خبرگزاری مهر – گروه استانها: کمبود آب شیرین در حالی در اکثر کشورها وجود دارد که توزیع و پراکنش منابع آبی در نقاط مختلف دنیا نامتوازن است و از سویی هرازگاهی، بحران خشک‌سالی بخش‌هایی از کره زمین را گرفتار می‌کند.
وضعیت اقلیمی و منابع آب کشور حکایت از محدودیت جدی منابع آبی دارد به ترتیبی که ۸۵ درصد مساحت کشور جزو مناطق خشک، نیمه‌خشک و بیابانی است که عمده مراکز و قطب‌های جمعیتی ازجمله کلان‌شهرهای کشور که منابع تأمین آب آن‌ها متکی به منابع زیرزمینی است را در برمی‌گیرد.
منابع آب زیرزمینی به وضعیت بحرانی رسیده است
براساس آمار تنها ۱۵ درصد کشور در سایر اقلیم‌هایی با وضعیت آب و هوایی مرطوب و نیمه مرطوب قرارگرفته اند، لذا در حال حاضر منابع آب زیرزمینی کشور به دلیل برداشت بیش‌ازحد و خشک‌سالی‌های متوالی سالیان اخیر به وضعیت بحرانی رسیده است.
تشدید افت سطح آب و کسری مخزن در آبخوان‌ها، ممنوعیت بیش از ۳۰۷ محدوده از ۶۰۹ محدوده مطالعاتی کشور را به دنبال داشته است و روند رو به رشد بهره‌برداری‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و با راندمان‌های بسیار پائین تر از متوسط نرخ جهانی چه در مبحث انتقال و مصرف در مزرعه و چه در تولید ماده خشک به‌ویژه در ۱۰ سال اخیر که حکایت از خسران دارد، موجب شده تا روند افت منابع آب زیرزمینی شدت بیشتری به خود بگیرد که این موضوع آینده‌ای تاریک برای بخش‌های وسیعی از کشور رقم‌زده و خواهد زد.
استان همدان نیز باوجود داشتن قابلیت‌های فراوان اقتصادی به‌ویژه درزمینهٔ کشاورزی از کمبود آب در مقیاس راهبردی رنج می‌برد و موضوع منابع آب به چالش مهمی در عرصه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این استان تبدیل‌شده تا جایی که تمام شهرستان‌های این استان که در شعاع بحران آب واردشده‌اند به تکاپو افتاده‌اند تا راه‌حلی برای این مشکل پیدا کنند که در این میان شهرستان رزن تا حدی موفق بوده است.
شهرستان رزن در گستره‌ای به وسعت ۲ هزار و ۷۲۹ کیلومترمربع، حدود ۱۴درصد مساحت استان همدان را به خود اختصاص داده و آب‌وهوای شهرستان رزن نسبت به شهرهای دیگر استان همدان سردتر است به‌طوری‌که در تابستان‌ها از آب‌وهوای معتدلی برخوردار است و میانگین درجه حرارت سالیانه آن به‌طور متوسط ۱۱ درجه سانتی گراد است.
متوسط بارندگی سالانه شهرستان رزن ۳۰۰ میلی‌متر محاسبه‌شده است
متوسط بارندگی سالیانه این شهرستان نیز حدود ۳۰۰ میلی‌متر محاسبه‌شده و درمجموع با توجه به تقسیم‌بندی آب و هوایی، آب‌وهوای شهرستان رزن سرد و معتدل کوهستانی محسوب می‌شود.
منابع آبی اداره منابع آب شهرستان رزن در سه محدوده مطالعاتی رزن-قهاوند؛ کبودرآهنگ و گل تپه-زرین آباد قرار دارد که محدوده مطالعاتی رزن - قهاوند با وسعت حوزه آبریز ۳ هزار و ۸۴ کیلومترمربع در شمال شرقی استان همدان واقع و یکی از دشت‌های حوزه آبریز قره چای محسوب می‌شود و وسعت آبخوان اصلی آن‌یک هزار و ۷۰۹ کیلومترمربع است.
دشت رزن - قهاوند از سال ۱۳۷۲ ممنوعه است
بحث ممنوعیت توسعه بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی دشت رزن - قهاوند از سال ۱۳۷۲ به علت بروز پدیده افت در سطح آب‌های زیرزمینی شروع و در حال حاضر این دشت ممنوعه است .
این محدوده مطالعاتی بین شهرستان‌های همدان- فامنین و رزن مشترک است و به‌منظور کنترل کمی و کیفی سفره آب زیرزمینی ماهیانه سطح آب ۷۳ حلقه چاه مشاهده‌ای و آبدهی ۵۴ منبع آبی شامل چاه، چشمه و قنات به‌صورت انتخابی اندازه‌گیری می‌شود .
در این محدوده ۴ ایستگاه هیدرومتری و ۴ ایستگاه باران‌سنجی به‌منظور کنترل کمی و کیفی منابع آب‌های سطحی احداث‌شده و بر اساس بررسی‌های انجام‌گرفته، متوسط بارش‌های جوی بر اساس ایستگاه‌های موجود ۲۵۰ میلی‌متر و حجم بارش در سطح محدوده مطالعاتی برابر با ۷۷۱ میلیون مترمکعب است.
در همین خصوص فرماندار شهرستان رزن در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه این شهرستان نه‌تنها در استان بلکه در کشور درزمینهٔ حفظ منابع آب پیشتاز است، گفت: مدیریت صحیح منابع آب حفظ منابع آبی را به دنبال خواهد داشت.
فتحعلی حسینی با تأکید بر اینکه حفظ منابع آبی مهم‌ترین اولویت دولت در شهرستان رزن است، افزود: حفاظت از منابع آب‌های زیرزمینی و جاری و تلاش برای مصرف بهینه و صرفه‌جویی از مهم‌ترین اولویت‌ها به شمار می‌رود.
۱۵۰ دستگاه کنتور هوشمند بر روی چاه‌ها نصب خواهد شد
فرماندار رزن با اشاره به تشکیل جلسات شورای حفاظت از منابع آب در این شهرستان عنوان کرد: در راستای جلوگیری از ایجاد بحران آب در شهرستان، چاه‌های کشاورزی به کنتور هوشمند مجهز شدند و ۱۵۰ دستگاه کنتور هوشمند نیز از اعتبارات دولتی در سال جاری بر روی چاه‌ها نصب خواهد شد که در این رابطه بر اساس آمار ارائه‌شده صرفه‌جویی قابل‌توجهی در منابع آب شهرستان ثبت‌شده است.
حسینی بابیان اینکه سند حفظ منابع آب طی ۳ سال اخیر در شهرستان رزن تدوین‌شده است، افزود: برنامه‌ریزی در راستای افزایش کشت محصولات کم آب‌بر ازجمله زعفران و کاهش کشت محصولات پر آب‌بر از قبیل سیب‌زمینی و هندوانه دارای اثرگذاری بالایی در این زمینه بوده است.
وی یادآور شد: از ابتدای سال ۹۳ تاکنون برنامه‌ریزی صورت گرفته در این شهرستان در راستای مبارزه جدی با برداشت بی‌رویه ذخایر آبی بوده که در راستای حراست از منابع آبی طی سه سال اخیر بیش از ۳۷۰ حلقه از چاه‌های غیرمجاز با اخذ حکم قضایی مسدود شده است.
۱۵۵ حلقه چاه غیرمجاز با دستور قضایی در شهرستان رزن مسدود شد
فرماندار شهرستان رزن اظهار داشت: در سال ۹۳ بیش از ۱۱۱ حلقه چاه غیرمجاز، در سال ۹۴ بیش از ۱۰۷ چاه غیرمجاز و در سال گذشته نیز بیش از ۱۵۵ حلقه چاه غیرمجاز با دستور قضایی در شهرستان رزن مسدود شده است.
وی با تأکید بر رعایت اولویت‌بندی در انسداد چاه‌های غیرمجاز یادآور شد: در حال حاضر تعداد ۹۵حلقه چاه در شهرستان رزن دارای حکم انسداد هستند که از این تعداد ۳۳ حلقه مسدود شده است.
فتحعلی حسینی از انسداد تمامی چاه‌های غیرمجاز دارای حکم انسداد طی مهرماه و آبان ماه سال جاری خبر داد و گفت:کشاورزان از کشت محصولات آبی در زمین‌های تحت شرب این چاه‌ها خودداری کنند.
دشت رزن ـ قهاوند از سال ۶۷ سالانه افت ۹۰ سانتیمتری سطح ایستایی آب‌های زیرزمینی را به دنبال داشته است که با تدابیر اندیشیده شده این میزان در سال گذشته به ۶۰ سانتی‌متر رسیده است فتحعلی حسینی ادامه داد: دشت رزن ـ قهاوند از سال ۶۷ سالانه افت ۹۰ سانتیمتری سطح ایستایی آب‌های زیرزمینی را به دنبال داشته است که با تدابیر اندیشیده شده این میزان در سال گذشته به ۶۰ سانتی‌متر رسیده و در دو روستای «فارسجین» و «امیرآباد» افزایش سطح ایستایی آب‌های زیرزمینی را شاهد بودیم.
وی با تأکید بر مدیریت و استفاده صحیح از منابع آب شهرستان گفت: اولویت شورای حفاظت از منابع آب شهرستان برخورد قانونی با چاه‌های حفرشده غیرمجاز و چاه‌هایی که اضافه برداشت دارند است و باید توجه داشت که حفاظت از این منابع حیاتی وظیفه همه دستگاه‌های شهرستان است.
وی بابیان اینکه آب یکی از زیرساخت‌های مهم در توسعه اقتصادی و کشاورزی و مدیریت صحیح آن برای ما بسیار ضروری است، گفت: رزن در بحث ایجاد و توسعه گیاهان دارویی دارای پتانسیل‌هایی است که باید به آن پرداخت.
فرماندار رزن با تأکید بر آگاهی‌بخشی به مردم برای صرفه‌جویی در مصرف آب گفت: باید فرهنگ صحیح مصرف منابع آب به مردم آموزش داده شود.
رزن در بحث انسداد چاه‌های غیرمجاز و صرفه‌جویی منابع آب رتبه نخست استان را داراست
سرپرست شرکت آب منطقه‌ای همدان نیز در این خصوص بابیان اینکه شهرستان رزن در بحث انسداد چاه‌های غیرمجاز و صرفه‌جویی منابع آب رتبه نخست استان را داراست، گفت: دشت رزن - قهاوند ممنوعه بوده و امکان افزایش دبی آب وجود ندارد.
منصور ستوده افزود: با توجه به سند قانونی افراد، نمی‌توان دبی را کاهش داد و به دیگر بخش‌ها تزریق کرد اما در قالب بحث صرفه‌جویی می‌توان بحث دبی آب را کاهش داد.
سرپرست آب منطقه‌ای همدان با تأکید بر اینکه این امر مصوبه شورای عالی آب کشور است و حجم آب قابل‌برداشت به وزارت جهاد ابلاغ‌شده است، گفت: افت سطح آب زیرزمینی دشت رزن قهاوند که سالیانه یک متر بود با اقدامات صورت گرفته به ۸۰ سانتی‌متر رسیده و باید ادامه یابد تا اینکه به سطح ثابتی برسد و کاهشی نداشته باشد.
ستوده با اشاره به اینکه در برنامه ششم توسعه افزایش سطح آب‌های زیرزمینی مدنظر است، گفت: در همین راستا ۱۵ پروژه تعریف‌شده است.
چاه‌های غیرمجاز اطراف قنات‌ها، چاه‌های غیرمجاز اطراف چاه‌های آب شرب شهری و روستایی در اولویت انسداد قرار دارند وی با عنوان اینکه اولویت انسداد چاه‌های غیرمجاز باید مشخص شود، افزود: چاه‌های غیرمجاز اطراف قنات‌ها، چاه‌های غیرمجاز اطراف چاه‌های آب شرب شهری و روستایی در اولویت انسداد قرار دارند.
ستوده اظهار داشت: استفاده استان‌های هم‌جوار از منابع زیرزمینی و عدم برخورد با برداشت‌های بی‌رویه از مشکلاتی است که در حال پیگیری است و مکاتباتی نیز در این خصوص صورت گرفته است .
ستوده گفت: دشت رزن – قهاوند با توجه به اقدامات صورت گرفته به‌عنوان دشت پایلوت برای اجرای پروژه ۱۵ گانه طرح تعالی بخشی آب‌های زیرزمینی در سطح استان انتخاب‌شده است.
وی بابیان اینکه با پیگیری‌های وزارت نیرو در سال ۱۳۸۴ طرح تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی کشور تعریف و دارای ردیف اعتباری شد، گفت: بر اساس مصوبه شورای عالی آب مقررشده حداکثر ۷۵ درصد آب تجدید پذیر و آب برگشتی به دشت‌ها محاسبه و سهم آب کشاورزی، شرب و صنعت توسط وزارت نیرو تعیین و به ارگان‌های ذی‌ربط ارسال شود و بر این اساس انتظار می‌رود سالیانه حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب از برداشت چاه‌های کشوری کاهش‌یافته و درنهایت طی دوره اجرای طرح کسری مخزن ۱۰ میلیارد مترمکعبی جبران شود.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان رزن نیز در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه بخش کشاورزی این شهرستان با این واقعیت روبروست که در آینده باید ضمن مصرف آب کمتر تولید بیشتری را عرضه کند، گفت: باید با مدیریت صحیح منابع آب و استفاده از دانش و فناوری‌های نوین درراستای ارتقاء بهره‌وری از منابع آب، افزایش کارایی مصرف آب، افزایش راندمان آبیاری و افزایش عملکرد در واحد سطح گام برداشت.
محمود فتحی اصلاح الگوی کشت محصولات زراعی، اصلاح آرایش کاشت گیاهان زراعی مختلف، انتخاب ارقام پر محصول و باکار آیی مصرف آب کم و ترویج کشت آن‌ها و ترویج و توسعه استفاده از روش‌های آبیاری تحت‌فشار را ازجمله راهکارهای قابل‌اجرا در مدیریت آب برشمرد.
تغییر الگوی کشت محصولات زراعی
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان رزن با اشاره به تغییر الگوی کشت محصولات زراعی به‌عنوان اساسی‌ترین روش‌های اصلاح الگوی مصرف در بخش کشاورزی اظهار داشت: کاهش سطح زیر کشت محصولات با نیاز آبی زیاد همچون هندوانه، سیب‌زمینی، یونجه در دستور کار جهاد کشاورزی شهرستان رزن است.
وی افزود: کشت هندوانه از ۶۰۰ هکتار در سال ۹۵ به ۵۰۰ هکتار در سال ۹۶و کشت سیب‌زمینی از ۵۷۰۰ هکتار در سال ۹۵ به ۵۵۰۰ هکتار در سال ۹۶ رسید.
فتحی در خصوص کشت محصولات با نیاز آبی کم نیز گفت: کشت ۲۵۰۰ هکتار رازیانه، ۱۴ هکتار زعفران، ۶۰۰هکتار کلزا و همچنین گیاه دارویی سیاه‌دانه در حدود۱۵ هکتار در سال جاری پیش‌بینی‌شده است.
وی توسعه باغات و گلخانه‌ها را از دیگر اهداف این اداره برشمرد و عنوان کرد: سال گذشته وسعت باغات شهرستان ۶ هزار و ۷۷ هکتار بوده که در سال جاری این میزان به ۶ هزار و ۱۸۰ هکتار رسید.
فتحی پرداخت یارانه به طرح‌های مدرن و جدید آبیاری، اجرای سیستم‌های آبیاری‌های تحت‌فشار در ۵۰۰ هکتار از اراضی و نصب کنتور هوشمند را از دیگر برنامه‌ها در راستای مصرف بهینه آب کشاورزی در شهرستان رزن عنوان کرد.
آنچه مسلم است در حال حاضر منابع آب زیرزمینی کشور به دلیل برداشت بیش‌ازحد و خشک‌سالی‌های متوالی سالیان اخیر درمجموع به وضعیت بحرانی رسیده به‌طوری‌که پیامدهای اقتصادی و اجتماعی، محیط زیستی این بحران نگران‌کننده است بنابراین باید با برنامه‌های اصولی مانع از برداشت غیراصولی از این منابع شد.