خبرگزاری مهر، گروه جامعه- سیامک صدیقی: در مصوبه‌ای که حدود ۱۰ سال پیش در شورای عالی شهرسازی کشور مطرح شده، فرسودگی با سه مولفه کمّی تعریف شده است؛ ریزدانگی، نفوذناپذیری و عدم استحکام. براساس این تعریف اگر در محله‌ای بیش از ۵۱ درصد بلوک‌ها توامان این سه ویژگی را داشته باشند، این محله بافتی فرسوده دارد.
با این تعریف حدود سه هزار و ۲۷۰ هکتار، از مساحت کل تهران را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد، بافتی که هم به لحاظ ایمنی در برابر حوادثی مانند زلزله آسیب‌پذیر است و هم به لحاظ آسیب‌های اجتماعی با چالش اساسی روبه‌رو است.
نوسازی در بافت فرسوده موضوعی است که البته مورد تأکید جدی قرار دارد و اقدامات مهمی نیز برای تحقق آن صورت گرفته، در مجموع ۳۲ نهاد و دستگاه متولی این امر هستند اما تا زمانی که همه دستگاه‌ها در کنار هم قرار نگیرند، شاهد اقدامات مؤثر در این زمینه نخواهیم بود.
رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران در گفتگو با خبرنگار مهر دربارهٔ چالشی به نام بافت فرسوده می‌گوید: یکی از مهمترین چالش‌های شهرسازی ما در کل کشور به ویژه کلان شهر تهران چالش گستردگی بافت‌های فرسوده است. در شهر تهران ما ۳۲۷۰ هکتار بافت فرسوده تمام عیار را داریم که همه مولفه‌های فرسودگی را دارند و در کنار آن هم حدود ۸ هزار هکتار بافت ناپایدار را داریم.
محمد سالاری اضافه می‌کند: این موضوع در کنار حضور گسل‌های فراوان در شهر تهران و امکان وقوع حوادث غیرمترقبه بویژه زلزله و از سوی دیگر با وجود شبکه‌های انتقال نیرو اعم از آب و فاضلاب، برق، گاز و مخابرات به خاطر نبود کانال‌های تأسیسات شهری مشکل اساسی داریم و این‌ها باعث نگرانی ما شده که اگر خدای ناکرده زلزله بیاید نه تنها در بافت فرسوده با مشکل جدی رو به رو شویم که حتی امکان امداد رسانی نیز وجود نداشته باشد.
وی تأکید می‌کند: آنچه در شورا و دولت تصویب شده اقدامات خوبی در حوزه تصمیم‌گیری صورت گرفته اما در زمینه تحقق آن کارنامه قابل قبولی نداریم.
رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران با اشاره به اقدامات صورت گرفته در این زمینه می‌گوید: پیش از این حدود ۵۰ درصد عوارض ساخت و نوسازی در بافت فرسوده تخفیف داده می‌شد. ما در شورای شهر و کمیسیون معماری و شهرسازی پیشنهاد دادیم که ۱۰۰ درصد عوارض به عنوان بسته تشویقی محسوب شود و لذا در حوزه نوسازی اصلاً عوارض گرفته نمی‌شود.
وی می‌افزاید: دولت هم تصمیم گرفت که یک ستاد بازپیرایی در کل کشور ایجاد شود که در استان‌ها رئیس آن استانداران هستند اما در شهر تهران با توجه به وضعیت موجود، شهردار تهران ریاست آن را برعهده دارد و در این ستاد کمیته‌هایی ایجاد شده که مسئولان دولتی هم در آن‌ها عضو هستند و این باعث شده ما بتوانیم اتفاقات خوبی را رقم بزنیم از جمله اینکه مجموعه دوایر دولتی تصمیم گرفتند که در زمینه فروش انشعابات هم تخفیفهای جدی و حتی بسته‌های رایگان داده شود. چون تنها بسته تشویقی شهرداری و شورای شهر نمی‌تواند خیلی تسهیل گری جدی ایجاد کند.
سالاری تأکید می‌کند: این نگاه هم اگرچه اتفاق خوبی بوده و زمینه ساز اقدامات مفیدی بوده اما نیاز به بسته‌های تشویقی دیگر بویژه تسهیلات بانکی داریم که می‌تواند ما را امیدوارتر کند و با وجود قول‌های بسیار هنوز در این زمینه مشکلات باقی است.
روند نوسازی بافت فرسوده در شهر تهران چهار برابر کل کشور است
مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران نیز با اشاره به اقدامات مناسبی که برای کاهش بافت فرسوده صورت گرفته، می‌گوید: بافت فرسوده پنج درصد از مساحت کل شهر تهران را در برمی گیرد، این مساحت ۲۲ درصد از پارسل‌ها و قطعات تهران را به خود اختصاص داده و ۱۹ درصد از جمعیت شهر در آن ساکن هستند. به بیان دیگر این اعداد حاکی از این است که جمعیت فشرده‌ای در بافت فرسوده زندگی می‌کنند و ریزدانگی در بافت فرسوده پدیده غالب است.
فتح‌اللهی با اشاره به اینکه در سطح کشور ۷۷ هزار هکتار بافت فرسوده وجود دارد می‌گوید: هشت درصد از این مساحت در کل کشور نوسازی شده در حالیکه روند نوسازی بافت فرسوده در شهر تهران چهار برابر کل کشور است.
مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران با اشاره به دستاوردهای اجرای بسته تشویقی نوسازی، از افزایش ۹۱٫۷ درصدی رشد پروانه‌های تجمیعی صادره در بافت‌های فرسوده در فروردین و اردیبهشت ماه سال خبر می‌دهد و می‌افزاید: تعداد پروانه‌های صادره در بافت‌های فرسود در فروردین و اردیبهشت ماه ۹۶ در مقایسه با ماه‌های مشابه در سال ۹۵، ۶۴٫۷٪ (نقطه به نقطه) رشد داشته است. این در حالی است که درصد رشد تعداد پروانه‌های صادره در خارج از بافت فرسوده در همین بازه زمانی ۱٫۳٪- بوده است.
بیشترین مشکل در قطعات زیر ۱۰۰متر است
دبیر ستاد بازآفرینی پایدار کلانشهر تهران با بیان این مطلب که مشکل اصلی در واحدهای کوچک و نوسازی آن هاست، می‌گوید: در حال حاضر بیشترین مشکل بافت فرسوده تهران در قطعات زیر ۱۰۰ متر است. برای حمایت از نوسازی در این بخش هم تسهیلات و حمایت‌هایی در نظر گرفته شده است اما به حمایت‌های بیشتر نیاز داریم.
فتح‌اللهی با اشاره به این که در سال ۹۵ میانگین مساحت واحدهای مسکونی داخل بافت فرسوده از ۷۳ متر مربع به ۷۶ متر مربع افزایش یافته است، می‌افزاید: میانگین مساحت کشوری ۷۵ متر مربع است که این امر نشان از رشد ۳ درصدی متوسط مساحت واحدهای مسکونی در بافت‌های فرسوده دارد.
نیاز به اصلاح قوانین بالادست داریم
اگرچه تسهیلاتی که شهرداری برای نوسازی بافت فرسوده در نظر گرفته است، بسیار مثمر ثمر بوده، اما به دلیل گستردگی بافت فرسوده نیاز به راهکارهای دیگری است که محمد سالاری از آن با عنوان نیاز به اصلاح قوانین بالادستی یاد می‌کند.
محمد سالاری در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به نتیجه تخفیفهایی که در زمینه ساخت و ساز در بافت فرسوده ارائه شده می‌گوید: در زمینه صدور پروانه‌ها اگر چه در کلانشهر تهران با کاهش جدی رو به رو هستیم اما در زمینه بافت فرسوده حدود ۲۰ و ۲۱ درصد افزایش صدور پروانه را داشتیم که ماحصل همین تخفیفهاست.
وی توضیح می‌دهد: انگیزه هست، دولت خوب وسط آمده و شهرداری و شورا هم همین طور. تهران به لحاظ نوسازی نسبت به همه شهرها وضعیتش در این روند بهتر است اما میزان بافت فرسوده آن قدر زیاد است که با این میزان نوسازی و بهسازی که هنوز به ۱۰ درصد نرسیده ایم اوضاع همچنان خیلی نگران کننده است و باید بسته‌های تشویقی بیشتری ارائه داد و نمونه‌های کشورهای موفق در این زمینه را هم باید مدنظر قرار دهیم.
سالاری در مقایسه مدل‌های نوسازی دیگر کشورها با ایران می‌گوید: بسیاری از کشورهای موفق از مدل نوسازی بلوک شهری استفاده کرده اند و ما در ایران به شیوه پارسلی استفاده می‌کنیم و نهایتاً مشوق‌هایی هم می‌دهیم.
وی می‌افزاید: البته به لحاظ اطلاع‌رسانی هم دفاتر نوسازی توانسته‌اند میزان آگاهی مردم ساکن بافت فرسوده را زیاد کنند و به آن‌ها بقبولانند که اگر تجمیع کنند بسته‌های تشویقی بیشتری به آن‌ها ارائه می‌شود. اما با وجود همه این اقدامات در حال حاضر شاهد تجمیع دو یا چند بلوک هستیم، اما در کشورهای دیگر یک بلوک شهری را یکجا بازسازی می‌کنند.
این عضو شورای شهر تهران ادامه می‌دهد: ما این جا مشکلات قانونی داریم یعنی به دلیل قانون‌های فرادست که داریم و ملاک عمل است شهرداری‌ها و دولت نمی‌توانند برای این تجمیع همه را الزام کنند که به پروژه نوسازی بپیوندند و اگر کسی نخواهد می‌تواند استنکاف کند.
وی ادامه می‌دهد: در صورتی که ما باید این تکلیف را بگذاریم چون بافت فرسوده چالش ملی و بحران فراگیر است لذا باید قانون فرادست را اصلاح کنیم که شهرداری‌ها بتوانند الزام کنند و به لحاظ قانونی افرادی که ورود نمی‌کنند را به مشارکت مجاب کنند.
کیفیت پایین؛ آسیبی دوباره
در کنار سرعت پایین نوسازی در بافت فرسوده، مشکل دیگر، کیفیت پایین ساخت و ساز در بافت فرسوده و نبود نظارت کافی است.
بابک نگاهداری در نشستی با موضوع بررسی پروژه خاتمه یافته «آسیب‌شناسی کیفیت ساخت و ساز در بافت فرسوده شهر تهران و ارائه راهکار برای ارتقاء آن عنوان کرد: بالا بودن تراکم جمعیتی در شهر تهران به ویژه در محدوده محلات فرسوده و همچنین وجود مشکلات محیطی ـ کالبدی، عملکردی، ترافیکی و محیط زیستی، سبب شده است که این محدوده‌ها به یکی از آسیب پذیرترین محدوده‌ها در شهر تهران بدل شوند.
از سوی دیگر تمرکز بر افزایش تعداد ساخت و سازها در این محلات در قالب سیاست‌های تشویقی مدیریت شهری، نه تنها سبب بهبود وضعیت کیفیت سکونت در این نواحی از شهر نشده، بلکه با کاهش چشمگیر کیفیت ساخت و ساز، سبب کاهش کیفیت ایمنی بافت و همچنین کیفیت زندگی نیز شده است.
رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران نیز با انتقاد به این موضوع می‌گوید: متأسفانه ما هنوز شاهدیم در حوزه ساخت و ساز همه مردم بدون هیچ پیش نیازی می‌توانند ورود کنند و به ساخت و ساز اقدام کنند. قسمت عمده سرمایه ملی در این حوزه به کار بسته می‌شود و قطعاً پیش نیازهایی می خواهد که باید توسط متخصصین این حوزه صورت گیرد.
سالاری تأکید می‌کند: الان بحث مجری‌های ذی صلاح پیش بینی شده اما عملیاتی نمی‌شود. این موضوع تنها برای بناهای بالای ۲هزار متر عملیاتی می‌شود که آن هم ناقص است و مجریان به صورت تمام وقت در پروژ ه‌ها حضور ندارند. در زیر ۲هزار متر هم که اصلاً مجری ذی صلاح نداریم و مجموع این‌ها می‌طلبد که ما اصلاحات جدی را در مقررات ملی ساختمان داشته باشیم.
با توجه به آسیب‌هایی که بافت فرسوده در دل خود دارند، به نظر می‌رسد همچنان نیاز به حضور جدی تر نهادهای ذی‌ربط وجود دارد تا شاهد فاجعه در این بافت نباشیم.