خبرگزاری مهر-گروه هنر-غزل نهانی: وارد استودیو رادیو که می شود امکان ندارد چند کتاب همراهش نباشد. او مردی است که بزرگ و کوچک، حرفه ای و تازه کار برایش معنا ندارد و با همه با لبخند و مهربانی برخورد می کند. حضورش در رادیو پر از انرژی است. احساس خستگی برایش معنا ندارد. از فیلم های اکران شده، تئاترهای روی صحنه و برنامه گالری ها خبر دارد و برای هر کدام می تواند ساعت ها بحث کند.
بی جهت نیست که آلبرت کوچویی یکی از دوست داشتنی ترین چهره های رادیویی است. مردی آرام، با لبخند و با صدایی از جنس خاطره ها. برنامه هایش در رادیو پیام از پرشنونده ترین برنامه‌های رادیویی است؛ همان شب‌هایی که داستان های کوتاه می خواند و در مورد بزرگان ادبیات ایران و جهان با بیان خاص خود ذهن کنجکاو شنونده را به دنیای خیال انگیز شعر و ادب پرواز می دهد.
آلبرت کوچویی بیش از نیم قرن است با دوستداران رادیو همراه است ولی هنوز روزنامه نگاری و نویسندگی برایش طعم دیگری دارد. این گفتگو ماحصل یک دیدار دوستانه در یکی از روزهای گرم تابستان است. گفتگویی از جنس خاطره ها و حرف های استاد آلبرت کوچویی...
*آلبرت کوچویی علاقمندی های متفاوتی داشته و دارد، از نقاشی و هنرهای تجسمی گرفته تا سینما و تئاتر و نوشتن و... اما از میان همه آنها عشق به رادیو گوی سبقت را ربوده است. این علاقه دیرپا دلیل خاصی دارد؟
-البته! عشق به رادیو از کودکی در من شکل گرفت و من یک علاقمند جدی بودم. در دهه ۴۰ رادیو رسانه ای بود که حاکم بلامنازع جامعه تلقی می شد و برای هم‌نسلان من رادیو یک دنیای جادویی و رویایی بود، ما همگی مفتون رادیو بودیم.
من در دوران تحصیل شیفته موسیقی اصیل ایرانی و داستان شب رادیو بودم و یادم می آید که مدت ها برای برنامه موسیقی رادیو درخواست می فرستادم تا اینکه یک روز که در جمع خانواده در آبادان به رادیو گوش می کردیم، اسم من از این رسانه خوانده شد. آن روز را خوب به یاد دارم، خانواده ام از ذوق سر از پا نمی شناختند، دست می زدند، من را تشویق می کردند و خلاصه شور و حال عجیبی بر ما حاکم بود، اما در مورد نحوه ورودم به رادیو همه چیز یک حادثه بود، دست تقدیر...
*این حادثه چگونه رقم خورد؟
اواخر شعرخوانی من آقایی به اتاق فرمان آمد که بعدها فهمیدم مدیر رادیو نفت ملی است و به من گفت صدای خوبی داری، نمی خواهی گوینده باشی؟-ما به دلیل شغل پدرم که شرکت نفتی بود در آبادان زندگی می کردیم و آن زمان رادیوی ملی شرکت نفت مسابقه ای داشت که افراد می توانستند در زمینه های مختلف شرکت کنند مثلا از داوطلبان می خواستند که اگر هنری دارند ارائه کنند. اگر کسی صدای خوشی داشت آواز می خواند یا شیرین کاری می کرد خلاصه از این دست کارها. یکی از علاقمندی های من در دوران کودکی و حتی همین حالا نجوم و علوم فضایی بود و خبرهای مربوط به فضا را دنبال می کردم. توفیقی شد و من هم در این مسابقه شرکت کردم که از قضا به همه سوالات جواب دادم و برنده شدم. مجری برنامه پرسید چه هنری داری و من پاسخ دادم دوست دارم دکلمه کنم و شعری از پروین اعتصامی را با این مطلع که خاک سیهش بالین است خواندم. اواخر شعرخوانی من آقایی به اتاق فرمان آمد که بعدها فهمیدم مدیر رادیو نفت ملی است و به من گفت صدای خوبی داری، نمی خواهی گوینده باشی؟ خانواده در مورد تحصیل حساس بودند و من کمی مردد شدم اما او گفت که با خانواده ام صحبت می کند، همینطور هم شد.
*خانواده چه طور با این شرایط کنار آمد؟
-خیلی سخت (می خندد). پدرم بسیار علاقمند بود که من پزشک شوم اما تقدیر چیز دیگری بود. آقای مدیر رادیو با خانواده صحبت و خیالشان را راحت کرد و من در رادیو بازیگر نمایش های رادیویی شدم. بعد از مدتی به من پیشنهاد اجرای برنامه دادند و من طبق علاقه دوست داشتم برنامه شعرخوانی داشته باشم. آن زمان میم آزاد استاد ادبیات ما بود و ما را با شعر به ویژه شعر نو آشنا و علاقمند کرد. من شیفته و دلبسته شعر نو بودم و پیشنهاد کردم در رادیو شعر نو بخوانم و اولین شعری که خواندم پریای شاملو بود. از همآنجا مسیر زندگی حرفه ای من مشخص شد. بعد از دیپلم به همراه خانواده به همدان و بعد هم به دلایلی به ارومیه رفتم و پنج سال در ارومیه برنامه رادیویی داشتم و همه کار انجام دادم حتی اپراتور پخش بودم اما بعد از قبولی در کنکور به تهران آمدم و وارد دانشکده زبان و ادبیات شدم.
در تهران هم تست گویندگی دادم و در کمال ناباوری رد شدم. اعتراض کردم و گفتم من در رادیو کار کردم، اما گفتند آنجا رادیو محلی بوده و با اینجا تفاوت دارد. گفتم به هرحال من می روم اما مطمئن باشید خیلی زود برمی گردم!
*این اتفاق افتاد و خیلی زود به رادیو برگشتید؟
-(می خندد) یکی از داوران همان جا گفت این از این بچه پروهاست. به یک سال نرسید که وارد تلویزیون شدم. ایران درودی برای یک برنامه نقاشی از من دعوت کرد چون فعالیت مطبوعاتی من در حوزه هنرهای تجسمی بود.
*در ادامه مسیر حرفه ای به مطبوعات هم سرک کشیدید.
-بله چون علاقمند بودم. آن زمان در مورد هنرهای تجسمی و به طور ویژه نقاشی نقد می نوشتم، مدتی بعد که روزنامه آیندگان راه افتاد به صورت ثابت با عنوان گزارشگر هنری کار ژورنالیستی خود را شروع کردم.
*در زمینه نقاشی خودتان هم دستی بر قلم داشتید یا فقط به فضای نقد علاقمند بودید؟
-نقاشی را دوست داشتم اما علاقمند به نقد کردن بودم. به خودم چهارسال زمان دادم که فقط در مورد نقاشی مطالعه کنم و همین باعث رشد من در این زمینه شد. مثلا در مجله خوشه که متعلق به شاملو بود و مجله پر سر و صدایی هم بود نقد نقاشی می نوشتم.
در مجله خوشه که متعلق به شاملو بود و مجله پر سر و صدایی هم بود نقد نقاشی می نوشتم*وقتی وارد رادیو شدید به شهرت هم فکر می کردید؟
-من در سن کم وارد رادیو شدم و خیلی زود مشهور و معروف شدم؛ در سن شانزده هفده سالگی. وقتی این را می گویم شاید خیلی ها باور نکنند و تصور کنند چون آبادانی ام لاف می زنم (می خندد) اما هیجان شهرت خیلی زود برایم فروکش کرد و عادی شد. حتی برایم دیگر جذاب هم نبود اما همه مخاطبان مرا می شناختند، ستاره شهر شده بودم! آن روزهای رادیو را اصلا با حالا مقایسه نکنید.
*واقعا تا این حد رادیو شما را مشهور کرد؟
-می دانم باورش سخت است، آن هم در مورد یک رسانه شنیداری، ولی واقعا هرجا می رفتم، مردم با دست مرا نشان می دادند و می گفتند کوچوییِ رادیو همین جوان است. آن روزها رادیو نفت ملی بسیار محبوب و پرشنونده بود.
زمانی هم که وارد رادیو ایران شدم شهرت برایم اهمیتی نداشت، اما داستان تلویزیون به کلی فرق داشت، برخورد مردم متحیرم کرد. یادم هست زمانی پشت چراغ قرمز بودم در حالیکه سوار خودروی ژیان بودم، آقایی به سمت من آمد و گفت آقای کوچویی این اداها چیه؟ چرا پشت فرمان ژیان نشستید! باور نمی کردند من که آن زمان دانشجو بودم و و به قول خودشان ستاره تلویزیون بودم خودرو ژیان سوار شوم.
آن زمان برنامه «هفت روز هفته» را در تلویزیون داشتم که بررسی رویدادهای فرهنگی و هنری هفته بود و انتهای برنامه هم بخش طنز داشت که ستون های طنز روزنامه ها را به عنوان حسن ختام برنامه انتخاب می کردم.
یادم هست زمانی پشت چراغ قرمز بودم در حالیکه سوار خودروی ژیان بودم، آقایی به سمت من آمد و گفت آقای کوچویی این اداها چیه؟ چرا پشت فرمان ژیان نشستید!*حضور در تلویزیون تا چه زمانی ادامه داشت؟
-تا زمان انقلاب و تحولات آن روزها. البته کار اصلی من همان زمان هم رادیو بود و تلویزیون برایم جنبه تفنن داشت. بعد از انقلاب هم برنامه های رادیویی ر ادامه دادم تا به امروز که در خدمت شما هستم.
*اگر اشتباه نکرده باشم چند سالی در رادیو حضور نداشتید. اتفاقی مسبب این جدایی و دوری شد؟
-بعد از انقلاب در رادیو تهران فعالیت می کردم و تعداد زیادی برنامه داشتم که تعطیل شد و همه ما برنامه سازان رادیو بیکار شدیم. من هم در این مدت دوری، درگیر مطبوعات شدم و چند سالی به عنوان سردبیر نشریات فعالیت کردم.
*به نظر شما هنوز هم رادیو در قلب مردم و زندگی روزمره شان جایگاه ویژه ای دارد؟
-نه متاسفانه. آن نگاه و علاقه نسبت به رادیو کم رنگ شده است. رادیو روزهای درخشانی در کشور ما داشت مثل دوران جنگ که جلوه تازه ای از خود را به نمایش گذاشت و رسانه اول آن روزها بود. در این سال ها نقش تمام رسانه ها تغییر کرده و مطبوعات هم دیگر جایگاه سابق خود را ندارند. باید بپذیریم که دیگر با رادیوی رویایی دهه های ۳۰ و ۴۰ مواجه نیستیم.
*چرا رادیو از روزهای رویایی فاصله گرفته است؟
-دلایل متعددی دارد. پیشرفت رسانه های مجازی، همراه نشدن رادیو با تحولات و سرعت تغییرات، حضور مدیران ناکارآمد، ورود افراد غیر حرفه ای به سازمان و هزاران دلیل دیگر ... همگی این ها اثرگذار است اما مهم این است که دیگر رادیو حاکم مطلق رسانه ها نیست. حتی سیاست گذاری غلط مدیران در مقطعی باعث بی انگیزگی نسل جوان و تربیت شده رادیو شد. هر کدام از این اتفاقات در حال و روز رادیو بی تاثیر نبوده و نیست.
*شما در همه این سال ها با این سلایق متفاوت مواجه بودید. این اتفاقات باعث دلسردی و دلخوری شما از رادیو شد؟
-هرگز، هیچ وقت! همیشه با فراز و نشیبِ رادیو ساختم. من هیچ وقت معترض نبودم. گاهی دوستانم مرا ملامت می کنند که چرا در مقابل فلان اتفاق ترشرویی نکردی! اما من معتقدم که هر دورانی اتفاقات خاص خودش را دارد. من چون عاشقانه رادیو را دوست دارم با این اتفاقات و ناملایمات کنار آمدم.
*پس قدرت سازگاری بالایی با شرایط دارید چون خیلی از هم نسلان شما در سال های گذشته رادیو را رها کردند.
-من عاشق رادیو هستم و هر ناملایماتی را می پذیرم. هرچند در این سال ها ناملایماتی که غیرقابل تحمل باشد، ندیدم. مدیرانی بودند که وقتی آمدند برنامه های من را کامل قطع کردند و یا من را کم کار کردند حتی برنامه های پرشنونده من را تعطیل کردند ولی من ذره ای ناراحت نشدم چون معتقدم آن اتفاق سلیقه یک فرد بوده و من با این سلیقه کنار آمدم. رادیو برای من مهم و مقدس است. این اتفاقات عشق مرا کم رنگ نمی کند. حتی دوره ای قرار بود مدیریت استودیو صدای شهر به من سپرده شود، کارهای اولیه را انجام دادم و وقتی به سرانجام رسید با نامهربانی مواجه شدم. فکر می کنید ناراحت شدم؟ نه، هرگز! عاشق تر شدم.
دوره ای قرار بود مدیریت استودیو صدای شهر به من سپرده شود، کارهای اولیه را انجام دادم و وقتی به سرانجام رسید با نامهربانی مواجه شدم. فکر می کنید ناراحت شدم؟ نه، هرگز! عاشق تر شدم*حالا این روزگار عاشقی برای شما که نیروی رسمی رادیو هم نیستید چه طور می گذرد؟
-من استخدام سازمان نیستم هیچ وقت هم نبودم. قبل از انقلاب بارها به من پیشنهاد رسمی شدن دادند اما نپذیرفتم. اصلا زندگی کارمندی را دوست ندارم. سر ساعتی بروم و کارت بزنم و برگردم. نه! برایم جذاب نبود. من دوست داشتم آزاد و بر اساس علایقم کار کنم. می خواستم یک فعال آزاد برنامه ساز باشم و همین مسیر را هم طی کردم.
*و هنوز هم از این تصمیم احساس رضایت می کنید؟
-(کمی فکر می کند) باید اعتراف کنم نه... تصمیم اشتباهی بود. باید جایی رسمی می شدم تا از حداقل شرایط مثل بیمه و بازنشستگی برخوردار باشم. ولی این مسیر تا به امروز طی شده است. عاشقی گاه جنون هم دارد دیگر! (با خنده)
*در روزهای طلایی رادیو شرایط معیشتی شما چه گونه بود؟
-مطلقا احساس کمبود و نیاز نداشتم. آن روزها من سه خانواده را اداره می کردم اما اصلا احساس نیاز مالی نداشتم. من آن روزها بسیار فعال و پر جنب و جوش بودم؛ رادیو، تلویزیون، مطبوعات و حتی دوبله. گاهی اوقات صبح زود به جام جم می آمدم و نصف شب به خانه برمی گشتم. شرایط خوب به آدم انگیزه می دهد.
*بسیاری از هنرمندان مطرح امروزی به ویژه در عرصه هنرهای تجسمی به نوعی مدیون شما هستند و از شما به نیکی یاد می کنند.
-در مورد هنرمندان عرصه هنر تجسمی سهم اندکی در شناختشان به جامعه داشتم مثل هانیبال الخاص، ژازه تباتبایی، مرتضی ممیز، ناصر اویسی، غلامحسین نامی، پرویز تناولی، عباس کیارستمی به عنوان فیلمساز کانون پروش فکری کودکان و نوجوانان یا بهرام بیضایی که با این افراد بسیار حشر و نشر داشتم و خاطره های فراوانی از این دوستان در ذهن دارم.
*با همکارانتان در رادیو که صحبت می کنیم می گویند در حالیکه این روزها اغلب گویندگان بداهه پردازی می کنند و یا از طریق گوشی های همراه متنی را در اینترنت سرچ می کنند و می خوانند، شما هنوز به متن وفادار هستید و امکان ندارد بدون دست نوشته به استودیو قدم بگذارید.
-من البته در دنیای مجازی فعالم و هر پدیده ای نویی را که متداول شود با اشتیاق دنبال می کنم اما به نوشتن وفادارم. شاید چون شب و روز من با نوشتن سپری می شود. حتی اعلام زمان و مکان را هم می نویسم و این باعث تعجب بسیاری از تهیه کنندگان می شود. به اشتباه گفتن و اشتباه حرف زدن در رادیو حساسم. اتاق فرمان و استودیو برایم مقدس است. معتقدم زمانه برنامه هایی از جنس خود را می طلبد مثلا برنامه کلاسیک جایی در رادیو ندارد و نسل جوان دنبال راحتی است! من هم در گفتارم سعی می کنم به زبان جوان ها نزدیک شوم اما به نوشتن وفادارم و برای حرف هایم مطالعه می کنم و وقت می گذارم.
من هم در گفتارم سعی می کنم به زبان جوان ها نزدیک شوم اما به نوشتن وفادارم و برای حرف هایم مطالعه می کنم و وقت می گذارم*اگر روزی به شما بگویند به رادیو نیایید باز هم می پذیرید؟
-می پذیرم! چون سلیقه گردانندگان رادیو بوده و کاری از من ساخته نیست. شاید رادیو را از دست بدهم اما نوشتن را از دست نمی دهم. کارهای زیادی برای چاپ دارم که به آنها می پردازم. تصمیم دارم تعدادی از برنامه های رادیویی ام را کتاب کنم و چاپ این ها برایم مهم ست.
*چند هفته گذشته اتفاق مهمی رخ داد و آنهم اهدای دریافت نشان درجه یک فرهنگ و هنر در عرصه هنرهای نمایشی به شما بود. شاید باید سال ها قبل این نشان را دریافت می کردید.
-مدت زیادی بود بود که برخی نهادها و بعضی آدم‌ها دنبال این بودند که این اتفاق برایم رقم بخورد. آقای بت کلیا نماینده آشوری ها در مجلس شورای اسلامی خیلی برای این اتفاق زحمت کشید و من و آثارم را به وزارت ارشاد معرفی کرد. حدود یک سالی طول کشید چون نمی دانستند هنرهای تجسمی را انتخاب کنند یا هنرهای نمایشی یا آثار منتشر شده را. خلاصه حجم آثار هنرهای نمایشی من بیشتر بود زیرا در زمینه تئاتر و غول های تئاتری ایران و جهان که با آنها گفتگو کرده بودم مطالب زیادی دارم و به همین دلیل در این زمینه این نشان را دریافت کردم.
*خیلی وقت ها اهالی مطبوعات با حسرت هایی مواجه می شوند مثلا حسرت گفتگو با یک هنرمند و یا حسرت چاپ یک مطلب خاص. برای شما هم این لحظات وجود داشت؟
-بله اتفاق افتاده و حسرت ها و غفلت هایی بوده است. زمانی که به روزنامه آیندگان آمدم روزی اعتراض کردم که چرا با بزرگان گفتگو نمی کنید، مثلا صادق هدایت، جلال آل احمد و... که قرار شد با آل احمد صحبت کنم. با سختی شماره او را پیدا کردم. آن روزها مثل الان نبود که با یک جستجوی ساده شماره فردی را پیدا کنید. خاطرم هست تیرماه بود. مثل همین روزها. زنگ زدم خودم را معرفی کردم که با صدایی قاطع گفت جوون من رو می شناسی؟ گفتم بله من تمام کتاب های شما را خوانده ام و در مورد آثارش با او صحبت کردم. گفت ولی هنوز مرا نمی شناسی گفتم چه طور گفت من با روزی‌نامه‌ها حرف نمی زنم گفتم ما روزی نامه نیستیم، روزنامه‌ایم اما من به هر حال با شما مصاحبه می کنم. سکوت کرد و گفت از جسارتت خوشم آمد با تو مصاحبه می کنم اما الان می خواهم به کوهپایه بروم پس خداحافظ تا دو ماه بعد! شهریور زنگ بزن تا با تو مصاحبه کنم و این سفری بود که آل احمد هرگز از آن برنگشت و من هنوز حسرت آن مصاحبه به دلم مانده است.
گفت از جسارتت خوشم آمد با تو مصاحبه می کنم اما الان می خواهم به کوهپایه بروم پس خداحافظ تا دو ماه بعد! شهریور زنگ بزن تا با تو مصاحبه کنم و این سفری بود که آل احمد هرگز از آن برنگشت و من هنوز حسرت آن مصاحبه به دلم مانده استیا مثلا پیتر برو ک به ایران آمد. سخت راضی می شد مصاحبه کند اما با او حدود یک ساعت گفتگو کردم و بعد دوستان خوبی برای هم شدیم یا لئو لیونی در سال های دور به جشنواره کودکان و نوجوانان آمد و یازده جایزه گرفت و در روزهایی که ایران بود به واسطه گفتگو بسیار با هم دوست شدیم و خاطره های خوبی میان ما شکل گرفت.
*با گذشت پنج دهه فعالیت هنری و فرهنگی هنوز هم پیگیر اتفاقات و رویدادهای هنری هستید؟
-بله همین دیروز شش هفت ساعت آثار یک هنرمند را بررسی می کردم اما این روزها بیشتر انتخاب می کنم ولی در دنیای تئاتر و نقاشی می چرخم. گذشت عمر کار خودش را می کند اما دلبستگی ها سر جایش است. عاشقی عالمی دارد برای خودش!
*آلبرت کوچویی بیشتر خود را برنامه ساز و گوینده رادیو می داند یا روزنامه نگار و منتقد؟
-هرچند دنیای روزنامه نگاری را از رادیو جدا نمی دانم اما دوست دارم به عنوان روزنامه نگار معرفی شوم.
*در این سال ها بابت اینکه جزو هموطنان آشوری هستید با برخوردهایی رو به رو شده اید که به نظرتان مناسب نباشد؟
-برخورد بد نه، اما با غرض ورزی هایی مواجه شدم. مثلا زمان هایی که قرار بود برایم بزرگداشت برگزار شود بارها شنیدم که می گفتند کسی دیگری نبود که از کوچویی تجلیل کردید؟ از این برخوردها زیاد دیدم اما می دانید که من عاشق ام. عاشق رادیو، دلم را به دریا می زدم و از مقابل این حرف ها می گذشتم، حالا هم از کسی ناراحتی یا خدای ناکرده کینه ای به دل ندارم.