به گزارش خبرنگار مهر، تاسیس حوزه‌های علمیه شیعی به شیوه سنتی به سال ۴۴۷ هجری باز می‌گردد. پس از یورش طغرل بیک، سرسلسله سلجوقیان به محلات شیعه نشین بغداد و آتش زدن کتابخانه مهم و گرانقدر شیعه، علمای بزرگ شیعیِ آن زمان ناگزیر به مهاجرت به نجف اشرف شدند و سنگ بنای حوزه های علمیه را در آنجا بنا و آنجا را تبدیل به مجتمع بزرگ علمی شیعه کردند. شهر قم، از دیرباز ماوا و مامن شیعیان و مرکز علم و حدیث و فقه و فقاهت بوده است، چنانکه مقابر و زیارتگاه‌های برجای مانده از گذشته حکایت از این حقیقت دارد که این شهر به خاطر مرکزیت تشیع یکی از قطب‌های علمی و مراکز مهم جهان اسلام خصوصاً تشیع به شمار می‌آید. مدارس دینی و بناهای مذهبی دیرپایی در این شهر وجود دارد که از گذشته در آنها علم فقه حدیث و قرآن و سایر علوم الهی تدریس می‌شد.
عباس صالح مدرسه ای درباره ساخت مستند «مدرسه فیضیه» گفت: چون فیض کاشانی مدتی در شهر قم اقامت داشت و در این مدرسه تدریس می‌کرد، بین مردم، این بنا به «مدرسه فیض» معروف شده بود، فیض کاشانی از علمای بزرگ عهد صفویه است که با شاه‌عباس و شاه صفی و شاه سلیمان هم عصر بوده است. او یکی از برجسته‌ترین شاگردان ملاصدرای شیرازی بود.
وی افزود: از قرن پنجم به این سوی شهرت علمی شهر قم کم کم از میان رفت و مرکزیت علمی شیعه در ایران به ری و شهرهای شمالی ایران انتقال یافت. رشد علمی مجدد قم در دوره قاجاریه صورت گرفت. میرزای قمی چهره‌ای جهانی در شیعه است. او به خاطر مرجعیت علمی و تالیفات مهمش به عنوان نقطه عطفی در مرکزیت علمی این شهر به حساب می‌آید. میرزا ابوالقاسم قمی فرزند ملامحمدحسن جیلانی معروف به محقق قمی، یکی از بزرگان علمای شیعه در قرن سیزدهم هجری بود. او بیشتر سال های عمر خود را در شهر قم گذارند و آیات بزرگی همچون مرحوم حاجی کرباسی، سید محمد باقر شفتی اصفهانی، آقازاده علامه مازندرانی، سیدمهدی خوانساری و سیدعلی خوانساری، از محضر او بهره مند شدند.
صالح مدرسه ای عنوان کرد: اکثر این افراد بعدها هر یک به مقام استادی رسیدند. او که مولای فضلا و استاد فقهای عصر خویش بود به کار تالیف و تصنیف، تدریس و صدور فتوا و تبلیغ و ترویج دین پرداخت و مسجد جامع شهر را برای اقامه نماز جمعه و نماز جماعت برگزید و بدین گونه رفته رفته شهر قم که پس از فتنه افغان ها از عالمان تهی شده بود، رونق پیشین خود را بازیافت و بار دیگر در شمار مراکز مهم علمی شیعه درآمد. در نتیجه فعالیت های میرزای قمی بود که حوزه علمیه قم توانست حوزه اصفهان که در آن زمان از حوزهای فعّال و پر تحرک و دارای مدرسان بزرگ بود را تحت شعاع خود قرار دهد و توجه مسلمانان را به سوی خویش جلب کند. به رغم فعالیت های میرازی قمی در تمام دوره قاجاریه شهر قم همچنان مرکزیت زیارتی مهمتری نسبت به مرکزیت علمی داشت. میرزا به سال ۱۲۳۱ در دارالعلم شهرستان قم وفات یافت، قبر شریف او در مقبره شیخان قرار دارد. پس از وفاتش حوزه قم به ضعف و رکود گرایید و کم فروغ شد. این رکود چند دهه ادامه یافت تا با هجرت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری به شهر قم، حوزه علمیه در قالب یک نهاد مستحکم، حیاتی دوباره پیدا کرد.
تهیه کننده «۱۲ نفر» تاکید کرد: با شروع جنگ جهانی اول و تحولات در سطح منطقه تردد طلاب و علما به شهرهای مذهبی عراق از جمله کربلا، نجف، کاظمین، سامرا که تا آن موقع از مراکز عمده تعلیم و تعلم علوم دینی به حساب می‌آمدند دشوار شده بود. از سوی دیگر با گسترش زمزمه‌های تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی نیاز شدیدی به یک پایگاه بزرگ و محکم برای حمایت از ارکان دین در داخل ایران احساس می‌شد. به همین دلیل به محض ورود آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری، از علما و فضلای مشهور آن زمان به ایران مشتاقان علوم دینی جلسات درسی ایشان را برپا داشتند.
وی ادامه داد: عبدالکریم حائری هجده سال بیشتر نداشت که به دنبال دانش‌اندوزی راهی کربلا شد. او حدود ۲ سال در جوار حرم مطهر امام حسین علیه‌السلام به تهذیب و تحصیل مشغول بود. علم و نبوغ شگفت‌آور او، آیت‌الله فاضل اردکانی که از اساتید بنام حوزه کربلا بود را متقاعد کرد حوزه کربلا برای پرورش و شکوفایی خلاقیت‌های علمی عبدالکریم کوچک است، بنابراین او را به سوی مرجع تقلید وقت، میرزای بزرگ شیرازی در سامرا فرستاد. حائری در سامرا و نجف نزد استادان مشهوری چون سیدمحمد فشارکی اصفهانی، میرزا محمدحسن شیرازی، آخوند ملامحمدکاظم خراسانی و سیدمحمدکاظم طباطبائی یزدی مدارج عالی فقه و اصول را گذراند و خیلی زود در شمار علما و فضلای مشهور آن سامان درآمد.
صالح مدرسه ای در پایان بیان کرد: پس از ۳۷ سال اقامت در کربلا، سامرا و نجف، آیت‌الله حائری به دعوت حاج میرزای محمود، فرزند حاج آقا محسن اراکی به اراک مهاجرت کرد و در همان جا حوزه تدریس علوم اسلامی را تشکیل داد. در اواخر زمستان سال ۱۳۰۰ شمسی، آیت‌الله حائری به قصد زیارت حرم مطهر حضرت معصومه و نیز اجابت دعوت مردم و علمای قم از اراک راهی قم شد. در آن ایام شهر قم به مناسبت عید مبعث پیامبر اکرم (ص) آذین‌بندی شده بود. مردم با شنیدن خبر ورود آیت‌الله حائری به شهر، استقبال بی‌نظیری از او به عمل آوردند.
عوامل تولید این مستند عبارتند از مشاور پروژه: مهرداد زاهدیان، تصویربردار: امیر محمدی، تدوین: احمد وفایی، طراحی و ترکیب صدا: مهرداد جلوخانی، برنامه ریز و مدیر تولید: عباس قلیچ لو، پژوهشگر: محمد هادی صالح، نویسنده گفتار متن: عاطفه میارکیانی، گوینده: کامبیز خلیلی، گرافیست: عباس کبیر، تهیه کننده و کارگردان: عباس صالح مدرسه ای، مجری طرح: خانه هنرمندان امروز، تهیه شده در مدرسه فیضیه.
این مستند شنبه ۱۸ شهریور ماه ساعت ۱۸ از شبکه افق سیما روی آنتن می رود.