خبرگزاری مهر - گروه استانها: اگرچه تراز آب دریای خزر نسبت به ۲۰ سال گذشته ۱.۲۰ متر کاهش‌یافته و خشک‌سالی نیز در حوضه آبریز خزر، کاهش بارش و درنتیجه کاهش آبدهی رودخانه‌ها، موازنه منفی بیلان آبی را به صدا درآورده است اما در شش ماه اخیر شاهد افزایش ۱۱ سانتی‌متری آب دریای خزر هستیم.
برخورداری ۸۶۵ کیلومتری کشورمان از ساحل دریای خزر و آثار سوء پسروی و پیشروی آب دریا ازجمله خسارات مالی، جانی و آسیب جدی به اکوسیستم آبی برنامه‌ریزی مناسب در این بخش را الزامی می‌سازد به‌گونه‌ای که طبق پژوهش‌ها، در دهه ۱۳۷۰ با افزایش ۲.۵ متری سطح آب دریا مواجه شدیم که کشورهای منطقه بیش از ۱۵ هزار میلیارد ریال خسارت دیدند.
دریای خزر دارای هفت هزار کیلومتر ساحل و ۴۰۰ هزار کیلومترمربع وسعت است که عمده آب آن از طریق رودخانه ولگا تأمین می‌شود و میزان شوری آب آن حدود ۱۲ گرم در لیتر است، قدمت این دریاچه بیش از ۱۰ میلیون سال بوده و از ۱۲ هزار سال قبل شاهد نوسانات دریا هستیم و این نوسانات همچنان ادامه دارد، بررسی وضعیت نوسانات و میانگین تراز آب دریای خزر نشان از افت سطح آب این دریاچه دارد و علاوه بر آن، آلودگی نیز دغدغه همیشگی این دریاچه بسته است و طبق اعلام مرکز ملی مطالعات دریای خزر در مازندران، میانگین تراز آب دریای خزر در سال آبی (۹۴-۱۳۹۳) برابر ۲۶.۸۹ - متر بوده است که نسبت به سال آبی قبل ۲۲ سانتیمتر و نسبت به دو سال قبل ۳۰ سانتیمتر کاهش نشان می‌دهد و در سال آبی (۹۴-۹۳)، حداکثر تراز آب مشاهده‌شده برابر ۲۶.۳۷ - متر از ایستگاه آشوراده و در اسفندماه ۹۳ گزارش‌شده است و حداقل تراز آب مشاهداتی برابر ۲۷.۱۲ - متر از ایستگاه انزلی و در شهریورماه ۹۴ گزارش شد.
درمجموع از سال آبی (۷۵-۱۳۷۴) که حداکثر تراز آب دریا را در پیشروی‌های دهه‌های ۶۰ و ۷۰ شاهد بوده‌ایم تا انتهای سال آبی (۹۴-۹۳)، دریای خزر نزدیک به ۱.۲۰ متر کاهش تراز آب داشته است و به‌رغم کاهش تـراز آب در سالهای اخیر هم‌اکنون سطح آب دریـای خـزر نسبت به پایین‌ترین تـراز آب در ۵۰۰ سال اخیر که در سال ۱۳۵۷ اتفاق افتاده است، حدود تغییر شکل سواحل، شکل‌گیری محیط‌های آبی جدید و جابجایی زیستگاه آبزیان از مهم‌ترین پی آمدهای نوسان تراز آب خزر است.
تغییر شکل سواحل، شکل‌گیری محیط‌های آبی جدید و جابجایی زیستگاه آبزیان از مهم‌ترین پی آمدهای نوسان تراز آب خزر است
تراز نسبی آب دریای خزر (تراز سطح آب نسبت به نقطه‌ای ثابت روی ساحل دریایی بالتیک برای کشورهای شوروی سابق و ساحل خلیج‌فارس برای ایران) در گسترهٔ زمان- فضا بسیار متغیر است. حرکت عمودی زمینی که ترازسنج بر روی آن نصب است و تغییر حجم آبی که در آن ترازسنج شناور است عامل مستقیم در تغییر تراز آب هستند.
جواد اسدی پژوهشگر و محقق دریای خزر با اشاره به نوسانات آب دریای خزر به خبرنگار مهر می‌گوید: ازجمله دلایل کاهش تراز آب می‌توان به ادامه تأثیر خشک‌سالی سالهای قبل در حوضه آبریز دریای خزر اشاره کرد که به‌صورت کاهش نزولات جوی و افزایش دما، منجر به افزایش تبخیر و کاهش آبدهی رودخانه‌های منتهی به دریای خزر و مهم‌ترین آن ولگا شده است.
وی ادامه می‌دهد: دریای خزر یک‌دریای نوسانی و دامنه این نوسانات در مقیاس‌های زمانی مختلف متفاوت است، برای مثال در طول ۵۰۰ سال گذشته دامنه نوسانات تراز آب هفت متر در ۱۸۰ سال اخیر بالغ‌بر چهار متر و در ۴۰ سال اخیر حدود ۲.۵ متر بوده است، لذا لازم است استراتژی‌های بهره‌برداری از این ظرفیت آبی در ابعاد اقتصادی- اجتماعی باملاحظه این نوسانات و مطابق عمر مفید کاربری‌ها و ارزش اقتصادی آن‌ها تعیین و عملیاتی شوند.
بررسی روند کنونی و گشت دریایی در خزر حاکی از آن است که ساحل دریا در مازندران همچنان در محاصره برج‌ها، دیوارهای بتنی و سیمانی قرار داشته و حیاط‌خلوت خوش‌نشین‌ها شده ومجموع ساخت‌وسازهای غیرمجاز در سواحل دریا ۶۰۰ هزار مترمربع است که در این تصرفات غیرمجاز برخورد قانونی و جدی انجام خواهد شد.
علاوه بر کاهش تراز آب دریای خزر و دریا خواری، گسترش فعالیت‌های نفتی، آلودگی ناشی از هیدروکربورهای نفتی، آلودگی فلزات سنگین، شکار بی‌رویه و صید خارج از ظرفیت آبزیان، فاضلاب‌ها، مواد زاید جامد شهری و...بیشترین خسارت‌های زیست‌محیطی را به سواحل دریای مازندران وارد می‌آورند زیرا هم‌اکنون بیش از ۱۰۰۰ نقطه چاه نفت و ۱۰۰ سکوی نفتی توسط جمهوری آذربایجان فعال هستند که سالانه بیش از ۱۵۰۰ تن آلودگی نفتی وارد این دریا می‌شود.
افزایش ۱۱ درصدی تراز آب دریای خزر
داریوش یوسفی مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر با اشاره به افزایش ۱۱ درصدی تراز آب دریای خزر طی شش ماه اخیر می‌گوید: روند افزایشی تراز آب دریای خزر از سال ۱۳۵۶ شروع شد و تا سال ۱۳۷۴ تا حدود ۵.۲ متر افزایش یافت اما از سال ۱۳۷۴ روند کاهش تراز آب شروع و در طی این مدت (۲۰ سال اخیر) تراز آب دریا به میزان ۱.۴ متر کاهش داشته است.
یوسفی در ادامه افزود: مقایسه تغییرات تراز آب در طی سالهای اخیر نشان‌دهنده روند سریع کاهشی تراز آب در دو سال اخیر است و این شیب تند کاهشی که با آمار تراز ارائه‌شده توسط سایر ایستگاه‌های تراز سنجی حاشیه خزر نیز هم‌خوانی دارد، متأثر از ادامه خشک‌سالی در حوضه آبریز خزر و کاهش بارش و درنتیجه کاهش آبدهی رودخانه‌ها و ازجمله ولگا و نیز افزایش تبخیر ناشی از گرمای غیرمتعارف است.
طبق گزارش مرکز علوم جوی و اقیانوسی سازمان هواشناسی کشور درباره میزان بارندگی دما و تبخیر ایستگاه‌های ساحلی حاشیه دریای خزر پرداخت که بررسی آمارها نشان از کاهش بارندگی در ماه می ۲۰۱۶ در این حوزه و افزایش تبخیر است.
تغییر تراز آب به دلیل تغییر در میزان آب ورودی-خروجی خزر یکی دیگر از دلایل و از مهم‌ترین دلایل نوسان تراز آب خزر به شمار می‌آید. ورود آب رودخانه‌ای، ورود آب زیرزمینی، بارش بر روی دریا و تبخیر از سطح دریا و خروج آب به خلیج قره بغاز از مهم‌ترین مؤلفه‌های بیلان آب خزر هستند. از بین عوامل یادشده آبدهی ولگا و تبخیر از سطح دریا اهمیت اساسی دارند. آب رودخانه‌های ورودی به خزر عمدتاً از ولگا (حدود ۸۰ درصد) و دیگر رودخانه‌های سواحل شمالی، باختری و جنوبی (اورال، ترک. سولاک. سمور، کورا، سفیدرود) تأمین می‌شود.
تراز آب دریای خزر درگذشتهٔ نزدیک بارها در محدودهٔ ۲۴- متر تا ۲۸- متر نوسان داشته است. تفاوت مساحت سطح دریا در این دو تراز حدود ۶۰ هزار کیلومترمربع و تفاوت حجم آب دریا ۲ هزار کیلومتر مکعب است. خشک شدن یا غرقابی پهنهٔ ساحلی، خشک شدن یا تشکیل مرداب‌ها و تغییر گسترهٔ خلیج‌ها و دلتاها نخستین پیامد نوسان تراز آب دریای خزر است، تغییر در پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب، تغییر زیستگاه جانداران و سپس تغییر در تراکم و تنوع زیستی از دیگر پیامدهای نوسان تراز آب دریا است.