خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - مهدی پورحسنی: در پی گسترش شبکه جهانی اینترنت و فضای مجازی مناظره های مختلفی بین صاحبنظران حوزه های گوناگون سیاسی و اجتماعی آغاز شد.
یکی از مهمترین آنها تاثیرات فضای مجازی بر حاکمیت دولت ها (national –state) بود. برخی از صاحبنظران، معتقد بودند که به عصر پایان حاکمیت دولت ها نزدیک شده ایم و قدرت های فروملی و فراملی باعث از کار افتادن کارکردی دولت ها خواهند شد.
برعکس برخی دیگر عقیده داشتند که دولت ها از این فضا استفاده کرده و با تغییر سازماندهی های خویش و با استفاده از تکنولوژی های اطلاعاتی باعث تقویت حاکمیت خویش را فراهم خواهند نمود.
البته اگر از مناظرات نخبگان فکری که عبور کنیم سیاست گذاران با هرگونه مکتب فکری به تاثیر شگرف فناوری های اطلاعاتی بر حاکمیت دولت ها ادغان داشته و با توجه به متغیرهای گوناگون جهانی، منطقه ای و داخلی تاثیر گذار بر منافع و نظام تصمیم سازی و اولویت های خویش، به این پدیده واکنش نشان دادند.
برخی از دولت ها مانند چین و روسیه معتقدند که نهادهای دولت محور مانند اتحادیه جهانی ارتباطات راه دور(ITU)، باید به مدیریت فضای جدید ارتباطاتی و فضای مجازی بپردازد ولی برخی دیگر از دولت ها مانند ایالات متحده به دلیل منافع خاص خویش در مدیریت جهانی فضای مجازی معتقدند که این کار باید توسط رویکرد های چند ذی نفعی به سرانجام برسد.
برخی دیگر از دولتها نیز در موضعی بین این دو نظر اتخاذ کرده اند. کشورها برای تئوریزه کردن موضع خویش به ابتکارات گوناگونی از جمله برگزاری اجلاس های جهانی دست زده اند. از جمله این ابتکارها برگزاری اجلاس جهانی فضای مجازی(GCCS) و یا ابتکار دولت چین برای برگزاری کنفرانس جهانی اینترنت در چین بود.
کنفرانس جهانی فضای مجازی
کنفرانس لندن به عنوان اولین کنفرانس توسط وزارت امور خارجه بریتانیا پایه گذاری شد. ویلیام هاگ وزیر وقت خارجه بریتانیا پیشنهاد تشکیل این کنفرانس را در سال ۲۰۱۱ پس از کنفرانس امنیتی مونیخ ارائه نمود. این کنفرانس در واقع نوعی پاسخ به تصویب قطعنامه کدهای رفتاری در فضای مجازی در سازمان ملل در سال ۲۰۱۱ بود که توسط چین، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان پیشنهاد شده بود.
در سال بعد در کنفرانس بوداپست که در سال ۲۰۱۲ برگزار شد، اتحادیه اروپا با پررنگ کردن حقوق بشر این جنبه را به پررنگ کرد. در این کنفرانس تعهد به فضای باز، ایمن در فضای مجازی تاکید شد و بحث ظرفیت سازی نیز به آن اضافه شد. گزارش نهایی این نشست تحت تاثیر گروه کارشناسان دولتی ملل متحد بود.
کنفرانس بعدی در سئول در سال ۲۰۱۳ برگزار گردید. در این کنفرانس محور موضوعات بیشتر بر مبنای رشد و توسعه اقتصادی و ایجاد ظرفیت های سایبری بود.
کنفرانس هلند در سال ۲۰۱۵ موضوعات جنبه عملی تری یافت و هدف اصلی آن حمایت از همکاری عملی در فضای مجازی، ترویج ظرفیت سازی وتبادل دانشی در فضای مجازی، بحث در خصوص رفتار مسئولانه در فضای مجازی و در نهایت تشکیل انجمن جهانی کارشناسان سایبری از دستاوردهای این اجلاس بود.
کنفرانس جهانی فضای مجازی هند (GCCS ۲۰۱۷ ) که پنجمین اجلاس می باشد، اولین بار است که در کشوری خارج از سازمان همکاری و توسعه OECD) )، برگزار می گردد.
این کنفرانس که در آذر ماه سال جاری در دهلی نو برگزار شد از اهمیت بالایی برخوردار بود و هدف آن ارتقای یک فضای مجازی جامع برای توسعه، فراگیری، امنیت و آزادی بود و یکی از جنبه های آن که باعث ارتقای آن نسبت به کنفرانس های قبلی می شد جامعیت موضوعی آن بود به طوری که تقریبا به تمام جنبه های فضای مجازی از قبیل امنیت، جامعیت دیجیتال، دیپلماسی دیجیتال و توسعه فضای مجازی پرداخته شد.
نکته قابل توجهی که در این کنفرانس قابل تامل است این است که علی رغم عضویت هند در پیمان شانگهای به دلیل وجود روابط گسترده هند با کشور های غربی این کنفرانس با رویکردهای چند ذینفعی(MULTI STAKEHOLDER) نزدیک بود.
این رویکرد که در دیدار رسمی نخست وزیر هند از ایالات متحده آمریکا و پس از ملاقات با اوباما رئیس جمهور سابق این کشور در بیانیه مشترکی در ژوئن ۲۰۱۶ اعلام شد. پایبندی هند به مدل چند ذینفعی حکمرانی اینترنت اعلام گردید که نشان دهنده فاصله گرفتن هند از مواضعش در اجلاس برزیل درسال ۲۰۱۴ بود که در آن موضع هند بیشتر به حاکمیت دولت ها در فضای مجازی نزدیک بود موضعی که برخی از کارشناسان عقیده داشتند با توجه به عضویت هند در پیمان شانگهای و حضور چین و روسیه در این پیمان تقویت خواهد شد.
ولی ظاهرا هند قصد دارد بیشتر به مواضع کشورهای غربی در فضای مجازی نزدیک گردد. البته در پیش گرفتن رویکرد چند ذینفعی مستلزم وجود بخش خصوصی و جامعه مدنی فعال در حوزه فضای مجازی می باشد که به گفته برخی از کارشناسان هندی این کشور درزمینه مشارکت جامعه مدنی در حوزه سیاست گذاری های فضای مجازی دچار مشکل می باشد.
ضرورت های های فنی و تخصصی مدیریت بر شبکه های جهانی اینترنت، ضرورت های حاکمیتی برای تعریف و استقرار یک نظام حقوقی بین المللی در این حوزه و تامین امنیت بین المللی فضای مجازی تشکیل این کنفرانس ها را ضروری می نماید.
البته با وجود برقراری روابط دوجانبه سایبری کشورها با یکدیگر و امضای یادداشت تفاهم های همکاری سایبری، تلاش های نشست حکمرانی اینترنت(IGF)، کنفرانس فضای مجازی چین و تلاش گروه کارشناسان دولتی ملل متحد برای امنیت سایبری به دلیل ماهیت خاص این فضا مانند ناشناسی و مشکل بودن پی گیری های بین المللی جرایم و رقابت کشورها در این حوزه و در پیش گرفتن مواضع متفاوت مانند دولت محوری و یا چند ذینفعی، حصول نتیجه مطلوب مشکل به نظر می رسد.
البته این کنفرانس ها با مفهوم سازی، سناریو پردازی، انجام دیپماسی غیر رسمی و تضارب آرا در حوزه نسبتا جدید فضای مجازی تلاشی مناسب ولی ناکافی برای تامین رفاه و امنیت جوامع در فضای مجازی محسوب می گردد. این تلاش ها در هر دو گروه دولت محوری مانند چین و چند ذی نفعی مانند اجلاس جهانی فضای مجازی ادامه خواهد داشت.