خبرگزاری مهر، گروه استانها- مهنار همتی: ارتفاعات شاهوار شاهرود هفته گذشته میزبان گروه‌های کوهنوردی، طبیعت دوست و جمعی از اهالی منطقه خصوصا روستای تاش بود تا از طریق تشکیل زنجیره انسانی بتوان صدای خاموش بلندترین بام استان سمنان را به گوش مسئولان رساند.
برای رفتن به شاهوار تنها کافی است مسیر ۳۵ کیلومتری جاده مجن به سمت گرگان را طی کنید کوه بزرگ شاهوار در مرز استان سمنان در گلستان و در شمال شهرستان شاهرود و شمال آبادی نگارِ مَن و شرق روستای تاش واقع‌شده است.
شاهوار نماد اقتدار و عظمت مردم شاهرود محسوب می‌شود که این روزها به‌جای تماشای لباس‌های رنگارنگ کوهنوردان، کامیون‌های حاوی سنگ بوکسیت را نظاره می‌کند که ذره‌ذره شیره جان کوه را می‌مکد، این کوه تراشی در ارتفاعات سه هزار متری، بدون توجه به ملاحظات زیست‌محیطی انجام می‌شود همین موضوع فعالان محیط زیست بسیاری را در اقصی نقاط کشور و ازجمله در شاهرود بنا داشت که با تشکیل زنجیره انسانی برای زخم‌های شاهوار مرهم شوند و همچنین از یک فاجعه ملی جلوگیری کنند.
معدن بوکسیت با برداشت‌های سه هزار تنی از کوه شاهوار به قتلگاه درختان اُرس بدل شده و معدن کاران بدون توجه به میراث هزارساله پوشش گیاهی ارزشمند منطقه درختان را زیر نخاله و شن‌های معدن دفن می‌کنند و از سوی دیگر این فعالیت های معدنی آلودگی آب و سرچشمه‌های منطقه را نیز در بردارد که اگر فکری برای آن نشود دیر یا زود شاهوار و طبیعت بکر آن برای همیشه از بین خواهد رفت. عملیات بهره‌برداری از معدن بوکسیت در دامنه‌های شاهوار شاهرود از سال۹۲ باهدف تأمین نیاز کارخانه آلومینای ایران آغاز شد و اکنون پس از چهار سال تخریب‌های گسترده‌ای را در منطقه ایجاد کرده است.
ملاحظات زیست محیطی شاهوار پیگیری می شود
مدیرکل محیط‌زیست استان سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر درباره پایش زیست‌محیطی منطقه شاهوار، گفت: اخطارها و تخلفات برداشت معدن بدون ملاحظات زیست‌محیطی را به سازمان صنایع و معادن منعکس و اعلام کردیم، این واحد دارای مشکلاتی است و پیگیر هستیم تا معضلات را رفع کنیم، کارشناسان آب‌وخاک برای آزمایش میزان آلودگی به منطقه اعزام شده‌اند تا در بررسی‌های بعدی بدانیم آیا آلودگی‌ها بر سرچشمه تأثیر داشته یا خیر؟ که بر اساس خود اظهاری نتیجه آزمایش مثبت بود حال باید دید در تازه‌ترین بررسی‌ها نتایج آزمایشگاهی چه خواهد شد.
اخطارها و تخلفات برداشت معدن بدون ملاحظات زیست‌محیطی را به سازمان صنایع و معادن منعکس و اعلام کردیم، این واحد دارای مشکلاتی است و پیگیر هستیم تا معضلات را رفع کنیم
عباسعلی دامنگیر در ادامه تصریح کرد: بر اساس قانون بحث خود اظهاری معادن را در دستور کار قرار دادیم تا واحدهای صنعتی و معادن خودشان با کارشناسان محیط‌زیست برای بررسی میزان آلایندگی واحد عقد قرارداد کنند و اگر مواردی مشاهده شود بلافاصله مراتب گزارش و مورد رسیدگی قرار گیرد ولی در این‌بین وزارت صنعت و معدن نیز باید نظارت بیشتری انجام دهد.
وی افزود: در خصوص معدن سنگ‌های قیمتی دامغان نیز مخالفت خود را صریح اعلام کردیم چراکه زیستگاه حساسی ازنظر حیات‌وحش محسوب می‌شود و ایجاد معدن این زیستگاه را تحت تأثیر قرار می‌دهد ولی قرار شد استاندار با نماینده دستگاه‌های مربوط این منطقه را مورد بازدید قرار دهند تا با بررسی‌های میدانی درباره آن تصمیم‌گیری شود.
مدیرکل محیط‌زیست استان سمنان در پاسخ به سؤالی مبنی بر تپه خواری اطراف روستای طرود شاهرود هم افزود: داخل منطقه طرود و لجنه اجازه هیچ‌گونه مجوز اکتشاف و بهره‌برداری از سوی محیط‌زیست داده نشده و وزارت صنایع و معادن هم برای احداث معادن در این منطقه مخالف است و این کوه خواری و تپه خواری متعلق به حوزه استان سمنان نیست.
دامنگیر اضافه کرد: کنترل فعالیت‌های معادن و به‌ویژه معدن تاش در دستور کار سازمان محیط‌زیست قرار دارد و چنانچه آلودگی‌های زیست‌محیطی منطقه در آزمایش‌های تکمیلی محرز شود و ادامه فعالیت برای محیط‌زیست خطرآفرین باشد لذا طبق قانون پرونده برای بررسی‌های بیشتر تحویل مراجع قضائی خواهد شد.
مخالف تخریب میراث ملی هستیم
رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری شاهرود نیز درباره تخریب کوه شاهوار و فعالیت معدن بوکسیت در گفتگو با خبرنگار مهر ابراز داشت: این سازمان با هرگونه اقدامی که چهره منابع ملی را مخدوش کند مخالف است و باید گفت تنها موزه‌ها و صنایع‌دستی و آثار به‌جای مانده از نیاکان برای ما حائز اهمیت نیست بلکه دراین‌بین منابع ملی ارزشمندی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه شود.
بهره‌برداری غیراصولی معادن و مدفون کردن پوشش گیاهی ارزشمند شاهوار هیچ دستاورد مطلوبی برای منطقه به‌جز وقوع سیلاب و آلودگی چشمه‌ها و آب‌ها را در بر نخواهد داشت
حمیدرضا حسنی در ادامه تصریح کرد: احداث جاده جنگل ابر، بردن ماسه‌های طرود بدون مجوز و معدن تاش ازجمله مواردی است که میراث فرهنگی به‌شدت برای آن حساس است چراکه میراث ملی برای کشور محسوب می‌شوند که باید از آن حفاظت و صیانت کرد.
وی افزود: با توجه به اینکه شاهوار سالانه هزاران کوهنورد را از اقصی نقاط کشور به‌سوی خود معطوف می‌کند طرح گردشگری روستای تاش از ابتدا موردتوجه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بود اما در آن زمان هیچ‌گونه همکاری صورت نگرفت درحالی‌که تجربه موفق قلعه بالا به‌خوبی نشان داد که شاهرود از قابلیت‌های مطلوبی در حوزه گردشگری برخوردار است که باید به آن بها داد.
احتمال خشکیدگی درختان میوه تاش وجود دارد
گیاه‌شناس و استاد دانشگاه تهران که به‌تازگی از منطقه بازدید داشته است در گفتگو با خبرنگار مهر، ابراز داشت: تجربه معدن‌کاوی در ایران به‌خوبی نشان داد بهره‌برداری غیراصولی معادن و مدفون کردن پوشش گیاهی ارزشمند شاهوار هیچ دستاورد مطلوبی برای منطقه به‌جز وقوع سیلاب و آلودگی چشمه‌ها و آب‌ها را در بر نخواهد داشت.
حسین آخانی در ادامه تصریح کرد: با توجه به اینکه باغداری شغل اکثریت مردم تاش شاهرود محسوب می‌شود آسیب‌های ناشی از معدن بوکسیت آلومینای تاش باگذشت زمان بر درختان میوه که محل کسب‌وکار مردم منطقه است، اثرگذار خواهد بود و باعث خشک شدن درختان نیز می‌شود.
وی بابیان اینکه کوه‌خواری و کوه‌تراشی در شاهوار پدیده غم‌انگیزی است که تا فرصت هست برای نجات آن باید کوشید، افزود: فعالیت معدن آلومینا چیزی جز تخریب محیط‌زیست و منابع ملی نیست این منطقه مأمن حیات‌وحش غنی و قوی ازجمله خرس قهوه‌ای و پلنگ نیز محسوب می‌شود که با ادامه فعالیت تنها ارزش‌های زیست‌محیطی کوه شاهوار دستخوش آسیب خواهد شد.
سرعت بروز فاجعه ملی در شاهوار زیاد است
دبیر ستاد حفاظت از محیط‌زیست شاهرود نیز در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن‌بیان اینکه سرعت ویرانگری در کوه شاهوار بسیار خیره‌کننده و نگران‌کننده است، ابراز داشت: زمانی یک پروژه مطلوب عمرانی می‌خواهد به بهره‌برداری برسد سال‌ها طول می‌کشد و این جای بسی تأسف است که در تخریب‌ها به‌صورت افسارگسیخته حرکت می‌کنیم، یک مجموعه که بیشتر فعالیت‌های آن غیرقانونی و فراتر از مجوزها است با چنین سرعت خیره‌کننده‌ای به‌سوی ویرانگری، کوه را می‌شکافد.
زمینه برای وقوع سیل مخرب ایجادشده و زمانی متوجه این موضوع خواهیم شد که کار به اتمام رسیده و آثار زیان‌بار بهره‌برداری غیراصولی معدن آلومینا، روستای تاش را دستخوش حوادث تلخ کرده است
امیرحسین ولیان با بیان اینکه سرعت وقوع این فاجعه ملی زیاد است، ادامه داد: روز بلایای طبیعی همه مسئولان ادارات تنها با شعار و همایش برنامه‌های خود را پیش می‌برند و سؤال اینجاست آیا از این بدتر می‌توانیم زمینه برای وقوع سیل فراهم کنیم؟ از ارتفاع سه هزار و ۴۰۰متری کوه شاهوار بدترین زمینه را برای سیل مخرب ایجادشده است و زمانی متوجه این موضوع خواهیم شد که کار به اتمام رسیده و آثار زیان‌بار بهره‌برداری غیراصولی معدن آلومینا، روستای تاش را دستخوش حوادث تلخ کرده است.
وی افزود: آیا معدن آلومینا یک بیابان زایی در دل کوهستان نیست؟ و سکوت مسئولان درواقع حرکت در راستای بیابان‌زایی محسوب می‌شود، فعالیت افسارگسیخته معدن از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه، درختان ارس مدفون‌شده، وجود گردوخاک در منطقه آلودگی چشمه‌های آب را در بردارد که در آینده نه‌چندان دور از کوه شاهوار تنها یک بیابان ویران باقی خواهد گذاشت.
دبیر ستاد حفاظت از طبیعت شاهرود ضمن تأکید بر اینکه تمدن چند هزارساله این شهرستان از چشمه‌های آب شاهوار سرمنشأ می‌گیرد، ابراز داشت: باید از این تمدن چندین هزارساله پاسداری کنیم، هنوز هم دیر نیست و می‌توان جلوی پیش روی تخریب‌ها را گرفت و باید گفت این حجم تخریب بسیار فراتر از آن است که یک سمن یا نهاد بتواند به‌تنهایی از عهده آن برآید و عزم ملی و جهادی همه مسئولان را می‌طلبد تا بتوانیم با کمک یکدیگر برای نجات شاهوار تلاش کنیم.
قیمت هر تن آلومینا تولیدی داخل از قیمت جهانی بسیار بالاتر است
مربی فدراسیون کوهنوردی و دوستدار محیط زیست نیز با توضیحاتی پیرامون نحوه بهره‌برداری از معدن بوکسیت شاهوار شاهرود در گفتگو با خبرنگار مهر، ابراز داشت: کارخانه آلومینا جاجرم در ابتدا بر این مبنا ساخته شد که سنگ بوکسیت را تبدیل به آلومینا و درنهایت به آلومینیوم تبدیل شود که در ارتباط با این مجموعه باید گفت سنگ بوکسیت از کوه‌های شاهوار به جاجرم فرستاده می‌شود که بنا به گفته مسئولان معدن تنها با ذخیره ۳۵میلیون تن آلومینا بهره‌برداری معادن توجیه اقتصادی خواهد داشت و برآورد می‌شود که معدن شاهوار حدود پنج میلیون تن ذخیره آلومینا داشته باشد.
علیرضا ولیان با بیان اینکه متأسفانه مشاهده می‌کنیم حتی اصول معدن کاری نیز در اینجا رعایت نمی‌شود؛ سرریز واریزها نباید در طبیعت و مراتع صددرصدی تلنبار شود و این باعث آلودگی چشمه‌های آبی می‌شود، تصریح کرد: متأسفانه رگه بوکسیت مانند زغال‌سنگ نیست که در دل زمین رخ دهد بلکه به‌صورت روکار صورت می‌گیرد لذا مقرون‌به‌صرفه نیست که سنگ را از اعماق کوه برداشت کنند و همین امر سطح تخریب‌ها را گسترده‌تر می‌کند.
وی افزود: همه دنیا آلومنیا را از تولیدکننده‌های بزرگ مانند گینه و استرالیا می‌خرند و کسی آن را به علت اقتصادی نبودن، تولید نمی‌کند چراکه یک کارخانه با هزینه‌های سنگین احداث و بعد از اتمام رگه‌های معدنی تعطیل می‌شود و هم‌اکنون کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مانند قطر ۲۰سال تولید آلومینا را پیش‌خرید کردند و ۱۰درصد آلومینیوم دنیا را با ایجاد اشتغال تولید می‌کنند.
مربی فدراسیون کوهنوردی بابیان اینکه به فرض آنکه رگه‌های معدنی آلومینا در کشور به اتمام برسد درنهایت باید مقدار مورد نیاز به کشور وارد شود، ابراز داشت: بعد از اتمام معادن سنگ بوکسیت باید از طریق کشتی و بندرهای جنوبی ایران به جاجرم حمل شود که درواقع غیراقتصادی است و یکی از مسئولان نیز یک سال پیش اعلام کرده بود که قیمت هر تن آلومینا تولیدی از قیمت جهانی بسیار بالاتر است.
خرس قهوه ای ایرانی در خطر است
رئیس سابق محیط‌زیست شاهرود نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره تأثیر معدن بر حیات‌وحش منطقه شاهوار، گفت: این منطقه یکی از زیستگاه‌های اصلی خرس قهوه‌ای به شمار می‌رود که آثار به‌جای مانده نشان می‌دهد خرس احتمالاً از این محل رفته و تنها می‌توان قوچ و میش در ارتفاعات به وسیله دوربین شکاری دید ولی چیزی که عیان است زیستگاه و رویشگاه باید حفظ شود.
محمود جلالی ادامه داد: زیستگاه شاهوار به‌هم‌خورده است و احتمال کوچ حیات‌وحش وجود دارد اگر از زیستگاه صیانت و 10 سال منطقه را حفاظت کنیم احتمال برگشت آن‌ها وجود دارد ولی زمین زمانی به هم خورد نمی‌توان کاری انجام داد آیا اگر روی آسفالت بذر گندم بپاشیم سبز خواهد شد؟
وی افزود: مشکلات زیستی بسیاری برای منطقه ایجادشده است عدم تعادل زیستی در منطقه آسیب‌های زیادی را در بردارد و باید پرسید چرا برخوردی با آن نمی‌شود اکثر چشمه‌ها از بین رفتند و متأسفانه در این تخریب‌ها مسئولان تنها سکوت اختیار کردند.
نقض قانون توسط پیمانکاران معدن بوکسیت
رئیس سابق محیط‌زیست شاهرود به پرسش خبرنگار مهر مبنی بر اینکه اگر الآن جلوی پیش روی معدن گرفته شود چند سال طول می‌کشد تا نزدیک به آن حالت قبلی خود برسد؟، ابراز داشت: متأسفانه به نحوی تعادل زمین برهم‌خورده که در برخی قسمت‌ها امکان جبران به‌هیچ‌وجه وجود ندارد زمانی معدن بهره‌برداری می‌شود قبل از شروع کار تعهد گرفته می‌شود که تا پایان بهره‌برداری طبیعت را به وضع قبلی بازگردانند و یا خسارت پرداخت کنند که متأسفانه نقض قانون به شکل آشکاری به چشم می‌خورد.
زمانی معدن بهره‌برداری می‌شود قبل از شروع کار تعهد گرفته می‌شود که تا پایان بهره‌برداری طبیعت را به وضع قبلی بازگردانند و یا خسارت پرداخت کنند که متأسفانه نقض قانون به شکل آشکاری به چشم می‌خورد
جلالی ادامه داد: پیمانکاران باید راه‌های فرعی ایجادشده را مسدود و با درختکاری شیب‌های ایجادشده را کم کنند و اقداماتی صورت دهند که سیلاب ایجاد نشود این حالت لجام‌گسیخته موقع بهره‌برداری معدن شاهوار درست مانند فردی است که می‌خواهد یک‌چیزی را بردارد و دقت نمی‌کند و تنها با تخریب کار خود را پیش می راند.
وی افزود: متأسفانه قوانین معدن داری را نه‌تنها پیمانکاران بلکه مسئولان نیز هم رعایت نکردند جاده عریض نشان می‌دهد این رگه‌های بوکسیت تا آن‌سوی شاهوار نیز ادامه دارد و از هزینه‌های انجام‌شده چنین به نظر می‌رسد بهره‌برداری برای کل منطقه شاهوار صورت گرفته باشد اساس کار نشان می‌دهد که جاهای بیشتری را پیمانکاران مدنظر قراردادند.
دغدغه‌مندی نسبت به محیط زیست در مسئولان وجود ندارد
یک فعال محیط‌زیست نیز بابیان اینکه رگه‌های معدنی در شاهوار شاهرود به‌صورت مارپیچ تا خود ارتفاع وجود دارد و اگر بخواهند با این روند مسیر را طی کنند و به قله برسند چه چیزی از شاهوار باقی خواهند ماند، ابراز داشت: چهار ضلع را باید معدن کاران بشکافند تا به رگه‌های بوکسیت برسند و همین امر تخریب را چندین برابر می‌کند، شاهوار بزرگ‌ترین قله البرز شرقی و یکی از مکان‌هایی که کوهنوردان کشور باید با صعود از آن آمادگی لازم را برای قله دماوند کسب کنند.
محسن ابراهیمی در ادامه تصریح کرد: زمانی تا ارتفاع سه هزار و ۴۰۰متری را می‌توان با ماشین طی کرد جذابیتی برای کوهنوردان وجود نخواهد داشت لذا این نگرانی وجود دارد که با جابه‌جایی سرشاخه‌های آب‌های زیرزمینی ریز گردهای سمی شامل سیلیس و فلزات سنگین به‌راحتی وارد آب‌های زیرزمینی و آب شرب منطقه شود و این‌ها ضررهایی است که در آینده عیان خواهد شد.
وی افزود: باید محاسبه تناژ و دفاتر ثبت‌شده وجود داشته باشند درصورتی‌که در معدن شاهد چنین موضوعی نبودیم و باید پرسید چرا مسئولان چشمان خود را به روی مشکلات موجود در شاهوار بسته‌اند؛ در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که دغدغه چیزهای دیگری غیر از محیط‌زیست است، چندان مطلوب نیست که در ترکیه شش هزار سمن وجود داشته باشد و در ایران ۱۸۰ سمن ثبت‌شده که ۸۵درصد آن‌ها کار زیست‌محیطی به‌صورت تک‌محوری انجام می‌دهند، شاخص‌های زیست‌محیطی ترکیه از ایران بیشتر است چراکه همه مردم نسبت به مسائل زیست‌محیطی دغدغه دارند اما این حس در مسئولان ما هنوز ایجاد نشده لذا باید با شفاف‌سازی، ایجاد مسئولیت و دغدغه‌مند کردن مسئولان پیرامون مسائل محیط‌زیست از این خطاهای غیرقابل‌برگشت جلوگیری کنیم تا تجربه سد گتوند در کوه شاهوار تکرار نشود.
شاهوار روزهای سختی را در کش و قوس یک فاجعه ملی می گذراند امروز سمن های محیط زیستی و رسانه هایی چون خبرگزاری مهر، این فاجعه ملی را متذکر می شود اما اگر خواب های نا سبز مسئولان مان ادامه یابد شاهوار نیز به سرنوشت تالاب های ایران دچار می شود تا آن زمان تنها باید نشست و منتظر ماند.