و مسیر خود ببیند، تا چه اندازه با دیدگاه‌های مهدوی همسازی و همراهی و هماهنگی دارد. این بررسی‌ها می‌بایست در تمامی ابعاد لحاظ شوند. باید بررسی شود که در عرصه‌هایی مانند عرصه‌های فکری، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و مسائل مربوط به اختلافات طبقاتی، تا چه اندازه با دیدگاه‌های مهدوی فاصله داریم و اگر این فاصله‌ها مشهود است، در جهت هماهنگی و همراهی با جامعه آرمانی مهدوی گام برداریم. باید توجه داشت در بررسی و تحلیل شرایط موجود، نباید فقط در چارچوب مرزی و مملکتی ایران، به بررسی و تحلیل شرایط پرداخت، بلکه با توجه به رویکرد جامعه آرمانی و بین المللی مهدوی، می‌بایست این تحلیل‌ها، در مقیاس بزرگ‌تر و مقیاس حکومت جهانی مهدوی، مورد بررسی قرار گیرند. نباید تصاویر ارائه شده به جامعه، از جامعه آرمانی مهدوی، مقطعی، منطقه‌ای و نژادی باشد، گفت: باید تمام زوایای بشری با تمام کاستی‌ها و نواقصش، در این پروسه، نقد و تحلیل شوند.
تلاش برای تحقق جامعه مهدوی باید رو به آینده باشد
حجت الاسلام شاکری افزود: اصل سوم و اصل مهم در پروسه ترویج فرهنگ و تمدن اسلامی و مهدوی، بحث برنامه ریزی و ارائه نقشه راه، برای گذر از وضع موجود و رسیدن به حکومت و فرهنگ عالی و غایی اسلامی و مهدوی است. گذار از شرایط موجود، مهم‌ترین و معتبرترین اصل در ارتقای فرهنگ جامعه به سمت فرهنگ مهدوی خواهد بود. باید توجه داشت در برنامه ریزی و جهت دهی‌ها به سمت بینش مهدوی، حتماً می‌بایست جهت دهی و نشانه گذاری‌های ما به سمت آینده و روبه جلو باشند. ما می‌خواهیم در این پروسه، آینده را تغییر دهیم. نکته دیگر این است که در این مسیر، برنامه‌ها نباید منفعلانه باشند. بلکه می‌بایست برنامه‌ها فعالانه لحاظ شوند. منجی و موعود جامعه آرمانی اسلامی، برنامه‌ها و رویکردها و ساختارهای بشری را تغییر خواهد داد و رشد و پیشرفت و تغییرات در جامعه آرمانی اسلامی، به هیچ وجه، با هیچ دوران و عصری قابل قیاس نخواهد بود.
آسیب شناسی رفتار منتظران
وی در ادامه سخنان خود درباره آسیب شناسی جامعه منتظر و رفتارهای منتظران، گفت: در حال حاضر در جامعه کنونی ما هر چند عده‌ای به واقع رویکرد منتظرانه دارند، ولی می‌بایست این نکته نیز بیان شود که، عده‌ای دیگر، در همین جامعه فعلی، متأسفانه به ایفای نقش و بازیگری انتظار می‌پردازند، به عبارت دیگر، رویکرد این افراد، متأسفانه بیشتر به نمایش یک فیلم می‌ماند تا یک واقعیت حساس و اساسی. مشکلات و معضلاتی که هم اکنون در لایه‌های مختلف جامعه دیده می‌شوند به علت این مطلب است که هنوز جامعه و ارکان آن، نتوانسته اند موضوع انتظار و رفتار منتظرانه را برای خود تبیین و تشریح کنند. اگر شخصی در برابر ظلمی که در جامعه در حال وقوع است، ساکت بنشیند، نمی‌تواند ادعا نماید که رفتار منتظرانه دارد. اگر شخصی در برابر حرکت روبه جلو و پیش رونده ای، که جامعه را به سمت سعادت و سلامت می‌برد، سکوت نماید نمی‌تواند ادعا کند که زندگی منتظرانه دارد. اصولاً در مسیر فرهنگ و تمدن عالی اسلامی و مهدوی، می‌بایست سبک زندگی جامعه، با این رویکرد همراه و همگام شود و سبک زندگی منتظرانه، در لایه‌های گوناگون اجتماعی ساری و جاری شود.
این کارشناس دینی افزود: ما هم اکنون در جامعه رویکردهایی را می‌بینیم که افراد هم چیز را در کنار حکومت حضرت ولی عصر (عج) می‌خواهند. این تجمیع و درخواست امکان تحقق ندارد. برخی دیگر در جامعه ادعای انتظار و سبک زندگی منتظرانه را دارند، ولی حاضر نیستند برای رسیدن به آن موقعیت عالی و غایی، هزینه و یا تلاشی نمایند. در روایات وارد شده است که در عصر غیبت حضرت ولی عصر (عج)، مردم می‌بایست با مراجعه به عالمان دین و درس و ارشاد گرفتن از این بزرگان، جامعه را در مسیر تحقق دولت کریمه حضرت حجت (عج)، قرار دهند. خُب این رویکرد چگونه می‌تواند حاصل شود وقتی که افرادی با دیدگاه سکولار و غیر دینی می‌خواهند در جامعه زندگی و مدیریت کنند؟ بنابراین دقت در بینش‌ها و رفتارها و مناسبات اجتماعی، این نکته را می‌رساند که در مسیر تحقق فرهنگ و بینش اسلامی و مهدوی در جامعه، نواقصی وجود دارد و رسیدن به جامعه آرمانی مهدوی، رفع این معضلات و کاستی‌ها را می‌طلبد.
مهدویت یعنی جوشش و تحرک و تلاش
وی گفت: عده‌ای معتقدند در آستانه ظهور می‌بایست، ظلم و ستم گسترده شود و همه جوامع، دچار ظلم و بیداد شوند. این نگرش و بینش هم، نگرشی غلط و نادرست است. مگر می‌شود در عمق تاریکی ظلم وستم و بیدادهای زمانه، نور و روشنی عصر مهدوی را مشاهده کرد؟ اساساً مهدویت یعنی جوشش و تحرک و تلاش. بنابراین مبارزه و تلاش در برطرف نمودن ظلم و بیداد، خود حرکتی است در چارچوب تحقق جامعه آرمانی مهدوی.
دشمن شناسی؛ لازمه توسعه فرهنگ مهدوی
وی ادامه داد: نکته دیگر در پروسه ترویج و توسعه فرهنگ مهدوی، بحث دشمن شناسی است. ما باید خط و مشی خودمان را با مرزهای دشمنان و معاندان، مشخص و معلوم کنیم. جامعه اسلامی یا در سایه انوار الهی و دینی قرار دارد یا زیر یوق و بیرق شیطان و اهریمن. کسانی که از تبعیت و ولایت خداوند خارج شوند، طبیعی است که تحت لوا و ولایت شیطان قرار می‌گیرند. یا جامعه درالتهاب و انتظار ولی خدا (ع) به سر می‌برد یا خدای ناکرده با بی توجهی به ولی خدا، به طواغیت روی آورده است. حضرت حجت (عج) که ظهور فرمایند، طبق اسناد تاریخی، گروههای معاندی، مانند سفیانی در برابر ایشان صف آرایی خواهند کرد. شخص منتظر می‌بایست، با شناخت دشمن و اجزای کاری و فعلی او و با ایجاد مرز و حریم نسبت به صفوف دشمن، در زمره همراهان و یاران ولی خدا (ع) قرار بگیرد. اگر امروزه این حریم و چارچوب شناسی صحیح، ایجاد نشده و یا قابل دسترسی نیست، می‌توان گفت قطعاً، در چارچوب نهضت و فرهنگ اسلامی و مهدوی قرار نگرفته ایم. حال با توجه به اصولی که بیان شد، باید گفت: این چهار اصل، درحقیقت، اصلی ترین مؤلفه‌ها برای توسعه و ترویج فرهنگ اسلامی و مهدوی در جامعه هستند.
وی افزود: رویکرد ایجاد تمدن نوین و اسلامی برای جامعه، به شرطی می‌تواند معبر رسیدن به دولت و حکومت صالحان در آخرالزمان قرار بگیرد که، آن جامعه تشکیل حکومت و چارچوب نظام اسلامی را در عصر غیبت، برای خود پذیرا باشد؛ یعنی تمدن نوین اسلامی به شرط پذیرش نظام ولایت فقیه، معبری خواهد بود برای رسیدن به حکومت صالحان. اگر جامعه و شخصی در دوران غیبت، به حاکمیت ولی فقیه و نظام اسلامی باور و اهتمامی نداشته باشد و در عصر غیبت، به دنبال حکومت غیر دینی و سکولار باشد، نمی‌تواند ادعا نماید که در مسیر حکومت صالحان قرار گرفته است. افراد نمی‌توانند در زندگی سیاسی خود، سکولار بیندیشند ولی در زندگی فردی به دنبال مسائل دینی و اعتقادی باشند. این همان نکته و مسئله‌ای است که امام خمینی (ره) برای جامعه اسلامی ایران تبیین و تشریح کرد. ایشان معتقد بودند در زندگی فردی و اجتماعی، انسان می‌بایست هم از حیث عمل و هم از حیث نظر، معتقد و پایبند به مبانی و اصول دینی و اعتقادی باشد؛ اسلام همانگونه که برای زندگی فردی اشخاص برنامه دارد، برای زندگی جمعی و گروهی او نیز برنامه و مدل دارد؛ بنابراین در پروسه تمدن سازی اسلامی و رسیدن به حکومت صالحان، پذیرش و اطاعت از حاکمیت عالمان و بزرگان دین، قطعاً مدخلی خواهد بود، برای رسیدن به عصر و تلألو دوران شکوفای مهدوی و حکومت صالحان بر زمین.
وی با اشاره به آیه ۵۵ سوره مبارکه نور که می‌فرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّ لَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکُونَ بی شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُون»، گفت: خداوند در این آیه شریفه، شرط تسلط و حاکمیت بر روی زمین را، ایمان و کردار و افعال صالح و نیکو بیان فرموده است. با توجه به این مختصات، افرادی که ایمان ندارند و به دنبال کردار و افعال صالح و نیکو نیز نیستند، نمی‌توانند در حکومت و حاکمیت صالحان بر زمین نقش آفرین باشند. نکته دوم طبق آیات قرآن کریم، بحث «بندگان صالح و یا مستضعفین» است. به عبارتی دیگر کسانی در این مسیر حرکت خواهند کرد که اهل رفاه و ثروت اندوزی و جاه طلبی و آسایش و تن آسایی نباشند؛ در این مسیر افراد طغیان گر و طالب اشرافیت و اسراف جایگاهی ندارند.
وی تصریح کرد: قرآن کریم در آیه پنجم سوره مبارکه قصص، به روشنی تبیین می‌نماید که مستضعفین در غایت امر، جایگاه اسراف کاران و طغیانگران را خواهند گرفت. قرآن کریم می‌فرماید: امور زمین در نهایت کار، به دستان کسانی که به ناحق تحت فشار و ظلم بیدادگران و مسرفان قرار گرفته اند، خواهد افتاد؛ «وَنُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّه وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ»؛ در باب تحقق مؤلفه‌های عصر ظهور در دوران غیبت نیز باید بیان کرد که اگر جامعه اسلامی، مباحث مهدویت و انتظار را در ایستایی و سکون و بی تحرکی ترجمه و تفسیر کند، قطعاً دست یابی به شاخصه‌های عصر ظهور در دوران غیبت، غیر قابل تحقق خواهند بود. این رویکرد همانند رفتار بنی اسرائیل در بیانات قرآن کریم است که منتظر رفتار و کردار و فعل حضرت موسی (ع) ماندند و از حرکت و پویش باز ایستادند. این رویه به شدت مورد نقد و انتقاد اندیشمندان و بزرگان جهان اسلام و عالم تشیع قرار دارد. حضرت امام (ره) و شهید مطهری (ره) به شدت به این نوع تفکر و بینش نقد و انتقاد دارند و اصولاً ایستایی و سکون در جهت نیل به جامعه آرمانی مهدوی در دوان غیبت، مختص کسانی است که نمی‌خواهند در دوران غیبت، برای رسیدن به دولت کریمه و عصر نوین اسلامی و مهدوی، هزینه و تلاشی کنند و می‌خواهند به نوعی، خود را از زیر بار مسئولیت، فراری دهند.
رئیس دانشگاه معارف اسلامی گفت: به طور نمونه در تاریخ سرزمین ایران اسلامی ببینید هر زمانی که مردم و جامعه از زیر بار مسئولیت دینی و ملی خود شانه خالی کرده است، بخشی از این سرزمین به دست چپاول گران به یغما رفته است. در همین دوران معاصر و دوران جنگ تحمیلی استکبار علیه ایران اسلامی، اگر جوانان و ملت بزرگ ایران همراه با تفکر نوین و پویایی که امام راحل (ره) برای ملت مسلمان ایران تعیین کردند، در مقابل دست اندازی دشمن غدّار و زورگو نمی‌ایستادند و منتظر رسیدن کمک از سوی بیگانگان و اجانب می‌ماندند، چه اتفاقی بر سر ایران اسلامی می‌افتاد؟ اگر امروزه جامعه اسلامی دارای امنیت و اقتدار و بالندگی است، این فضائل و شاخصه‌ها، همگی مرهون مجاهدت‌ها و جان فشانی‌های رزمندگان و شهدا و ایثارگران عرصه دفاع و مقاومت است. بنابراین سکون و ایستایی و عدم کوشش و تلاش در راه رسیدن به جامعه آرمانی مهدوی، با رویکرد منتظرانه و خواهانه عصر ظهور، همسازی و سازگاری نخواهند داشت.
وی افزود: جامعه اسلامی به طور قطع، نمی‌تواند تمامی شاخصه‌های عصر ظهور را در دوران غیبت به منصه ظهور و بروز برساند، ولی این امکان را خواهد داشت که در حد توان و تلاش و با دید مثبت، پاره‌ای از مختصات عصر ظهور را برای جامعه منتظر فراهم و مهیا نماید. شما ببینید امام خمینی (ره) با این اندیشه که جامعه اسلامی می‌بایست توسط یک فقیه و عالم دینی، هدایت و سقایت شود، انقلاب و پویشی سترگ را رهبری و فرماندهی نمودند و این حرکت که در عمق جهالت و تاریکی و ظلم و ستم بیدادگران و اشرافان شروع شد بود، باعث یک پیروزی و نهضت فراگیر شد که هم اکنون بحمدالله، این حرکت دینی، نمونه‌ای است بی بدیل برای مستضعفین و محرومین جهان و برای رهایی آنها از ظلم و ستم و بیداد طاغوتیان.
انقلاب اسلامی؛ مقدمه‌ای برای نهضت جهانی مهدوی است
شاکری اظهار داشت: امام خمینی (ره) از انسان‌های فراموش شده و منحط عصر پهلوی، انسان‌هایی فرزانه و پرآوازه و مجاهد و نیز عابد و زاهد و پارسا استحصال و استوار ساختند. ایشان کراراً در بیاناتشان می‌فرمودند که حرکت و انقلاب اسلامی ما، مقدمه‌ای است برای حرکت و نهضت جهانی و فراگیر حضرت ولی عصر (عج). بنابراین اگر شرایط کامل تحقق جامعه آرمانی مهدوی در عصرغیبت فراهم نیست، ولی امکان حرکت و پویش در مسیر رسیدن به آن جامعه متعالی به حد مقدور فراهم خواهد بود. امروزه می‌توانیم عنوان کنیم شخصی که رهبری و هدایت ایران اسلامی را به دست گرفته است، از صالحان و نیکان امت است.
وی در پایان گفت: اگر شاخصه عصر ظهور، امنیت و آسایش است، ما می‌توانیم در مقیاس کوچک‌تر و محدود تر از جامعه جهانی مهدوی و در ایران اسلامی، با تلاش و کوشش، امنیت و آسایش فراگیر فراهم کنیم. این حرکت خود، زمینه ساز گسترش فرهنگ و اندیشه اسلامی و مهدوی در جهان خواهد بود. این نیروهای فداکار و شجاع که تحت هدایت و رهبری رهبر آگاه و مدّبر ایران اسلامی، هم اکنون خواهان دفاع از حریم اهل بیت (ع) و اسلام و همچنین خواهان دفاع از آرمان‌های امام (ره) و انقلاب هستند، خود گویای حرکت عظیم ایران اسلامی برای تحقق جامعه عظیم و آرمانی مهدوی است. بنابراین با دید مثبت و عدم توجه به ناامیدی و خستگی و ایستایی، می‌توان چارچوبی مدون، معین کرد برای تحقق مؤلفه‌های عصر ظهور.