خبرگزاری مهر، گروه استانها- محمدحسین عابدی: قرار داد ۲۰ ساله استخراج بوکسیت از کوه شاهوار در شمالشرقی شاهرود و تخریب وسیع محیط زیست در این منطقه بهانه‌ای برای حضور حضور مدیرکل مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست بود بازدیدی که کورسوی امید دوست‌داران محیط زیست در شاهرود، استان سمنان و در نهایت سطح کشور محسوب می شود.
بار دیگر پیمایش کوه شاهوار برای روئیت تخریب معدن تاش اما این بار با حضور محمد درویش و وعده ما یک ظهر گرم تابستان در مرداد ماه ... برای رفتن به شاهوار باید با خودروهای مخصوص خارج از شهر طی مسیر کرد و در میانه راه رئیس حفاظت از محیط زیست شاهرود و معاون مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان سمنن نیز به ما می پیوندند.
تا ابتدای راه خاکی از شاهرود ۴۰کیلومتری راه است اما از آنجا تا انتهای معدن را باید در دل کوه رانندگی کرد ... سخت و صعب العبور ... مسیر معدن ۱۲کیلومتری می شود اما طی طریقش بیش از نیم ساعت به طول می‌انجامد در مسیر اما کامیون‌هایی که پشت سر هم خاک را از شاهوار به جاجرم و محل کارخانه آلومینیوم سازی حمل می کنند، دیده می‌شود، روزانه ۱۵۰ دستگاه کامیون که هرکدام حدود ۲۰ تن خاک را به همراه می‌برند.
جاده مانند ماری در دل کوه می‌پیچد
جاده مانند ماری در پیچ و تاپ افق و در مسیر خط رأس کوه بالا می‌رود ... آفتاب شدید و خاک کمی آزاردهنده است اما نه به میزان روئیت تخریب کوه توسط بیل‌های مکانیکی که دندان‌های فولادی‌شان را بر دل‌سنگ می‌سایند در میانه کوه اما می‌توان کل و بزهای وحشی را دید که همراه با بزغاله‌هایشان در مسیر یال‌های صعب‌العبور بالا می‌آیند آنجا که انسان با طناب نیز راه را دشوار می‌بیند.
در میانه راه و در ارتفاع دو هزار متری به‌وضوح می‌توان تخریب‌ها را مشاهده کرد چند بیل مکانیکی در حال برداشت خاک هستند. در میانه راه باید برای بستن چهارچرخ خودرو لختی توقف کرد در میانه راه و در ارتفاع دو هزار متری به‌وضوح می‌توان تخریب‌ها را مشاهده کرد چند بیل مکانیکی در حال برداشت خاک هستند و یک بولدوزر راه را صاف می‌کند در این میانه ماشین حفاری که چاله‌ها برای قرار دادن دینامیت حفر می‌کنند با قامتی خسته از کار سنگین چهار دهه، گوشه‌ای آرام‌گرفته و در چرت ظهر گاهی خود معطل است تا در نوبت بعد، دوباره مته‌اش را بر دل کوه بزند.
عبور خودرویی از کنارمان این اخطار را می‌دهد که قرار است در یک ساعت آتی با بستن چاشنی‌ها اینجا انفجار شود اما همراهی مسئول معدن با ما فعلاً امکان پیشروی را می‌دهد احمد محمد زاده مدیر فنی بوکسیت شاهوار در ادامه مسیر همراه ما است شاید بتوان بحث بین او و محمد درویش را نقطه عطفی برای این گزارش دانست.
معدن قراردادی ۲۰ ساله دارد
یک دپوی خاک که معدن کاران به آن باطله می‌گویند، یعنی خاکی که بوکسیت ندارد گروه را از حرکت باز می‌ایستاند، پیاده شدن از خودرو و دیدن این حجم خاک دپو شده روی‌هم که دره‌ای را پرکرده کمی وحشتناک است مدیرکل مشارکت‌های مردمی سازمان محیط‌زیست در پرسش از مسئول معدن بوکسیت شاهوار می‌گوید: شما با پر کردن دره‌ها و هموار کردن کوه‌ها آیا خطر وقوع سیلی مرگبار در منطقه و مدفون شدن روستاهای زیردست را در گل‌ولای نمی‌دهید؟
محمد زاده اما در پاسخ می‌گوید: شرکت ما برای رفع مشکل آب‌های چشمه خرسی و دیگر چشمه‌های این منطقه مشاوری را استخدام کرده و برای حتی در سال ۹۵ طرح انتقال آب صورت پذیرفت چراکه ما خودمان هم راضی نیستیم منابع آبی خراب‌شده و با به داخل معدن نفوذ کند اما درباره سیلاب باید گفت کل مسیر معدن، یک ریسه سه متر عرض و سه متر ارتفاع به طول معدن با بیل مکانیکی درست کرده‌ایم که بتواند جلوی سیلاب‌ها را بگیرد اما در سال ۹۱ و ۹۴ شاهد سیل بودیم که حتی در سیل دوم یک نفر در تاش نیز کشته شد.
وی در پاسخ به دیگر سؤال درویش درباره مشخصات این معدن، توضیح داد: ابتدای کار پروانه بهره‌برداری ۱۱۰ هزار تن بوده که به ازای تنی ۴۰هزار تومان هزینه کرد، ارزش بوکسیت تنی ۱۵۰ هزار تومان نصیب کشور شود اما با اکتشافات اولیه، برآوردهایی که ۷۷۵هزار تن بود، به هشت میلیون و ۵۰۰هزار تن افزایش یافت و ما نیز سعی کردیم تا قراردادمان را ۲۰ ساله و با ظرفیت اکتشاف جدید منعقد کنیم که امروز شش سال از آن گذشته و ۱۴سال دیگر مانده است.
۱۰واحد استخراج بوکسیت در کشور وجود دارد
مسئول معدن بوکسیت شاهوار، همچنین گفت: تاکنون یک‌میلیون و ۳۰۰ هزار تن استخراج‌شده است، همچنین ظرفیت جدید این معدن سالانه ۳۵۰ هزار تن به مدت ۲۰ سال استخراج می‌کند که این حجم خاک روزانه با ۱۳۰ کامیون با بار متوسط۲۰ تن منتقل می‌شوند همچنین در ابتدای کار هیچ گمانه‌زنی نداشتیم و پروانه ۷۷۵هزار تنی را به‌راحتی دریافت کردیم چراکه در سال۸۷ با عکس‌های هوایی مطمئن به حضور بوکسیت در این منطقه بودیم اما از سال ۹۰ که وارد این منطقه شدیم مشاهده کردیم که ده‌ها برابر بوکسیت مرغوب دارد.
بوکسیت تاش ازنظر عیار مرغوب و همچنین نزدیکی به جاجرم بسیار به‌صرفه محسوب می‌شود. محمد زاده بیان می‌کند: بوکسیت تاش ازنظر عیار مرغوب و همچنین نزدیکی به جاجرم بسیار به‌صرفه محسوب می‌شود، امروز۱۰ واحد بوکسیت هستند که اصلی‌ترین آن‌ها جاجرم است و بعدازآن دامغان و یزد هستند اما بوکسیت تاش فاصله نزدیکی به جاجرم دارد و باطله برداری ندارد اکثر سنگ‌های سیاه کوه شاهوار بوکسیت روباره هستند و کمترین تخریب را برای استخراج می‌خواهند.
وی درباره باطله برداری این معدن نیز توضیح می‌دهد: باطله برداری بوکسیت در جاجرم، ۳۰ به یک است یعنی ۳۰ کامیون خاک باید برداشته شود تا یک کامیون بوکسیت بتوانیم بار بزنیم اما در تاش به دلیل رو باز بودن این میزان یک به صفر است یعنی کافی است لودرها بیل‌هایشان را پر کنند تا بوکسیت بار کامیون‌ها شود و این حجم دپویی که در معدن وجود دارد حاصل پنج سال فعالیت معدنی و برداشت یک‌میلیون و ۳۰۰ هزار تن خاک است.
انفجار بارگیری بوکسیت را راحت می‌کند
مسئول معدن شاهوار همچنین درباره بارگیری بوکسیت می‌گوید: انتهای خط معدن در حقیقت ارتفاع سه هزار و ۵۰۰ متری است یعنی در آن ارتفاع طاقدیسی است که از آن به بعد دیگر بوکسیتی وجود ندارد پس ما تنها تا رسیدن به آن استخراج بوکسیت را ادامه می‌دهیم و پس‌ازآن از کار دست می‌کشیم همچنین لایه‌های بوکسیت در برخی موارد از یک متر تا هشت متر در تناوب است که میانگین آن شش متر است.
محمد زاده تأکید کرد: روش استخراج ما این‌گونه است که با دستگاه حفاری اصطلاحاً چال زن، سوراخ‌هایی به عمق ۲۷۰سانتی‌متر را در لایه ایجاد می‌کنیم و پس از انفجار بوکسیت را بار کامیون‌ها می‌کنیم همچنین لایه‌های ما با شیب ۵۵ تا ۶۰ درصد است و بعد از رسیدن به سنگ‌بستر دیگر آن ناحیه رها می‌شود.
وی افزود: منتقدان این معدن این اصل را در نظر نمی‌گیرند که بوکسیت ما تنی ۱۵۰هزار تومان می‌ارزد درصورتی‌که اگر این امر نباشد باید نیاز صنعت آلومینیوم خودمان را از کجا تأمین کنیم؟ مگر می‌توان درب صنعت آلومینیوم کشور را بست؟ از سوی دیگر شرکت ما یک شرکت دولتی با سه هزار نفر نیرو است اگر این‌چنین معادنی نباشند چگونه باید نیاز کشور تأمین شود؟
حسابداری سبز در کشور وجود ندارد
کمی مانده تا انتهای معدن زمانی است که نگاه نهایی را به معدن می‌اندازیم اینجا جایی است که دکتر محمد درویش به سؤالات پاسخ می‌گوید و نخست صرفه اقتصادی بوکسیت ... وی معتقد است: متأسفانه معدن کاران ما همه‌چیز را حساب نمی‌کنند امروز اتفاقی که در شاهوار رخ‌داده این است که پوشش گیاهی منطقه از بین رفته و این به چشم کسی نمی‌آید که ممکن است ارزش دلاری هم داشته باشد همچنین نرخ فرسایش خاک ایران سه برابر آسیا است و معدن بوکسیت شاهوار در این منطقه، میزان فرسایش را ۴۰ تن در هکتار رسانده و این برای یک خارجی غیرقابل‌باور است.
نرخ فرسایش خاک ایران سه برابر آسیا است و معدن بوکسیت شاهوار در این منطقه، میزان فرسایش را ۴۰ تن در هکتار رسانده و این برای یک خارجی غیرقابل‌باور است. درویش در ادامه با بیان اینکه متاسفانه امروز شاهوار ۵۶میلیارد دلار خاک برای دو میلیارد تن بوکسیت از دست می‌دهد که این امر عقلانی نیست، افزود: طبق بررسی‌های صورت گرفته هر تن خاک ۲۸دلار فقط کانی دارد که این یعنی رقمی معادل ۵۶میلیارد دلار در کوه شاهوار و جالب است بدانید کل ارزش کشاورزی ایران ۴۹میلیارد دلار در سال محسوب می‌شود و ما با دست خودمان خاک را نابود می‌کنیم و این موارد را به‌حساب نمی‌آوریم چراکه در ایران حسابداری سبز وجود ندارد یعنی این موارد را اصلاً در صرفه‌های اقتصادی محسوب نمی‌کنیم.
مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط‌زیست همچنین توضیح داد: معاون رئیس‌جمهور در سال ۹۲ ابلاغ کرد که هر جا و در هر معدنی تخریبی صورت می‌گیرد باید بازسازی‌شده و مثل قبل تحویل داده شود، این امر به دلیل همان عدم صرفه اقتصادی که معدن کاران به آن تکیه‌دارند شدنی نیست چراکه اگر در همین معدن بوکسیت که به ارسال هر تن بوکسیت آن به کارخانه جاجرم تنی ۴۰هزار تومان هزینه دارد اگر پیمانکار بخواهد کوه را به شکل اولش دربیاورد باید تنی ۴۰هزار تومان دیگر هزینه کند که با این روند ماده او تنی ۸۰ هزار تومان تمام می‌شود که قطعاً برای او نمی‌صرفد پس کوه را به همین شکل رها خواهد کرد.
شاهوار در حال نابودی است
درویش اما بابیان اینکه عده‌ای با دست خودشان زندگی مردم شاهرود را تهدید می‌کنند چراکه شاهوار در حال تخریب است، می‌گوید: دلیل اینکه مردم شاهرود به آب‌وهوای این شهر افتخار می‌کنند گرادیان حرارتی کوه شاهوار است که متأسفانه برخی با دست خودشان این گرادیان و ظرفیت حرارتی ویژه‌ای که خداوند ایجاد کرده را نابود می‌کنند لذا شرایط برای زندگی کردن دشوارتر می‌شود.
متأسفانه برخی با دست خودشان گرادیان حرارتی کوه شاهوار را نابود می‌کنند. وی می‌افزاید: وقتی ظرفیت گرمایی ویژه کم و کمتر شود، تنوع محیط‌زیست کم می‌شود این است که می‌گوییم ما در کشورمان حسابداری سبز نداریم ارزش‌گذاری محیط‌زیستی انجام نمی‌دهیم که این مواهب طبیعی به‌راحتی از دست می‌روند از سوی دیگر صدای انفجار این منطقه می‌تواند تمام وحوش را فراری دهد و این امر باعث می‌شود تا یا وحوش به ارتفاعات بروند تا با تأمین غذا به مشکل بربخورند یا به پائین آمده و شکار برخی انسان‌ها شوند این‌ها هیچ‌کدام در آن مقوله صرفه اقتصادی در نظر گرفته نمی‌شوند.
درویش همچنین می‌گوید: در شاهوار دره‌هایی هستند که مشخص است ۳۰ تا ۴۰ مترمکعب در ثانیه دبی داشته‌اند یعنی ۲.۵برابر زاینده‌رود را می‌توانستند مهار کنند که متأسفانه امروز با کوه‌هایی از خاک نرم به ارتفاع ۳۰ متر پرشده‌اند که اگر یک سیل در شاهرود رخ دهد روستاهای پائین‌دست در گل مدفون می‌شوند این‌ها گوشه‌ای تخریب‌هایی هستند که در شاهوار صورت گرفته و ۱۶ سال دیگر هم قرار است صورت گیرد.
چرا برای ایران واردات بوکسیت نمی‌صرفد
بحرین بزرگ‌ترین صادرکننده آلومینیوم دنیا است، کشوری که از شاهرود کوچک‌تر است و یک‌تکه سنگ بوکسیت ۱۰ سانتی‌متری در آن یافت نمی‌شود حال باید این سؤال را پرسید که چرا برای بحرین واردات این محصول می‌صرفد اما برای ما خیر... هر تن بوکسیت با احتساب تخریب گیاهان، کانی‌ها، خاک، کارگر، ترابری، آلودگی هوا، گازوئیل و ... بیش از ۱۰۰هزار تومان درآید حال‌آنکه ارزش این‌یک تن بوکسیت ۱۴۰ هزار تومان است و به‌راحتی می‌توان آن را با همین قیمت ۱۴۰ هزار تومان وارد کرد.
در حال نابودی خودمان هستیم اما حاضر نیستیم دست از استخراج غیر اصولی معادن برداریم. حنیف رضا گلزار فعال محیط‌زیست دراین‌باره می‌گوید: بزرگ‌ترین صادرکننده آلومینیوم کشورهای حاشیه خلیج‌فارس هستند چرا نباید این محصول را وارد کنیم؟ با توجه به اینکه ایران در قرارداد اجاره‌ای ۹۹ سالهای در سالهای آغازین جنگ از کشور گینه بوکسیت را تهیه‌کرده است همچنین باید گفت اگر ما مثلاً در شاهرود شرایط کاشت موز را نداریم چرا باید آن را به هر قیمتی بکاریم؟ چرا بجای آن گوجه‌فرنگی را با همان قیمت کشت نمی‌کنیم و باارزش افزوده آن موز را وارد نمی‌کنیم؟
وی افزود: حکایت ما در شاهرود حکایت قورباغه‌ای است که در یک دیگ قرار دارد و زیر آن شعله‌ای افروخته‌شده و کم‌کم آب به جوش می‌آید و به دلیل خونسرد بودنمان در حال نابودی خودمان هستیم اما حاضر نیستیم دست از این کار برداریم.
حیات‌وحش درخطر است
تخریب سنگ معدن مخزن آب را با هیچ پولی نمی‌توان جبران کرد و باید منابع طبیعی و محیط‌زیست در قبال آن پاسخگو باشند. استاد دانشگاه نیز دراین‌باره به خبرنگار مهر گفت: اگر می‌خواهند همه ماده معدنی بوکسیت استخراج شود باید کل کوه را برداشت این ماده به‌صورت پراکنده در کوه وجود دارد و برای بهره‌برداری باید تمام این کوه با انفجار برداشته شود و این مسائل را بارها مطرح کردیم اما مسئولان توجهی ندارند که تخریب سنگ معدن مخزن آب را با هیچ پولی نمی‌توان جبران کرد و باید منابع طبیعی و محیط‌زیست در قبال آن پاسخگو باشند.
عبدالرحمان جعفریان افزود: سنگ مخزن با قدمت ۲۰۰میلیون سال را با انفجار از بین می‌بریم و دوباره نمی‌توانیم آن را تولید و به‌عنوان منبع ذخیره آب استفاده کرد و امکان برگشت آن وجود ندارد شاید بتوان محیط‌زیست و درخت‌ها را دوباره کاشت و احیا کرد و جانوران وحشی را به محیط بازگردانند اما این سنگ را نمی‌توان زنده کرد، قابل‌برگشت نیست.
کم‌کم باید شاهوار را ترک کرد
کارمان به بتن‌ها رسید یک پیمایش دیگر ... باید راهی شد و از همان جاده صعب‌العبوری که چون ماری گرسنه در دل کوه می‌پیچد، بازگردیم راه برگشت همه‌مان متعجب از حجم تخریب با این سؤال روبرو هستیم که آینده چه می‌شود وقتی سه هزار و ۵۰۰ متر از چهار هزار و ۸۰۰ متر ارتفاع شاهوار زیر پای معدن کاران قرار گرفته است؟
آیا ظرفیت حرارتی کوه شاهوار برای همیشه از شاهرود رخت برمی‌بندد و آیا شاهواری برای نسل‌های آینده وجود خواهد داشت؟ درراه تنها رد چرخ‌های کامیون‌ها را می‌توان دید که حتی از روی جاده خاک هم بلند نمی‌کنند چراکه آن‌قدر رفت‌وآمد کرده‌اند تا جاده مانند آسفالت شده است آن‌هم راهی که تا همین شش سال پیش تنها مسیر عبور کل و بز کوهی بود.
برخی معتقدند خرس قهوه‌ای شاهوار نیز این روزها درخطر است اما از آن مهم‌تر نگرانی از سیلی است که اگر بیاید فاجعه‌ای در زیردست رخ خواهد داد. باید شاهوار را با صدای پتک معدن کاران تنها گذاشت.