خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: آیت الله علی اکبر رشاد، مؤسس و رئیس حوزهٔ علمیه امام رضا(ع) و رئیس شورای حوزه‌های علمیهٔ استان تهران است. این اندیشمند و پژوهشگر علوم دینی، برای تحول حوزه های علمیه، نظام علمی آموزشی پرورش مآل را مطرح نموده است و پیرو آن یک نظام آموزشی را برای حوزه های علمیه تحت عنوان فقه نظام ساز را پیشنهاد داده است که از امسال در حوزه علمیه امام رضا(ع) اجرایی خواهد شد.
به این منظور و برای تبیین بیشتر موضوع با این استاد حوزه های علمیه به گفتگو نشستیم که در ادامه می خوانید؛
*با توجه به راه اندازی رشته های فقه تخصصی در حوزه علمیه امام رضا(ع) لطفا توضیحی مقدماتی درباره وضعیت کنونی فقه در حوزهای علمیه و جامعه ارائه فرمایید؟
دانش فقه و علوم مرتبط با آن نظام زندگی مومنانه انسان ها را تأمین می کند و نظامِ تأمین زیست مومنانه است. به همین جهت هم هست که فقه، محور دروس حوزوی قلمداد می شود. هرچند فلسفه و کلام و منزلت حکمی و اخلاق جایگاه رفیع ارزشی خودش را دارد، اما مردم ضمن التزام و تعهد به ارزش های اخلاقی زندگی خود را در چارچوب آموزه های فقهی تنظیم می کنند.
در طول افزون بر هزار سال بلکه از عهد معصومین، فقهای ما و حوزه های علمیه ما ضمن اهتمام به ده ها نوع از فنون و معارف، در مقام نظریه پردازی و تدریس و تربیت نیرو اهتمام خاصی به شأن فقه دارند و این اهتمام درست و به جا هم هست.
در ادوار مختلف تاریخ، کیفیت پژوهش در فقه و آموزش فقه تحولاتی داشته که این تحولات منشأ پیدایش ادوار و مکاتب مختلف فکری شده است. حوزه های علمیه در مقام آموزش این دانش قویم و عمیق و مغتنم، زحمت های بسیاری کشیده اند و بشریت، خاصه مسلمین، وامدار مساعی و تلاش های اصحاب حوزه در تولید و تربیت فقهی در طول تاریخ اند.
غیر مسلمانان هم از فقه ما برخوردارند و قوانین بسیاری هست که نظام های حقوقی برخی از کشورها مانند فرانسه از منابع فقهی ما استفاده کرده اند
غیر مسلمانان هم از فقه ما برخوردارند و نظام های حقوقی برخی از کشورها مانند فرانسه از منابع فقهی ما استفاده کرده اند. صدها سال پیش چنین ترجمه ای از شرایع علامه حلی در فرانسه و کشورهای اروپایی در دسترس حقوق دانان قرار گرفته و بسیاری از کتب فقهی ما به زبان های مختلف خاصه اروپایی ترجمه شده و به مثابه کتاب مرجع مورد استفاده است. لذا غیر مسلمین هم از موهبت فقه غنی مکتب اهل بیت(ع) بهره می برند.
در دوره های اخیر تحقیق و تدریس فقه دچار برخی اشکالات و مشکلات شد و در مقام تحقیق، محققان فقه ما کمتر اهتمام به حوزه های جدید و نوپیدا دارند و این موجب شده که فقه ما در پاسخگویی به نیازهای بشر و مسلمین در جهاتی از جریان زمان عقب بماند. فقه ما غنی و قدرتمند است و اهل فن اگر به کار فکری بپردازد، قدرت پاسخگویی به همه نیازهای عمده زندگی بشر را دارد ولی اینکه به مسائل و مباحث جدید و موضوعات نو نمی پردازیم، باعث شده است که ما کاملا پاسخگوی همه نیازها نباشیم.
*به نظر شما در شرایط کنونی فقه آموزی چه اشکالاتی وجود دارد و شما چه نقدهایی به آن دارید؟
در دوره های اخیر تحقیق و تدریس فقه دچار برخی اشکالات و مشکلات شد و در مقام تحقیق، محققان فقه ما کمتر اهتمام به حوزه های جدید و نوپیدا دارند و این موجب شده که فقه ما در پاسخگویی به نیازهای بشر و مسلمین در جهاتی از جریان زمان عقب بماند
عیب از خود فقه نیست. مبانی فقه، منطق و ادبیات آن جوابگوست، عیب و اشکال از ماست که فقه را به موازات زمان جلو نمی بریم و این اواخر اهتمام کافی به حوزه های جدید و عرصه های نو نیست. بسیاری از زمینه ها و موضوعات بر زمین مانده که از حوزه پاسخ می طلبد و ما پاسخ آماده به حد کافی در مورد آنها نداریم.
امروز ما در حوزه فقه عقاید، آنچه راجع به فکر و رای و نظر، احکام فراوانی داریم که باید به آنها پرداخته شود و یک بخش وسیعی از مناسبات و روابط انسانی به این حوزه مربوط می شود ولی کار دقیق کافی در این زمینه ها انجام نداده ایم و نیازمند کار جدی هستیم.
در زمینه فقه تربیت، احکام بسیاری مربوط به امور تربیتی هست که اینها از ما پاسخ می طلبد و ما باید به آنها بپردازیم. در حوزه، فقه جامعه و نظام ساز ، کمتر مورد توجه است. فقه خانواده، فقه فرهنگ، فقه اخلاق، فقه هنر، فقه انقلاب، فقه سیاست، فقه مدیریت، فقه اقتصاد، فقه پول و بانکداری، فقه حقوق بشر، فقه قضا، فقه مسائل جدید جهان، فقه دیپلماسی و روابط بین الملل، فقه رسانه، فقه مالکیت فکری، فقه فضای مجازی، فقه تمدن، فقه پیشرفت، فقه تکنولوژی، فقه طب، فقه تراریخته، فقه مهندسی ژنتیک، فقه صنایع غذایی، فقه محیط زیست، فقه طبیعت، فقه شهرداری و عمران و بسیاری از حوزه های نوپیدای مورد ابتلا که مسلمین در مورد آنها پرسش دارند و سراسر زندگی آحاد مسلمین با آنها درگیر است و ما اهتمام کافی به تحقیق و تدریس در آن زمینه ها نداریم. این یک مشکلی است که امروز در زمینه فقه پژوهی، پیش روی ماست.
*روش های فقه آموزی موجود را چگونه ارزیابی می کنید؟
مشکل دیگر، در زمینه روش آموزش فقه و مسئله فقه آموزی است. در گذشته های نه چندان دور، روش هایی را بزرگان ما داشتند که کارآمدتر بود و رفته رفته آن روش ها به فراموشی سپرده شده است.
سبک سامرایی که مرحوم میرزای بزرگ در سامرا در مقام تدریس و تربیت طلاب پی می گرفت که مبتنی بر نقش فعال و مولد خود طلاب و تحقیق پژوهش بوده است. این روش مبتنی بر پروردن استعداد بوده است نه القای مطلب. یعنی فرادادن و فراگرفتن محور و معیار نبوده است بلکه پرورش دادن و پرورده شده معیار بوده است
مثلا سبک سامرایی که مرحوم میرزای بزرگ در سامرا در مقام تدریس و تربیت طلاب پی می گرفت که مبتنی بر نقش فعال و مولد خود طلاب و تحقیق پژوهش بوده است. این روش مبتنی بر پروردن استعداد بوده است نه القای مطلب. یعنی فرادادن و فراگرفتن محور و معیار نبوده است بلکه پرورش دادن و پرورده شده معیار بوده است. به همین جهت شاگرد در تولید محتوا و اداره جلسه نقش کمتری از استاد نداشته است.
مرحوم میرزای شیرازی روی منبر می نشسته و طرح مسئله می کرده است و شاگردان هم قبلاً نسبت به موضوع مطالعه کرده بودند و وارد بحث می شدند. بین استاد و شاگردان بحث می شده و آنچه که به عنوان فتوا و رأی و نظریه از جلسه بیرون می آمده، حاصل داد و ستد علمی و مباحثه و تعامل بین استاد و شاگردان بوده است. به این سبک سامرایی می گویند. مردان بزرگی مثل مرحوم نائینی حاصل چنین شیوه ای بودند.
این شیوه ها عملاً طرد شد و الان اینچنین شده است که بسیاری از طلاب به پای درس استاد می آیند و مستمع اند. می نشینند و می شنوند. این استاد است که باید زحمت بکشد و مطلب آماده کند و در جلسه درس ارائه کند. بین هزار شاگرد، گاهی دو یا سه نفر بیشتر مستشکل و نقاد استاد نیستند. در حالی که در سبک سامرایی اکثر طلاب نقاد و مستشکل بودند. شیوه رایج و کنونی به شیوه خطیب و مستمع نزدیک تر است تا اینکه مدرس و محصل باشد.
اشکال دیگری که به وجود آمده این است که علوم حوزه محدود شده است. علوم حوزه آن جامعیتی را که در گذشته داشته، الان ندارد. در حالی که در گذشته ها علوم متنوعی را طلاب و اصحاب حوزه فرا می گرفتند و یک فرد از علوم مختلفی آگاهی داشت. به همین جهت اگر در یک علم هم صاحب نظر شناخته می شد، دستی در علوم دیگر هم داشت. در علمی که متخصص آن بود جامع تر و دقیق تر نظر می داد.
الان وضعیت به نحوی است است که کسی که فقط کلام خوانده مثلا تاریخ یا تفسیر نمی داند. بسیاری از مواقع به عقایدی برمی خوریم که پیشینه تاریخی دارد. کسی که تاریخ بلد نباشد، نمی تواند فقیه شود چراکه بسیاری از روایات ما به تعبیر مرحوم آیت الله بروجردی ناظر به روایات عامه است. اگر معصوم در یک فرع فقهی مطلبی فرموده به این جهت است که برخی فقهای عامه یک فتوایی داشته اند و ناظر به آن، معصوم آن مطلب را فرموده است. لذا فقیه بدون اینکه تاریخ بلد باشد، نمی تواند اجتهاد کند. متکلم بدون اینکه در تاریخ مسلط باشد، نمی تواند نظر دقیقی بدهد.
یک جامعیتی در علوم حوزه بوده که به تدریج برخی از علوم متروکه شده اند و علوم حوزه محدود به عدد انگشت شماری شده است. این لطمه به تربیت یافتگان حوزه زده است و توانایی آنها را کاهش داده است.
*برای عبور از این اشکالات و آسیب ها و رسیدن به نقطه مطلوب در آموزش فقه چه راهکارهایی پیشنهاد می فرمائید ؟
ما در ذیل آن نظام و نظریه ای که در آموزش و تحول در حوزه پیشنهاد دادیم، یعنی نظام علمی آموزشی پرورش مآل، این اشکالات را ملاحظه و منظور داشتیم و راهکارهای متناسب که گره گشا و کارگشا باشد، پیشنهاد دادیم که در چارچوب آن نظام در بخش فقه، چه تحقیق فقه و چه تدریس آن و چه ترویج و ارائه فقه به جامعه پیشنهادهایی ارائه شده است.
ذیل آن نظام، طرحی تهیه شد به نام طرح فقه تخصصی نظام ساز؛ طرحی که فقه را در مقام تحقیق و تدریس و حتی عرضه و اجرا با لحاظ این مشکلات پی گرفت.
اشکال اول که مطرح کردم، بحث کمتر روزآمد بودن کارهای فقهی معاصر و کم توجهی نسبت به موضوعات جدید است. ما فهرستی از ابواب تهیه کردیم که به آن اشاره کردم و باید به آنها پرداخت. ما سعی می کنیم به آن موضوعات بپردازیم و آن موضوعات به صورت رشته های فقه تخصصی در حوزه دایر شود و طلاب در آن رشته ها تحصیل کنند.
همین طور در خصوص روش آموزش فقه و روش تحقیق و تدریس فقه به روش های متنوع و جدیدی بپردازیم؛ ازجمله اینکه سبک سامرایی را احیا کنیم که شاگردان سطوح عالی و درس خارج بیشتر در مظان تحصیل اجتهاد قرار بگیرند که امروز اینچنین نیست.
امروز طلبه ما یک دور و گاهی دو دور اصول خارج می خواند. یا بیش از سه دور هم اصول را در سطوح خوانده و باز هم غالباً مجتهد نیست. یعنی از ۵۰۰ طلبه ای که در جلسه درس یک استاد مبرز حوزه که فقیه برجسته است و گاه مرجع تقلید است، شرکت می کنند باز هم قوه اجتهاد برای خیلی ها حاصل نمی شود. اشکال در کجاست؟
اشکال اولاً در روش است و ثانیاً اشکال در این است که علوم بسیاری هست که مرتبط و موثر در اجتهاد است و چندان مورد توجه و اعتنا نیستند.
لذا طلبه باید در دوره خارج اجتهادورزی کند و وقتی تمام شد باید مجتهد شود ولی الان استثناها مجتهد می شوند. یا به این جهت که استاد با این افراد استثنایی کار ویژه می کند، یا طلبه از استعداد ویژه برخوردار است و یا طلبه کار ویژه می کند. یعنی روند عادی مجتهدپرور نیست و در این میان مشکل به روش شناسی و عدم جامعیت علومی که طلبه باید فرابگیرد، باز می گردد.
*در حوزه یک بحثی از دیرباز به عنوان امکان تجزی در اجتهاد مطرح است. نظر حضرت عالی درباره مجتهد متجزی چیست؟ آیا می توان از این طریق جواب گوی مسائل و مشکلات فقهی بود؟ رویه شما با توجه به نظام آموزشی ای که پیشنهاد داده اید در نسبت با مجتهد متجزی چیست؟
مجتهد متجزی یعنی فرد، مجتهد یک بخشی از فقه باشد. عده ای می گویند این امر ممکن است و بسیاری می گویند ممکن نیست.
من موافق با کسانی هستم که می گویند اجتهاد متجزی ممکن نیست. به این جهت که یک کسی یا مجتهد هست یا نیست. یعنی طلبه، علومی را که مقدمات اجتهاد است یا فراگرفته یا نگرفته. فرآیندهای استنباط فروع را بلد است یا نه. اگر فراگرفته و بلد شده که مجتهد است وگرنه که در هیچ چیز مجتهد نیست.
مگر می شود برش زد و گفت این بخش از علم اصول را فرابگیری در فلان مسئله مجتهد هستی؟ خیر. باید کل اصول فراگرفته شود. بسیاری از بزرگان گفته اند که اصول اختصاص به بابی ندارد و در همه ابواب کاربرد دارد. پس اگر همه اصول فراگرفته نشود، امکان استنباط وجود ندارد. لذا مجتهد متجزی تعبیر نادرست و تصور غلطی است.
ولی یک بحث قابل طرح است و آن اینکه حوزه های معرفتی، خصوصیات خاص خود را دارند. مثلا قلمرو اقتصاد یک ویژگی هایی دارد که با صرف اصول و قوه اجتهاد کسی نمی تواند آنچنانکه باید، در قلمرو اقتصاد تولید ادبیات علمی کند. در حوزه های مدیریت، تربیت، طب و.. هم همینطور است.
ما در کنار اجتهاد به عنصر دیگری نیاز داریم و آن تخصص است. اجتهاد روش است. اجتهاد دستگاه فهم است. اما موضوع فهم هم احتیاج به تخصص دارد. یک فقیه باید هم مجتهد باشد یعنی به کاربرد دستگاه فهم دین مجهز باشد و هم متخصص باشد یعنی آن قلمرو را بشناسد. اقتصاد را بشناسد تا در مورد آن فتوا دهد. فقیهی جامع است که هم مجتهد است و هم متخصص است
ما در کنار اجتهاد به عنصر دیگری نیاز داریم و آن تخصص است. اجتهاد، روش است. اجتهاد، دستگاه فهم است. اما موضوع فهم هم احتیاج به تخصص دارد. یک فقیه باید هم مجتهد باشد، یعنی به کاربرد دستگاه فهم دین مجهز باشد و هم متخصص باشد، یعنی آن قلمرو را بشناسد. اقتصاد را بشناسد تا در مورد آن فتوا دهد. فقیهی جامع است که هم مجتهد است و هم متخصص است. حوزه ما اگر امروز مجتهد تربیت می کند، متخصص کمتر تربیت می کند. در دانشگاه هم اگر متخصص تربیت می شود، مجتهد تربیت نمی شود و البته متخصصین عادی دانشگاهی ما متخصصین مقلد اند و مطالبی را از دیگران اموخته اند و همان را بازگو می کنند و خودشان نظریه پردازی نمی کنند.
عیب اساسی دانشگاه ما این است که متخصص مقلد تربیت می کند. اشکال حوزه ما هم این است که مجتهد تربیت می کند، اما متخصص گره گشا کمتر تربیت می کند و این امر به زحمت خود افراد بسته است که در یک موضوع مبتلابه مسلمین تخصص موضوعی پیدا کند.
روش درست تعلیم فقه و تحقیق در فقه این است که ما امروز بین اجتهاد و تخصص جمع کنیم. لذا رشته های فقه تخصصی را باید بنیان بگذاریم. طلاب علاوه بر اینکه سطوح و درس خارج را طبق روال قبل می خوانند باید در حوزه های مشخصی تخصص هم کسب کنند و لوازم توان اجتهاد در آن حوزه های مشخص را هم بتوانند به دست بیاورند. ما به این جهت این طرح را طراحی کردیم که آن نقیصه ای که روش آموزشی کنونی دانشگاه و حوزه دارد را بتوانیم مرتفع کنیم.
*الان به طور عملی چه برنامه ای را برای این منظور تنظیم کرده اید؟
ما از مجموعه حدود ۳۰ رشته ای که مورد نیاز جامعه است، ۵ رشته تخصصی را به جهت اولویت هایی که داشته در نظر گرفتیم که در سال جدید در حوزه امام رضا(ع) و تدریجاً در سایر مدارس آماده و مستعد در تهران اجرا کنیم. از مجموع این رشته های تخصصی بر اساس معیارهای مشخصی ۵ رشته را به عنوان رشته های حائز اولویت مشخص کردیم.
ملاک های اولویت ما عبارت بود از اینکه اولاً حد متعارفی از ادبیات علمی و فقهی در آن زمینه وجود داشته باشد. بعضی از موضوعات آن قدر بدیع و بی پیشینه است که ما ادبیات فقهی و علمی در مورد آن نداریم مثلا فضای مجاری از این جمله است. در این حوزه حتی ادبیات علمی جدید و معاصر هم فقیر است و در فقه ما هم هیچ پیشینه و سابقه ای وجود ندارد چون موضوع نوپیداست. این موضوع را به این زودی نمی توان شروع کرد.
اما موضوعاتی داریم مثل فقه الاقتصاد، که ابواب معاملات و مکاسب موضوعاتی است که فقه ما در این مورد بسیار غنی است و می توان از ادبیات فقهی موجود برای پاسخگویی به مسائل نوپیدای حوزه اقتصاد بهره گرفت. کمااینکه در چنین حوزه ای ادبیات معاصر علمی معاصر و جدید هم هست. یعنی اقتصاددان هایی داریم که کتب اقتصادی نوشته اند و خود ما در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مجموعه بسیار وسیعی را از مباحث اقتصادی تولید کردیم و در مجموع می توان گفت نظام اقتصادی اسلام را به صورت کامل و شامل تهیه و تولید کردیم و شاید صد عنوان اثر کتاب و هفتاد جلد مجله اقتصاد اسلامی چاپ شده و استادان ارزشمندی سال هاست در این زمینه فعالیت می کنند و ادبیاتی در این زمینه تولید شده است. این حوزه اولویت دارد چراکه می توانیم آن را تاسیس کنیم. بعضی حوزه ها بسیار جدید هستند و باید مقدماتی را برای تاسیس آن طی کنیم.
ملاک دیگر وجود استاد است. به هر حال در بعضی از موضوعات ممکن است استاد بالفعلی که بتوانند در بعضی موضوعات، تدریس کنند، نداشته باشیم.
وجود شدت نیاز نظام، نیز ملاک دیگری بوده است. بعضی از موضوعات به شدت مورد ابتلا جامعه ماست. مثلا بحث فقه پول و بانکداری از این جمله است. از ۸۰ میلیون مسلمان ایرانی همه الان با سیستم بانکی درگیرند و پول مردم در این سیستم بانکی گردش می کند. بعضی از فقهای ما از وضع موجود راضی نیستند و معتقدند که در عملیات بانکی فعلی رفتارهای ربوی جریان پیدا می کند. در مقام نظر، سیستم بانکی نمی خواهد اینگونه عمل کند ولی در عمل متأسفانه سیستم بانکی ربوی و شبه ربوی عمل می کند. این مسئله به شدت مورد ابتلا است و این رشته را باید زودتر فعال کنیم.
جهت دیگری که مورد توجه دوستان ما در طراحی رشته ها بوده است، موضوع رهنمودهای راهبردی رهبر معظم انقلاب بوده است. بعضی از موضوعات را رهبر انقلاب تاکید بیشتری دارند.
این جور شاخص ها و معیارها در تعیین اولویت رشته ها موثر بودند. به همین جهت ما فعلا ۵ رشته فقه سیاست، فقه قضا، فقه اقتصاد، فقه پول و بانکداری و فقه صنایع غذایی را به عنوان اولین رشته ها در دستور کار قرار داده ایم که موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) از امسال اجرای آنها را شروع خواهد کرد.
*روند آموزش این دروس و مسیری که برای آن ترسیم کرده اید چگونه اند؟ از چه روش هایی در این مسیر استفاده خواهید کرد؟
در سال اول بعضی از علوم مقدماتی که مکمل هستند برای تحصیل اجتهاد لازم اند، به اجرا خواهیم گذاشت. دانش هایی مثل فلسه اصول، فلسفه فقه، فرآیند شناسی اجتهاد، مبانی رجال، علوم قرآنی، علوم حدیثی و طبقه بندی علوم و گرایش شناسی علوم انسانی از این جمله است. طبقه بندی علوم و گرایش شناسی علوم انسانی برای این است که طلبه علوم مختلف را اجمالاً بشناسد تا بتواند تصمیم بگیرد چه رشته ای را باید انتخاب کند.
در روش آموزش و پژوهش و سنجش تحصیلی ما روش های جدیدی را می خواهیم به کار بگیریم. در آموزش اهتمام خاصی به اجرای سبک سامرایی خواهیم داشت به اضافه کارهای پژوهشی که طلبه ها باید انجام دهد و مقاله نگاری و رساله نگاری کنند. در حلقات مباحثه و مناظره باید شرکت کنند. در سنجش پیشرفت تحصیلی هم ما نمی خواهیم به روش های رایج اکتفا کنیم. روش های رایج عالمانه و عادلانه نیست. لذا از شیوه های مختلف دیگری استفاده خواهد شد.
*در نظام آموزشی ای که طراحی شده چگونه از اساتید بهره خواهید برد و روش شما در این زمینه چیست؟
یکی از روش هایی که در مقام آموزش و پژوهش به کار خواهیم بست این است که ما از سه نوع استاد استفاده خواهیم کرد؛ یک استادِ محوری و استاد برجسته و مجتهدی که مدرس محوری آن رشته است.
نوع دوم استاد معین است و استادی است که کمک حال استاد محوری است. استاد محوری به شیوه سامرایی درس را ارائه می کند و پس از آن استاد معین چند برابر با طلبه ها وقت می گذارد که کارهای پژوهشی و جمعی انجام می دهند. استاد معین وقت بیشتری از استاد محوری می گذارد.
نوع سوم اساتیدی هستند که برای دروس تک درس تخصصی در حوزه حضور پیدا می کنند. فرض کنید کسی که در رشته فقه جامعه شناسی، درس می خواند یک استاد جامعه شناس دروس تخصصی جامعه شناسی را باید به او بیاموزد.
لذا ما سه سطح از اساتید را مورد استفاده قرار می دهیم. هر رشته ای هم با طلاب محدودی اداره می شود. بین ۵ تا حداکثر ۱۰ نفر در هر حلقه و در هر رشته طلبه جذب خواهیم کرد. از بین طلابی که سطوح را تمام کرده باشند، یا شاغل درس خارج باشند، این جذب صورت می گیرد.
*توضیحاتی درباره طلاب واجد شرایط ارائه فرمایید.
ما از بین طلاب واجد شرایط ویژه باید داوطلبانی را پذیرش کنیم. کسانی که سطوح حوزه را با معدل مطلوب تمام کرده باشند. دوم اینکه این افراد باید یک شناخت نامه علمی ارائه کنند. سوم تاییدیه سلامت علمی و اخلاقی از اساتید و مدرسه معتبر ارائه کنند. چهارم در مصاحبه علمی که برگزار خواهد شد باید موفق شوند. پنجم امتیاز لازم را در ارزیابی سیاسی، اهلاقی و فکری احراز کنند. ششم التزام داشته باشند به اشتغال تحصیل دروس خارج فقه عمومی به موازات رشته های تخصصی. افراد باید تعهد بسپارند که تا پایان دوره در این دوره ها شرکت کنند. علاوه بر این اگر افرادی به صورت بورس تحصیلی، تحصیل می کنند تعهد خدمت داشته باشند. یعنی اگر موسسه به کار آنها نیاز داشت باید در موسسه یا دیگر مراکز به اندازه دو برابر دوره تحصیل خودشان کار کنند. البته این کار در قبال حق الزحمه خواهد بود.
دروس ما هیچ تزاحمی با دروس سایر حوزه ها ندارد. اگر فردی درس خارج در حوزه دیگری می خواند می تواند آن را بخواند ولی دروس تخصصی و دروس خارج تخصصی را باید در اینجا حضور یابد که روزانه حداقل سه ساعت باید حضور یابد.
*یک بحثی که مطرح است این است که حوزه های مختلف ممکن است روش های خاص خود و هر یک از آقایان نظر خاص خود را در آموزش و سنجش داشته باشند. برای اینکه بحث فقه نظام ساز فراگیر شود، نیازمند این هستیم که این مسئله از بطن حوزه های علمیه بجوشد تا اینکه بخواهد به صورت دستوری پیگیری شود، نظر شما در این خصوص چیست؟
آنچه مهم است این است که این برنامه ها باید از متن حوزه ها برخاسته شود و پیشنهادهای بنده تجارب خود بنده است. ما روش صحیح را این می دانیم که در واحدهایی این طرح ها اجرا شود و الگوهایی را تولید کنیم
همین طور است، حوزه های مختلف و مسئولان آنها سلایق و علایق متفاوتی دارند. ما الان چیزی را ابلاغ نمی کنیم و من الان در مقام این نیستم که مطلبی را برای حوزه های سراسر کشور ابلاغ کنم. بنده یک طلبه هستم و یک نظام آموزشی را پیشنهاد داده ام. خود بنده هم حوزه ای را در اختیار دارم و قریب به ۴۰ سال است که آن را اداره می کنم و این حق را دارم در حوزه ای که خادم آن هستم به شیوه ای که با تجربه ۴۰ ساله به آن رسیده ام، عمل کنم.
آنچه مهم است این است که این برنامه ها باید از متن حوزه ها برخیزد و پیشنهادهای بنده تجارب خود بنده است. ما روش صحیح را این می دانیم که در واحدهایی این طرح ها اجرا شود و الگوهایی را تولید کنیم.
دیگران بیایند به صورت عینی و عملی مشاهده کنند و از آن اقتباس کنند. تحول در حوزه به صورت بخشنامه ای رخ نمی دهد، بلکه شیوه اقناعی در حوزه جواب می دهد. در نتیجه ما درصدد هستیم این تجربه را در مدرسه ای پیاده کنیم و الگوهایی تولید شود. دیگران اگر ببینند این روش ها موثر بوده از آن اقتباس می کنند. به این شک این طرح ها می تواند تسری پیدا کند و رواج یابد و الا نه من در مقامی هستم که چیزی را بخشنامه کنم و نه چنین قصدی وجود دارد و نه چنین شیوه ای جواب می دهد. بلکه شیوه درست این است که تجربه را تولید کنیم و وقتی مواهب آن مشخص شد دیگران از آن استفاده کنند. کمااینکه الان کتاب آموزش و پرورش مآل در سراسر کشور دنبال می شود و به دنبال این هستند که این نظام را پیاده کنند.