به‌گزارش خبرگزاری مهر به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، احمد سرخوش سرپرست گمانه‌زنی برای تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تُل پیر هَرج امروز دوشنبه ۲۲ آبان ۹۶ با اعلام این خبر گفت: شهرستان مُهر در جنوبی‌ترین نقطه استان فارس قرار دارد، این شهرستان دارای چهار بخش مُهر، وراوی، گله‌دار و اسیر است.
او با اشاره به تمرکز مطالعات باستان‌شناسی اخیر در نواحی غربی دشت در بخش‌های اسیر و گله‌دار گفت: عملیات گمانه‌زنی تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه پیش از تاریخی تُل پیر در روستای هَرج و برای درک لندسکیپ اطراف اثر و نیز به منظور تعیین حریم محوطه باید بررسی‌هایی اطراف محوطه در شعاع ۲ کیلومتری انجام می‌شد.
او با اشاره به مسکونی بودن محوطه تُل پیر در هزاره پنجم پیش از میلاد، از انجام کاوش‌های محدودی در سال ۱۹۳۳ توسط اورال اشتاین خبر داد.
سر پرست پروژه گمانه‌زنی برای تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تُل پیر هَرج، در ادامه به ارزیابی مجدد بررسی‌های باستان‌شناسی در سال ۱۳۷۸ توسط علیرضا عسگری چاوردی اشاره کرد.
سرخوش با اشاره به انجام مطالعات به روش باستان‌شناسی لندسکیپ گفت: ابتدا تصاویر هوایی سال‌های گذشته سازمان جغرافیایی نیروهای مسطح تهیه شد که قدیمی‌ترین تصاویر موجود هوایی مربوط به حدود سال ۱۳۳۵ است.
به گفته این باستان‌شناس، قبل از انجام عملیات میدانی تصاویر هوایی تهیه شده به دقت بررسی و ارزیابی شد و اگرچه بسیاری از عارضه‌های مشهود در تصاویر قدیمی امروزه دیگر وجود ندارد، ولی در کنار رودخانه مهران، یک عارضه دیده می‌شود که فرم دایره‌ای شکلی دارد.
او افزود: در تصاویر مربوط به این عارضه، حتی پلان ساختمان‌ها نیز به‌راحتی قابل تشخیص است که برای درک بهتر این وضعیت، آن محدوه و پیرامونش با استفاده از یک پرنده نقشه‌بردار کاملا عکس‌برداری شد.
او با اشاره به سنجش تصاویر برداشت شده به وسیله پهباد با تصاویر گذشته گفت: مجموع تصاویر قدیم و جدید وجود چندین پشته به‌هم‌متصل را نشان می‌داد که وسعتی چند صد هکتاری را در بر می‌گرفت این در حالی است که امروزه به دلیل توسعه کشاورزی، بخش‌های زیادی از پشته‌های به‌هم‌متصل تسطیح شده است.
سرخوش افزود: پس از تفسیر عکس‌های هوایی، در محدوده مورد نظر ارزیابی زمینی صورت گرفت و محل تمام پشته‌ها به‌وسیله GPS ثبت شد.
به گفته این باستان‌شناس، این پشته‌ها در واقع یک مجموعه شهری بزرگ را نشان می‌دهد که بر اساس آثار سطحی، متعلق به ادوار اشکانی، ساسانی تا قرون میانه اسلامی است.
نگاهی به بررسی‌های گذشته
او با اشاره به شناسایی بخش‌های شمالی این محدوده توسط محمد باقر وثوقی (۱۳۶۸) و عسگری چاوردی (۱۳۷۸) گفت: این دو باستان‌شناس به تپه‌هایی چون تمب بت و تمب شلدان با تاریخی برابر با دوره اشکانی اشاره کرده‌اند اما به‌نظر می‌رسد که پژوهشگران نامبرده به‌دلیل در اختیار نداشتن عکس‌های هوایی و ماهواره ای قدیمی، تمام گستره محوطه را شناسایی نکرده‌اند.
او در ادامه به نقل از وثوقی گفت: شهر کُران باید در حوالی شهر گله‌دار باشد و متون تاریخی نیز از وجود شهری به نام کُران در شمال شرق بندر سیراف یاد می‌کند.
او در ادامه با استناد به متون تاریخی موجود گفت: ابن‌بلخی در قرن ششم هجری ناحیه ایراهستان و کُران را این‌چنین توصیف کرده است: این اعمال ایراهستان و کُران همه در بیابان است و کران از اعمال سیراف است و گرمسیر به غایت چنان که تابستان جز مردم آن ولایت آنجا مقام نتواند کردن از صعبی گرما و هیچ آب روان نباشد و نه کاریز و درختستان خرمای ایشان بر روی زمین نباشد، کسی آب نیابد و خشک شود پس به اندازه درختان خرما گوی عظیم هر جای به زمین فرو برند و خرما در آن گودها نشانده، چنان که جز سه درخت پدید نباشد تا به زمستان گودها از آب باران پر شود و همه ساله درختان خرما سیراب شوند و این از نوادر است کی گویند کجاست کی درختان خرما در چاه کارند و این ایراهستان است.
او افزود: در جای دیگر ابن‌بلخی جویم و کُران و سیراف را از جمله مناطق ایراهستان یاد کرده و در بعضی موارد این ناحیه را کُران نامیده است، واژه کُران به معنای کرانه و ساحل آمده و نام یکی از شهرها و آبادی‌های مهم ایراهستان در دوره اشکانی و ساسانی است.
سرخوش به نقل از ابن خرداذبه گفت: این نخستین جغرافی‌نویس ایرانی از کُران به عنوان یکی از شهرهای ناحیه اردشیرخوره یاد کرده است.
او افزود: نویسنده حدودالعالم، در قرن چهارم هجری کُران را یکی از شهرهای ناحیه سیراف و با مردمی بسیار معرفی کرده است.
او با اشاره به ارائه اطلاعات بی‌نظیر در مورد فارس توسط مقدسی گفت: او کُران را به‌عنوان آخرین ایستگاه مسیر دارابگرد به سیراف معرفی کرده و آن را جزو نواحی گرمسیر دانسته است.
به گفته این باستان‌شناس، متون تاریخی و شواهد تاریخی نشان می‌دهد که شهر کُران یکی از مهم‌ترین شهرهای پس‌کرانه‌ای سیراف محسوب می‌شده و در دوره اشکانی و ساسانی مقر شاهزادگان محلی پارس بوده است.
او افزود: با توجه به متون تاریخی و شواهد حاصل از بررسی‌های باستان‌شناختی این مجموعه شهری که در شمال‌شرق سیراف به فاصله خط مستقیم کمتر از ۲۰ کیلومتر قرار دارد، همان شهر کُران است.
تخریب در اثر عملیات عمرانی
سرخوش با اشاره به قرارگیری محوطه بسیار مهم شهر کران در غرب و جنوب شهر اسیر، از تخریب بسیاری از بخش‌های این محوطه در اثر عملیات عمرانی، توسعه شهری و روستایی و اجرای طرح‌های هادی خبر داد.
این باستان‌شناس افزود: از طرف دیگر توسعه کشاورزی باعث شده بخش‌های زیادی از این محوطه برای کشاورزی تحت فشار تسطیح شود.
او با اشاره به ثبت ملی تعدادی از پشته‌های این شهر بطور جداگانه در بررسی‌های پیشین گفت: این در حالی است که متأسفانه بخش‌های زیادی از این محوطه بزرگ ثبت نشده و هر روزه بخش‌های زیادی از آن توسط کشاورزان تسطیح می‌شود.
طرح گمانه‌زنی برای تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تُل پیر هَرج با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری اجرا شد.