خبرگزاری مهر، گروه استانها- محیا ذوالفقاری: بدون شک سنگ‌های قیمتی یکی از مهم‌ترین شاخه‌های تجارت در دنیا محسوب می‌شود به صورتی که در حال حاضر گردش مالی این بخش در جهان ۷۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود و سهم ایران از این بازار بزرگ با وجود داشتن معادن فراوان سنگ‌های قیمتی بسیار ناچیز است.
در دنیا پنج کشور در حوزه سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی که برخی از آن به‌عنوان جواهرات یاد می‌کنند دارای ذخایر معدنی فراوانی هستند که ایران یکی از آن‌هاست.
در این میان از بین ۳۹ معدن سنگ قیمتی در کشور ۲۰ معدن در خراسان رضوی وجود دارد که همین عامل باعث شده تا مشهد به‌عنوان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها از سوی شورای جهانی صنایع‌دستی معرفی شود.
طبق اعلام سازمان صنعت، معدن و تجارت چهار میلیارد تن ذخایر سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در ۱۴ استان کشور وجود دارد که تاکنون اقدام مهمی برای بهره‌برداری از آن‌ها نشده است.
اما به‌راستی ارزش صادراتی و میزان استخراج فیروزه به‌عنوان مهم‌ترین سنگ زینتی در کشور چقدر است و چرا به این صنعت باوجود ارزش بالای مادی بهایی داده نمی‌شود؟
برای پاسخ به این سؤال به سراغ معاون امور معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی رفتیم تا بدانیم میزان تولید و صادرات فیروزه در خراسان رضوی چقدر بوده است.
رضا شجاعی می‌گوید: در حوزه صادرات رسمی در سال ۹۵ از خراسان رضوی ۱۰۴ کیلوگرم فیروزه به ارزش ۹۱ هزار دلار به خارج از کشور صادر شده است.
وی می‌افزاید: ۷۹ درصد صادرات فیروزه کشور را خراسان رضوی به خود اختصاص داده و در چهار ماه اول سال جاری نیز ۵۳ کیلوگرم فیروزه به ارزش ۷ هزار دلار صادرشده است.
بسیاری از فیروزه‌ها تبدیل به انگشتر و گردن بند شده و گردشگران و زائران خارجی آن‌ها را به‌صورت چمدانی می‌برند که جایی ثبت و ضبط نمی‌شودمعاون امور معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی بیان می‌کند: کل صادرات فیروزه کشور در سال ۹۵ بیش از ۱۳۲ کیلوگرم به ارزش۱۱۲ هزار دلار بوده است.
شجاعی اظهار می‌کند: صادرات فیروزه از مشهد به کشورهای ترکیه، اندونزی، تایلند، امارات، ژاپن، چین و انگلیس انجام می‌شود و البته بسیاری از فیروزه‌ها تبدیل به انگشتر و گردن بند شده و گردشگران و زائران خارجی آن‌ها را به‌صورت چمدانی می‌برند که جایی ثبت و ضبط نمی‌شود.
وی می‌گوید: بهره‌برداری از معدن فیروزه نیشابور در اختیار شرکت تعاونی با ۳۵۰ عضو است که عمدتاً از ساکنان دو روستای نزدیک معدن هستند. استخراج سنگ فیروزه از این معدن قبلاً ۱۵ تن در سال بود و حالا به ۴۰ تن رسیده و رکورد استخراج تا ۴۷ تن نیز ثبت شده است.
شجاعی بیان می‌کند: معدن فیروزه نیشابور ذخیره فیروزه بالایی دارد و تاکنون ۸ هزار و ۷۰۰ تن ذخیره قطعی برای آن پیش‌بینی‌شده و اکتشافات تکمیلی ادامه دارد.
معاون امور معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی تأکید می‌کند: استفاده از روش‌های نوین برای استخراج سنگ معدن، تکمیل چرخه فرآوری و پیگیری گردشگری معدن عرصه‌های مهمی است که باید موردتوجه قرار گیرد.
فیروزه یکی از مهم‌ترین منابع صادرات غیرنفتی است
مسئول صنف فیروزه و عقیق تراشان مشهد هم به خبرنگار مهر می‌گوید: صادرات فیروزه خام در کشور ممنوع است و فقط در موارد خاص و به‌صورت موردی مجوز داده می‌شود که این موضوع نیز به‌ندرت اتفاق می‌افتد. به‌طورکلی واردات فیروزه خام آزاد و تراشیده آن ممنوع است و صادرات فیروزه خام ممنوع و تراشیده آن آزاد است.
عبدالصمد رحیمی مقدم ادامه می‌دهد: فیروزه یکی از اقلام صادراتی بسیار خوب ما در مشهد است که نه‌تنها ارزبری ندارد- بدین معنی که برای تولید آن از هیچ تکنولوژی خارجی استفاده نمی‌شود و هزینه‌ای را تحمیل نمی‌کند- بلکه ارزآوری نیز دارد و این نکته در افزایش صادرات غیرنفتی کشور بسیار حائز اهمیت است.
یکی از مشکلات عمده فیروزه تراشان مشهدی این است که مقدار فیروزه خامی که به مشهد می‌رسد به دلیل وجود کارگاه‌های فیروزه‌تراشی در روستاهای اطراف معدن و تعداد زیاد روستاییانی که از سهام‌داران این معادن هستند کم استوی تصریح می‌کند: شرکت معادن خراسان وابسته به شرکت معادن ایران، معدن فیروزه خراسان رضوی را با ۱۸ کارگر از نیمه دوم سال ۸۲ به بخش خصوصی واگذار کرد. از آن موقع فعالیت‌های این معدن افزایش چشم‌گیری داشته و امروز حدود ۱۷۰ کارگر در این معدن مشغول به کار هستند.
مسئول صنف فیروزه تراشان با اشاره به تقسیم فیروزه‌های استخراج‌شده میان فیروزه تراشان ابراز می‌کند: از زمان واگذاری به بخش خصوصی دستگاه‌های قوی فیروزه‌تراشی در روستاهای اطراف معدن و شهرهای مجاور مانند شهر فیروزه و نیشابور قرار داده شده است. امروز حدود ۵۰۰ کارگاه فیروزه‌تراشی با به‌کارگیری یک تا دو نیرو مشغول به کار هستند.
وی ادامه داد: یکی از مشکلات عمده فیروزه تراشان مشهدی این است که مقدار فیروزه خامی که به مشهد می‌رسد به دلیل وجود کارگاه‌های فیروزه‌تراشی در روستاهای اطراف معدن و تعداد زیاد روستاییانی که از سهام‌داران این معادن هستند کم است.
رحیمی مقدم با اشاره به اینکه امروز شاهد هستیم که در «بازار رضا» مشهد کارگاه‌های فیروزه‌تراشی عمدتاً به فروشگاه تبدیل‌شده‌اند، می‌گوید: ۸۰ درصد فیروزه‌های تراشیده شده به کشورهای خارجی صادر می‌شوند و سهم فروش داخلی فیروزه ۲۰ درصد است.
این مسئول ادامه می‌دهد: در داخل کشور به‌هیچ‌وجه از فیروزه خارجی استفاده نمی‌شود، در قدیم فیروزه‌هایی از معادن آریزونای آمریکا وارد کشور می‌شدند که امروز این فیروزه‌ها به‌ندرت در داخل کشور یافت می‌شوند.
وی تأکید می‌کند: غیر از معدن فیروزه نیشابور، در کرمان و دامغان نیز اخیراً معادن فیروزه کشف‌شده‌اند که اگر محصول خام به‌دست‌آمده از این معادن نبود، دستگاه‌های فیروزه‌تراشی بدون استفاده می‌ماندند.
دولت هیچ حمایتی نمی‌کند
مسئول صنف فیروزه و عقیق تراشان مشهد خاطرنشان می‌کند: با توجه به اینکه معدن فیروزه و به‌تبع آن فیروزه‌تراشی به بخش خصوصی واگذارشده است دولت هیچ حمایتی از این بخش انجام نمی‌دهد اما گمرک خراسان رضوی با دید مثبت همکاری‌های زیادی را با این بخش انجام می‌دهد.
وی با تأکید بر رونق بازار فیروزه‌تراشی در سال‌های اخیر تصریح می‌کند: افزایش تعداد کارگران در سال‌های اخیر حاکی از آن است که بازار فیروزه در خراسان رضوی در حال پیشرفت است و هرسال بر رونق آن افزوده می‌شود.
رحیمی مقدم ادامه می‌دهد: به دلیل اینکه فیروزه تراشان ایرانی عمدتاً معتقدند که پشت فیروزه نباید تراش داده شود به دلیل اینکه به‌نوعی شناسنامه آن محسوب می‌شود، گاهی این فیروزه‌ها که کاملاً تراشیده نیستند به کشورهایی مانند ترکیه صادر می‌شوند و این کشورها فیروزه‌ها را تراش کامل داده و به ایران برمی‌گردانند که این موضوع نیز به‌ندرت اتفاق می‌افتد و شاید از هر ۱۰۰ کیلو فیروزه صادرشده سه کیلوی آن به کشور برگردانده شود.
نتوانسته‌ایم از این ظرفیت به‌خوبی استفاده کنیم
در ادامه به سراغ نماینده مردم نیشابور و فیروزه در مجلس شورای اسلامی رفتیم تا از اقدامات صورت گرفته برای حمایت از صنعت فیروزه سؤال کنیم.
حمید گرمابی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: معدن فیروزه نیشابور یکی از قدیمی‌ترین معادن کشور است که حدود هفت هزار سال پیش کشف شده است. این معدن طی سالیان دراز توسط شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف اداره و هم‌اکنون نیز توسط یک شرکت تعاونی اداره می‌شود.
وی می‌افزاید: این شرکت توسط جمعی از اهالی روستای فیروزه نیشابور ایجادشده و هم‌اکنون حدود ۲۰۰ نفر از روستاییان از سهام‌داران آن هستند. ایجاد این شرکت تعاونی وضعیت اشتغال مناسبی را برای روستاییان ایجاد کرده است.
گرمابی تصریح می‌کند: با توجه به اینکه فیروزه نیشابور در دنیا مشهور است تاکنون نتوانسته‌ایم از این ظرفیت به‌خوبی استفاده کنیم و ارزش‌افزوده بالایی از این کالا داشته باشیم.
نماینده مردم نیشابور در مجلس شورای اسلامی ادامه می‌دهد: اخیراً طی بازدیدی که به عمل آمد متوجه شدیم سنگ فیروزه استخراجی از معادن نیشابور به‌صورت مزایده به شرکت‌ها و افراد واگذار و این موضوع سبب می‌شود تا فیروزه خام با بالاترین مبلغ ممکن به فروش برسد و رقابت درون کشوری برای خرید این کالا افزایش یابد، چراکه فیروزه نیشابور طرفداران بسیار زیادی دارد که بهترین راه برای عرضه فیروزه نیز همین است.
قیمت بالای این کالا در کشور فیروزه تراشان را مجبور به واردات فیروزه خام از دیگر کشورها می‌کندوی با تأکید بر اینکه با توجه به واگذاری این معدن به بخش خصوصی مسئولیت برگزاری مزایده برای فروش فیروزه استخراجی بر عهده این بخش است ابراز می‌کند: اما این موضوع که پس از خرید این فیروزه‌ها توسط اشخاص و شرکت‌ها چه تصمیمی برای این کالا گرفته می‌شود بر عهده خریداران است و این فیروزه‌ها عمدتاً پس از تراشکاری در کشور توزیع و یا صادر می‌شوند.
گرمابی خاطرنشان می‌کند: البته مشکلات ایجادشده در توزیع نامناسب این کالا در شهرهای مختلف نیز می‌توانند به دلیل فروش فیروزه به‌صورت مزایده باشد و قیمت بالای این کالا در کشور فیروزه تراشان را مجبور به واردات فیروزه خام از دیگر کشورها می‌کند.
وی با اشاره به اقدامات انجام‌شده برای فرآیند استخراج و عرضه فیروزه در کشور می‌افزاید: ما اخیراً درخواست‌های متعددی را به دولت داده‌ایم و در حال پیگیری آن‌ها هستیم.
نماینده مردم نیشابور در مجلس شورای اسلامی ادامه می‌دهد: آسفالت کردن جاده میانی معدن و روستای فیروزه به‌منظور تسهیل رفت‌وآمد روستاییان به جهت شناخت بیشتر مردم یکی از اقدامات است، چراکه این معدن و اطراف آن می‌تواند به یکی از جاذبه‌های گردشگری تبدیل شود.
گرمابی ادامه می‌دهد: همچنین پیگیری مشکلاتی که در مباحث مالیاتی وجود دارد، برگزاری سمینار ملی با موضوع فیروزه و با هدف شناخت بیشتر این ظرفیت، ساخت مجموعه‌ای در معدن فیروزه به‌منظور ایجاد بازاری برای عرضه و فروش کارهای فیروزه تراشان ازجمله اقداماتی است که تاکنون انجام‌گرفته است.
فیروزه ایران نتوانسته جایگاه خود را در بازار جهانی حفظ کند
نایب‌رئیس اتحادیه فیروزه و عقیق تراشان خراسان رضوی هم در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: عدم برنامه‌ریزی برای توزیع مناسب فیروزه خام در سطح استان توسط شرکت تعاونی معادن که استخراج فیروزه را بر عهده دارد مشکلات زیادی را برای بازار فیروزه در مشهد ایجاد کرده است.
مجید مدالیان می‌افزاید: همچنین عدم برنامه‌ریزی مناسب برای تولید و صادرات فیروزه موجب شده است که فیروزه ایران نتواند جایگاه خود را در بازار جهانی حفظ کند.
به جرات می‌توان گفت که فیروزه تراشان مشهدی بهترین فیروزه تراشان دنیا هستند اما کمبود فیروزه خام در مشهد ما را به واردات فیروزه وادار کرده استوی تصریح می‌کند: به جرات می‌توان گفت که فیروزه تراشان مشهدی بهترین فیروزه تراشان دنیا هستند اما کمبود فیروزه خام در مشهد ما را به واردات فیروزه وادار کرده است.
نایب‌رئیس اتحادیه فیروزه و عقیق تراشان خراسان رضوی با تأکید بر اینکه اگر دولت از این صنف حمایت‌های کافی کند، وزارت صنعت، معدن و تجارت این امکان را دارد که با مدیریت مناسب مشکلات این بخش را حل کنند می‌گوید: امروز به‌جای اینکه فیروزه ایران به‌تمامی نقاط جهان صادر شود، بازار ایران به بازار هدف برای فروش فیروزه مبدل شده است و فیروزه‌های وارداتی از کشورهای مصر، مکزیک و چین حدود ۷۰ درصد بازار فیروزه را اشغال کرده‌اند.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه معادن فیروزه نیشابور به شرکت‌های خصوصی واگذار شده‌اند، اهمیت اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و نظارت بر فعالیت شرکت‌های خصوصی باید موردتوجه قرار گیرد.
مدالیان ضمن تأکید بر مشکلات فیروزه تراشان در مشهد ابراز می‌کند: یکی دیگر از مشکلات این است که فیروزه تراشیده صادرشده به کشورهایی مانند ترکیه پس از فرآوری به مدل‌های زینتی مختلف با نام این کشور به بازار جهانی صادر می‌شوند.
وی می‌گوید: فیروزه ایران سرمایه‌ای نهفته است که اگر نظارت و مدیریت کافی صورت گیرد می‌توانند به یکی از مهم‌ترین صادرات غیرنفتی کشور تبدیل شود.
فیروزه خارجی در بازار مشهد
در ادامه گزارش سری به بازار فروش زیورآلات فیروزه در مشهد زدیم تا وضعیت فروش این سنگ ارزشمند را بررسی کنیم.
یکی از فروشندگان انگشترهای فیروزه که در نزدیکی حرم مشغول به فعالیت است به خبرنگار مهر می‌گوید: انگشتر فیروزه اصل که به‌قول‌معروف رگه داشته باشد در بازار قیمت نسبتاً بالایی دارد و به همین دلیل مدل‌های مختلف و حتی تقلبی نیز در بازار وجود دارد.
حسینی می‌گوید: متأسفانه برخی فیروزه غیر اصل و یا خارجی را به نام فیروزه نیشابور به فروش می‌رسانند که کار غلطی است.
یکی دیگر از فروشندگان نیز در خصوص وضعیت بازار فروش انگشتر و گردن بند فیروزه در مشهد می‌گوید: فیروزه با کیفیت‌های مختلف در مشهد وجود دارد و سنگ‌های مرغوب نیز برای فروش در نمایشگاه‌های خارجی توسط برخی تجار به‌صورت نگین‌های تراشیده شده و یا انگشتر کامل به کشورهایی مانند ترکیه، امارات و عربستان برده می‌شوند.
احمدی بیان می‌کند: طی چند سال گذشته با ورود زائران عرب به مشهد بازار فروش فیروزه نیز رونق خوبی گرفته است.
بنابراین گزارش باوجود استادکاران ماهر در حوزه تراش فیروزه در مشهد، دولت در مرحله نخست باید ضمن ایجاد محدودیت در واردات سنگ فیروزه بی‌کیفیت به‌صورت خام، با حمایت از معدن کاران زمینه ورود تکنولوژی‌های جدید استخراج سنگ فیروزه را فراهم آورد تا مواد اولیه مناسبی برای تراش در اختیار فعالان این حوزه قرار گیرد.