به گزارش خبرنگار مهر مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در حاشیه نمایشگاه «پرویز تناولی و شیرهای‌های ایران» در موزه هنرهای معاصر تهران طی سخنانی درباره حفاظت از گربه‌سانان بزرگ باقی‌مانده در ایران گفت: گربه‌سانان به دلالیل مختلفی برای ما انسان‌ها اهمیت دارند. می‌خواهم امروز بگویم که نسبت به منفعت داشتن برای انسان، دلایل بزرگتری برای حفاظت داریم. شاید مهمترین دلیل، علاقه انسان به این گونه‌ها است. علاقه‌ای که نشانه‌هایش را به‌خوبی دراین نمایشگاه می‌بینیم.
هومن جوکار افزود: انسان هفت‌هزار سال است که در کنار این گونه‌ها دراین سرزمین زندگی کرده است و آثار آن در این نمایشگاه دیده می‌شود. پس دلیل حفاظت تنها نیاز ما به تنوع زیستی نیست. البته که روزبه‌روز به آن نزدیک‌تر می‌شویم ولی دلیل حفاظت فقط سود ما نیست. حفاظت می‌تواند به‌درآمد برای جامعه بومی و کشور منجر شود، اما نه به‌اندازه درآمدهای دیگر کشور مثل ساختمان سازی و استخراج نفت.
وی تصریح کرد: امروز نمی‌خواهم درباره گونه‌هایی که دیگر نداریمشان چیز زیادی بگویم. درباره ببر مازندران و شیر فقط می‌توانم بگویم وقتی به‌آخرین زیستگاه‌های آنها می روم احساس عجیبی دارم. تاخت و تاز در جنگل‌های مازندران روزی در اختیار ببر بود، نه شکارچیان و چوب‌بُران. با حضور ببر، این جنگل‌ها هم حفظ می‌شدند و کسی جرات تخریب دراین جنگل‌ها را نداشت.
بیمه گربه‌سانان و پرداخت خسارت‌های جامعه بومی
مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلگ آسیایی ادامه داد: درباره یوز و پلنگ دو گربه‌سان بزرگ باقی مانده درایران می‌خواهیم صحبت کنیم. پلنگ‌ایرانی با وجود پراکندگی گسترده‌ای که درایران دارد، به‌دلیل تعارض زیاد با جامعه بومی، تهدیدهای بسیار زیادی دارد. فقر فرهنگی و اقتصادی جامعه بومی را ناگزیر به مقابله با پلنگ کرده است. نمی‌توانیم از جامعه‌ای که با این فقر و دراین شرایط دشوار زندگی می‌کند انتظار داشته باشیم خسارت‌های مالی و جانی را به‌خاطر حفاظت از یک گونه مهم نادیده بگیرد. اگر می‌خواهیم برنامه حفاظتی درست تبیین کنیم باید از نگاه جامعه بومی به‌موضوع بنگریم.
جوکار افزود: امروز برای حفاظت از پلنگ به‌دنبال شکلی از بیمه هستیم. بیمه‌ای که برای یوز آسیایی توانستیم تامین کنیم، اما خسارت‌های پلنگ بسیار بیشتر از یوز است که کمی این کار را دشوار کرده است. بیمه یک گونه از حیات‌وحش به‌این معناست که تمام جامعه به درجه‌ای از آگاهی رسیده باشند که خسارتی که آن گونه به‌جامعه بومی وارد می‌کند را بین خودشان تقسیم کنند. با وجود این بیمه نه‌تنها خسارت‌های وارد شده به جامعه بومی، که اغلب شامل حمله به دام می‌شود پرداخت خواهد شد، بلکه به ازای کشته شدن هر پلنگ هزینه‌ای برای حفاظت بیشتر از جمعیت این گونه، در اختیار پروژه‌های حفاظتی قرار خواهد گرفت.
حفاظت از یوز آسیایی و پیچیدگی‌های آن
مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی تأکید کرد: برای حفاظت از یک گونه جمع‌آوری اطلاعات درباره جمعیت‌های آن نخستین قدم است. این کار برای پلنگ هنوز به اتمام نرسیده اما برای یوزآسیایی این اطلاعات ۱۶ سال پیش جمع‌آوری شدند.
جوکار اعلام کرد: دراین تحقیقات متوجه شدیم که از سال ۱۹۶۰ حلقه جمعیت یوزپلنگ آسیایی، به‌مرور زمان به‌ایران محدود شد. نمی‌دانستیم در ایران چند یوزپلنگ وجود دارد. کارهای زیادی برای سرشماری انجام شد. متوجه شدیم که وضعیت جهانی یوزپلنگ آسیایی هم چندان تعریفی ندارد و خارج از ایران نمی‌شود جلوی انقراض آن را گرفت اما حفاظت از آن در زیستگاه اصلی‌اش یعنی در ایران، در سطح جهانی اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد.
وی تأکید کرد: امروز برای حفاظت از یوز با پیچیدگی‌های بیشتری مواجه هستیم. جمعیت یوزها در یزد درحال کاهش است در حالی که میاندشت که در گذشته اصلا زیستگاه یوز نبوده درحال تبدیل شدن به یک زیستگاه‌های زادآور است. ما دلیل‌این چرخش جمعیت را دقیقا نمی‌دانیم. تنها فرضیه‌هایی هستند که نمی‌توانیم آنها را قطعی بدانیم.
حضور دام و معدن‌کاری، تهدیدهای اصلی زیستگاه‌های یوز
مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلگ آسیایی تصریح کرد: امروز مهمترین تهدید و آسیب یوز حضور دائمی دام در زیستگاه‌های یوز است. برای کنترل ۱۸۰ دامدار در یک‌ونیم میلیون هکتار زیستگاه یوز چه کار می‌شود کرد؟ افزایش نیروی محیطبان چقدر می‌تواند پاسخگوی‌این تعداد دامدار دراین مساحت عظیم باشد؟
جوکار ادامه داد: مشکل عظیم دیگری که بقای یوز آسیایی در زیستگاه‌های ایران را تهدید می‌کند معدن‌کاری است. سود اقتصادی معدن‌کاری در مقابل آسیب بسیار عظیمی که به‌زیستگاه‌ها وارد می‌کند بسیار اندک است. ما در یزد شاهد از دست رفتن یک زیستگاه مهم هستیم درحالی که یک معدن آهن با چهارهزار نیرو بعد از ۱۶ سال فعالیت، اکنون دارد تمام می‌شود. معدنی که برای برداشت از آن جاده ساخته شده بخش زیادی از زمین اشغال شده و آلودگی‌های بسیاری‌ایجاد کرده است و امروز دارد تمام می‌شود و می‌خواهند برداشت معدنی دیگری در کنار همان منطقه آغاز کنند. طبیعی است که با ادامه فعالیت و گسترش‌این معدن و سایر معدن‌ها دیگر زیستگاهی برای یوز باقی نمی‌ماند.
مجوز شکار در مقابل شکار غیرمجاز و کنترل نشده طعمه‌های یوز
وی افزود: همه ما می‌دانیم که شکار غیرمجاز و کنترل نشده طعمه‌های یوز عاملی آسیب‌رسان به یوز است، اما نباید به پدیده شکار به‌طور کلی دیدگاه احساسی داشته باشیم. شکی دراین نیست که شکار غیرقانونی و بدون مجوز غیرقابل کنترل و به‌شدت آسیب‌رسان است. اما تحقیقات زیست‌شناسی حفاظت در سطح جهانی نشان داده‌اند که تعداد بسیارمحدود شکار کنترل‌شده و دارای مجوز در زیستگاه‌های حفاظت‌شده و دارای جمعیت پایدار، می‌تواند ابزاری برای مدیریت حیات‌وحش باشد.
جوکار یادآوری کرد: بهترین حافظان طبیعت و بهترین محیطبانان قدیمی ایران شکارچی بوده‌اند. دلیلش این است که این شکارچیان بیش از هرکسی به طبیعت نزدیک بوده‌اند و با احساس کردن خطری که طبیعت ایران را تهدید می‌کند، این علاقه آنها را به‌سمت حفاظت از طبیعت و حیات‌وحش‌ایران کشانده است. قطع مجوزهای شکار به‌این معنی است که تمام کسانی که با پرداخت هزینه و با رعایت اصول تعداد بسیار محدودی شکار داشته‌اند، به‌سمت شکار غیرمجاز بروند.
فنس‌کشی و احداث زیرگذر، راهی برای کاهش تصادف‌های جاده‌ای
مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلگ آسیایی گفت: تهدید بزرگ دیگر برای جمعیت یوزهای ایران، تصادف جاده‌ای است. جاده تهران‌مشهد که از حاشیه زیستگاه‌های بسیار مهم یوز می‌گذرد خسارت‌های زیادی به‌جمعیت یوز وارد کرده است. با توجه به زیاد بودن طول جاده و وضعیت اقتصادی موجود، ما نمی‌توانیم برای تمام طول‌این جاده کاری انجام دهیم اما نقاط دارای بیشترین تردد یوز را شناسایی کرده‌ایم تا امنیت آن منطقه را بالا ببریم. فنس کشی حاشیه جاده دراین محدوده‌ها و احداث زیرگذر اقداماتی هستند که ما آنها را به‌طور کارشناسی بررسی کرده‌ایم و درنظر گرفته‌ایم.
رقابت گریزی یوز و دشواری های حفاظت از آن
جوکار تصریح کرد: حفاظت از یوز نیازمند استفاده از دانش است نه تخیل. در بررسی‌های کارشناسی که برای حفاظت از یوز انجام می‌شود به‌پیچیدگی‌هایی برخورد می‌کنیم که درک آنها ساده نیست. از سال ۲۰۱۴ که برنامه عمل (Action plan) حفاظت از یوزپلنگ آسیایی تهیه شد، سازمان حفاظت محیط‌زیست و پروژه بین‌المللی حفاظت از یوز آسیایی یا همراهی تعدادی از موسسات مردم‌نهاد همگی برای اجرای این دستورالعمل تلاش کردند.
وی اعلام کرد: در بررسی‌هایی که به‌وسیله گردنبندهای ماهواره‌ای انجام شد، متوجه شدیم که با وجود وضعیت حفاظتی و زیستی مناسب، یوزها داخل این مناطق باقی نمی‌مانند. طبیعت یوزها به‌گونه‌ای است که می‌توانند به‌راحتی در مناطقی با تعداد شکار بسیار کم دوام بیاورند و مشاهدات اخیر نشان داد که حتی این شرایط را به‌رقابت با سایر گوشتخواران یک منطقه ایده‌آل ترجیح می‌دهند. گردآوری نتایج حاصل از ۲۰سال حفاظت یوز در سراسر دنیا نیز نشان داده است که ۷۷ درصد یوزها از مناطق حفاظت شده خارج می شوند و وقتی که بیرون از مناطق هستند هر اتفاقی می‌تواند برای آنها بیافتد بدون آنکه بتوانیم کنترلی بر آن داشته باشیم.
مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلگ آسیایی گفت: این غریزه یوز است که آنها را به‌خارج از مناطق حفاظت شده هدایت می‌کند. به‌دلیل مسائل‌این‌چنینی است که می‌گوییم حفاظت از یوز بسیار پیچیده و دشوار است. به‌عنوان یک راه برای حل این مشکل، تلاش می‌کنیم تا مناطق آزاد را نیز با کمک مردم و ایجاد قرق‌های حفاظتی مردم‌نهاد حفاظت کنیم، که کاری بسیار زمان‌بر و دشوار است.
کار با مردم بومی، نیازمند دانش جامعه شناسی
جوکار با بیان اینکه مردم ساکن زیستگاه‌های گربه‌سانان بزرگ‌جثه، نقشی بسیار پررنگ در حفاظت از این گونه‌ها و زیستگاه‌شان دارند تأکید کرد: برای کار با مردم محلی نیاز به تحقیقات و فعالیت‌های جامعه‌شناسانه داریم و ما زیست‌شناسان در این زمینه نمی‌توانیم بدون کمک جامعه‌شناسان کاری را پیش ببریم.
وی در پایان گفت: باوجود تعارض‌های بسیار با حیات‌وحش، در نبود آگاهی کافی جامعه بومی می‌تواند بسیار آسیب‌رسان باشد. این یک معضل بزرگ در امر حفاظت است که کاملا جامعه‌شناسانه است. وضعیت معیشتی و آگاهی مردم بومی حاشیه زیستگاه‌ها باید به گونه‌ای باشد که کمترین آسیب را به محیط بزنند و بیشترین بهره‌برداری سازگار را داشته باشند. برای این کار، ما در حد توان خود با نمونه‌های کوچک شروع کردیم و با تعامل پیوسته با مردم چند روستا در حاشیه ذخیره‌گاه زیست‌کره توران توانستیم به سهم خود تغییراتی در نگرش مردم به منطقه ارزشمند توران ایجاد کنیم. خوشبختانه این روزها در میان مردم بومی این مناطق شاهد نشانه‌هایی از آگاهی و علاقه آنها به حیات‌وحش هستیم که مارا به حفاظت مناطق آزاد با کمک جامعه بومی امیدوار می‌کند.