خبرگزاری مهر، گروه استانها – بهنام عبداللهی: جنازه ماهی‌ها بر آب افتاده است، مرده‌شان موج برمی‌دارد، مثل قایق‌هایی که مسافران‌شان را پیاده کرده‌اند. رود نه می‌جوشد، نه می‌خروشد و نه...، مثل قاتلی که به غیرعمدترین شکل ممکن پاره‌های پولکین تنش را کشته باشد، کز کرده است. غروب دلگیری است؛ غروبی که در آن هزاران ماهی به یک‌باره صید شدند و دست‌نخورده مات و مبهوت ماندند.
امشب حتی ماه، چشم ماهی‌ها را نخواهد بست. چشمانی که از عمق فاجعه برگشته‌اند، باز مانده‌اند تا از جانی که دیگر نیست، در برابر جنایت‌های بعدی محافظت کنند. چه‌کسی فکرش را می‌کرد ماهی‌هایی که تداعی‌گر آب و رود و جریان هستند، روزی به فجیع‌ترین شکل در بی‌مسئولیتی‌ها غرق شوند و جان‌شان را بردارند و از آب بیرون بزنند؟
خبر مرگ ۳هزار ماهی در رود ارس، زود پیچید. از روستاهای اطراف گرفته تا فضای مجاز. اما چه آن‌ها که دور بودند و چه آن‌ها که نزدیک، در سیلی از اندوه و خشم غرق شدند. هرکسی چیزی گفت، چیزی نوشت، هرکسی چیزی شنید و همه حاکی از دغدغه‌ای بود که مردم نسبت به محیط زیست داشتند ولی کاری از دست کسی برنمی‌آمد.
نهم شهریور بود که از جانب دبیر شورای اطلاع‌رسانی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان، غم‌نامه‌ای با تیتر «تلف شدن ۳هزار قطعه ماهی در سد خداآفرین» منتشر شد. این خبر در کنار عکس‌ها و فیلم‌هایی که در فضای مجازی از این حادثه دست به دست می‌شد، تاحدودی عمق فاجعه را مشخص کرد.
تلف شدن ماهی‌های رودخانه اهرچای، تلف شدن ۲۵هزار قطعه ماهی در سد سرگز بخش احمدی هرمزگان، تلف شدن صدها هزار ماهی در رودخانه لوداب بویر احمد و...، این‌ها تیتر مصیبت‌نامه‌هایی هستند که در مدت اخیر منتشر شده و مردم را در دریایی از ابهامات و سوالات غرق کرده‌اندقاسم زاده، دبیر این شورا در ساعات اولیه این اتفاق گفته بود: مسئولان مربوطه در اداره محیط زیست خداآفرین و دامپزشکی استان به محض اطلاع از این موضوع در محل حادثه حاضر شده و اقدام به نمونه‌برداری اولیه کرده‌اند. در حال حاضر مدیران استانی اعم از اداره کل حفاظت محیط زیست، مسئولان قضایی و دیگر ادارات مربوطه در محل این اتفاق در پایین‌دست سد خداآفرین نرسیده به پل تاریخی خداآفرین حضور دارند و بررسی ها در حال انجام است.
او همچنین ابراز کرده بود: تا اعلام نتایج آزمایش‌ها نمی‌توان به طور قطع در خصوص دلایل آن صحبت کرد از این رو صحبت‌هایی که در فضای مجازی مبنی بر ورود فاضلاب صنعتی مطرح می‌شود نیازمند بررسی بیشتر است و کارشناسان امر در این رابطه اظهار نظر نکرده‌اند و بدون شک بعد از جمع‌بندی‌های صورت‌گرفته دلایل این اتفاق از طریق رسانه‌ها به مردم اطلاع‌رسانی خواهد شد.
مردم و رسانه‌ها از این قبیل حوادث به ستوه آمده‌اند. در مدت اخیر رسانه‌های کشور از تلف شدن ماهی‌ها در نقاط مختلف خبر داده‌اند؛ تلف شدن ماهی‌های رودخانه اهرچای، تلف شدن ۲۵هزار قطعه ماهی در سد سرگز بخش احمدی هرمزگان، تلف شدن صدها هزار ماهی در رودخانه لوداب بویر احمد و...، این‌ها تیتر مصیبت‌نامه‌هایی هستند که در مدت اخیر منتشر شده و مردم را در دریایی از ابهامات و سوالات غرق کرده‌اند.
مسئولان اداره حفاظت از محیط زیست دامنه انتقادپذیری پایینی دارند
ماهی‌ها بدون اینکه خونی از بدن‌شان خارج شود، می‌میرند. شاید اگر با خون‌شان می‌توانستند رود را سرخ کنند، چهره مسئولانی هم که زودتر از مردم و رسانه‌ها فجایع را از یاد می‌برند سرخ می‌شد. تقصیر ماهی‌هاست که اینقدر بی‌حاشیه و بی‌سروصدا تلف و در روزمرگی انسان‌ها ته‌نشین می‌شوند.
سازمان آب و فاضلاب اردبیل، دانشگاه تبریز و بنده، پارسال با آزمایش‌هایی که از آب رود ارس انجام دادیم، به وجود عناصر سنگی در آب پی بردیم. رسانه‌های رسمی و غیررسمی علت تلف شدن ماهی‌های رود ارس را ورود پساب‌های صنعتی ارمنستان به این رود می‌دانند. عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی، جزو اولین نفراتی بود که درباره علت حادثه سخنانی به میان آورد.
احمد بایبوردی در گفتگو با خبرنگار مهر با اظهار نارضایتی از فضای بسته رسانه‌ای استان گفت: متاسفانه مسئولان محیط زیست استان رفتار مناسبی با فعالان زیست محیطی ندارند و دامنه نقدپذیری‌شان بسیار پایین هست. وقتی فعال زیست محیطی دغدغه‌ای را مطرح می‌کند که به نوعی شاید وظیفه حاکمیتی محیط زیست باشد به جای استقبال تهدید می‌شود واین مسئله بازخورد مناسبی درافکار عمومی ندارد.
بایبوردی تشریح کرد: سازمان آب و فاضلاب اردبیل، دانشگاه تبریز و بنده، پارسال با آزمایش‌هایی که از آب رود ارس انجام دادیم، به وجود عناصر سنگی در آب پی بردیم.
او همچنین عنوان کرد: طبیعتا وقتی فلزات سنگین در بدن انسان ته‌نشین شوند روزی منجر به از کار افتادن کبد او می‌شوند، ماهی‌ها نیز چنین شرایطی دارند و ته‌نشین شدن این رسوبات سنگین باعث وقوع این اتفاق می‌تواند باشد.
فاجعه ۲علت بیشتر ندارد
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی، نتیجه آزمایشات‌اش از آب رود ارس را در اختیارمان گذاشت و ما نیز آن را عینا در ادامه گزارش آوردیم:
«میزان برخی عناصر سنگین مثل آرسنیک، مولیبدن، سرب، کادمیوم و کروم بالاتر از حد مجاز می‌باشد. میزان آنیون‌هایی نظیر فسفات و نیتریت بالاتر از حد نرمال میباشند. در نمونه آب و همچنین ترکیبات روغنی با منشاء صنعتی احتمالاً نفتی و ضمناً ترکیباتی از مواد شوینده صنعتی اندازه گیری گردید که ضروری است آنالیزهای دقیقتر در این زمینه صورت گیرد. در زمینه باقیمانده سموم وآفت کش‌ها مشکل خاصی مشاهده نشد.
همچنین در نشریه دامپزشکی که درباره بررسی تجمع زیستی فلزات سنگین مس، کادمیم و آرسنیک در رسوب و آبزیان سد خداآفرین در بهار ۹۵ منتشر شده، آمده است:
« میزان فلزات آرسنیک وکادمیوم در رسوب و بافت عضله ماهی‌ها بیش از حد استاندارد های جهانی بوده ومیزان تجمع عناصر سنگین دربرخی از گیاهان منطقه به طور محسوسی افزایش نشان می دهد. این یافته لزوم بررسی های گسترده در زمینه منابع آبی وخاکی وآبزیان منطقه را بیش از پیش گوشزد می کند.»
بررسی موضوع در کتاب تاریخ
صیادان ماهی‌ها به دلیل اینکه بتوانند در صیدشان راحت‌تر باشند، نوعی سم وارد آب می‌کنند که ماهی‌ها را بی‌حال می‌کند و متاسفانه چون مقدار و دوز سم بالا بوده، این فاجعه را به بار آورده است. بایبوردی همچنین اشاره کرد که وقتی این نتایج را در اختیار مسئولان مربوطه گذاشتیم، انتظار داشتیم با تحقیقات و آزمایش‌های بیشتر در پی چاره‌جویی و تدبیر باشند اما چنین نشد.
اما او این موضوع را فقط احتمالی قوی دانست و از وجود علل و احتمالات دیگر برای تلف‌شدن ۳هزار ماهی خبر داد. عللی که حتی اسف‌بارتر از وجود عناصر سنگی در رود ارس هستند.
بایبوردی در خصوص نتایچ تحقیقات همکاران وی در خداآفرین گفت: در صحبتی که با دوستان کارشناس در خداآفرین داشتم، مطرح کردند که صیادان ماهی‌ها به دلیل اینکه بتوانند در صیدشان راحت‌تر باشند، نوعی سم وارد آب می‌کنند که ماهی‌ها را بی‌حال می‌کند و متاسفانه چون مقدار و دوز سم بالا بوده، این فاجعه را به بار آورده است.
اگر احتمال دوم درست از آب دربیاید، ناگزیر خواهیم بود فاجعه تلف شدن ماهی‌های رود ارس را نه در کتاب‌های علوم تجربی و زیست‌شناسی، بلکه در کتاب‌های علوم انسانی بررسی کرده و از آن به عنوان یک بی‌رحمی و ظلم تاریخی یاد کنیم.
ماجرای اتلاف ماهی‌ها بر اثر فعالیت‌های معدنی ارمنستان منتفی است
در عین حال اما مدیر روابط عمومی حفاظت از محیط زیست آذربایجان شرقی در جدیدترین اظهاراتش که دوازهم شهریور بود، گفت: اتلاف ماهی‌ها بر اثر فعالیت‌های معدنی کشور ارمنستان به دلیل محل اتفاقی که در پایین‌دست سد خداآفرین و در فاصله بالغ بر ۱۰۰ کیلومتری از محل فعالیت‌های معدنی می‌باشد، منتفی است.
وی ادامه داد: محل اتفاق در حد فاصل سد خداآفرین و پل شکسته خداآفرین می‌باشد و در بالادست سد خداآفرین هیچ‌گونه اتلاف ماهی مشاهده نشده است.
قاسم زاده با اشاره به انجام نمونه‌برداری های اختصاصی گفت: نمونه‌برداری‌های لازم جهت بررسی‌های علمی و اعلام نظر، توسط اداره کل دامپزشکی انجام یافته که به محض اتمام آنالیز، نتایج به اطلاع عموم خواهد رسید.
وی افزود: آب رودخانه ارس به لحاظ اهمیت آن به صورت فصلی و با دقت کافی مورد نمونه برداری و آنالیز توسط کارشناسان اداره کل حفاظت محیط زیست استان قرار می‌گیرد و در صورت مشاهده هر گونه آلودگی موضوع از طرق مقتضی پیگیری خواهد شد و همچنین اقدامات لازم جهت قطع آلودگی رودخانه از طریق وزارت امورخارجه به جد می‌شود.
قاسم‌زاده در حالی این سخنان را به میان می‌آورد که کارشناسان از بی‌توجهی مسئولان نسبت به هشدارهای آن‌ها در سال‌های گذشته خبر می‌دهند. همچنین قاسمی، مدیر کل این اداره نیز تاکنون در این خصوص اظهاراتی نداشته است.
موج صنعت که انسان‌ها را برداشت، محیط زیست فکرش را می‌کرد که در آینده‌ای نه چندان بعید، خانه‌خراب خواهد شد. ماهی‌ها فکرش را می‌کردند که روزی چمدانشان را ببندند و به خشکی بزنند. پرنده‌ها می‌دانستند روزی مجبور می‌شوند روی فلزها لانه کنند و...؛ اما آدم‌هایی که فکر هیچ‌کدام را نکرده بودند، غرق شدند و غرق کردند.