خبرگزاری مهر، گروه استانها – بهنام عبداللهی: «باوجود اینکه فقط ۱۰ درصد از آب دریاچه ارومیه از آذربایجان شرقی تأمین می‌شود، اما ۹۰ درصد تبعات خشک‌شدن آن متوجه این استان است و خیلی از این موضوع متضرر می‌شویم.» این را پورمهدی، معاون استاندار آذربایجان شرقی گفته است.
البته او تنها نیست. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور نیز در جلسه‌ای تبریز و استان آذربایجان شرقی را بیش‌تر از دیگرمناطق مرتبط با دریاچه، در معرض خطر خوانده بود: «تبریز بیش‌ترین آسیب را می‌بیند.»
روزی نیست که در فضای مجازی رسانه‌های آذربایجان شرقی، شاهد عکسی از وضعیت روبه نابودی دریاچه ارومیه نباشیم. تراز آب دریاچه روزبه‌روز کاهش می‌یابد و مردم اغلب در فضای مجازی نارضایتی عمیق خود را از این موضوع اعلام می‌کنند.
عکس‌ها و متن‌هایی که می‌گویند دود آتش بی‌توجهی و کم‌کاری مسئولان درقبال بزرگ‌ترین دریاچه ایران بیش‌تر از همه به چشم اهالی آذربایجان شرقی خواهد رفت.
نشانه‌هایی ترسناک از خشکی دریاچه ارومیه
«این آلودگی هوا چندان هم به خشکی دریاچه ارومیه نامرتبط نیست»، «طوفان شنی تازه شروعش هست، خدا به دادمان برسد.» مردم هرچند غیرعلمی، هرچند غیرکارشناسانه درباره تبعات خشکی دریاچه ارومیه صحبت می‌کنند، اما همین که صحبت می‌کنند یعنی زنگ خطر را شنیده‌اند. طی روزهایی که تبریز آلوده‌ترین شهر ایران بود، برخی از اعضای شورای شهر تبریز همچون بهشتی، خشکی دریاچه را عامل ۷۰درصد از آلودگی هوای تبریز دانسته بودند.
دریاچه‌ای که اسمش هم‌خانواده تبریز و آذربایجان شرقی نیست، چگونه می‌تواند از دردهای خود قایقی بسازد و از راه هوایی این قایق را روانه خانه و کاشانه مردم آذربایجان شرقی کند؟
خشک شدن دریاچه‌ای به مساحت ۶هزار کیلومتر مربع، یعنی ۲۵امین دریاچه بزرگ جهان از نظر وسعت، شوره‌زاری به همان بزرگی را در منطقه به‌جای خواهد گذاشت. جایگزینی که عمق دردناکی آن بسیار بیش‌تر است.
حوضه آبریز دریاچه ارومیه که ۳۰درصد از مساحت کل کشور را در برمی‌گیرد، با داشتن دشت‌هایی مانند دشت ارومیه، تبریز، بناب، مهاباد، میاندوآب، نقده، سلماس، پیرانشهر، آذرشهر و اشنویه، یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران به‌شمار می‌رود.
بادهایی که به سمت مرگ می‌وزند
حالا با خشک‌شدن تدریجی دریاچه ارومیه از سال ۸۰، باید انتظار داشت نمک‌زارهایی که از خشکی آب‌های شور برجای مانده‌اند، توسط بادهایی که از شرق به غرب می‌وزند، در اولین ایستگاه خود، بر روی ریه‌های خاک‌های آذربایجان شرقی بنشینند.
میرحسن محسنی قمی، معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست آذربایجان شرقی به خبرنگار مهر می‌گوید: «امسال شاهد کاهش ۲۵سانتی‌متری سطح آب دریاچه ارومیه بودیم و علت این خشکسالی که در منطقه حاکم است، اعلام می‌شود.»
او تاکید می‌کند: «با توجه به خشکی دریاچه، اگر کانون‌های مهم در معرض ریسک را در نظر بگیریم، به‌علت جهت وزش بادهای غالب منطقه، تبریز در معرض آسیب بیشتری قرار می‌گیرد.»
قمی نظر کارشناسان مبنی بر تغییر شدید شرایط اقلیمی در منطقه را تایید می‌کند: «مراتع، زراعت و تنوع زیستی آذربایجان شرقی، موضوعاتی هستند که خشک شدن دریاچه ارومیه بیش‌ترین آسیب را به آن‌ها وارد خواهد کرد و در نتیجه محیط زیست ما آسیب‌های جدی به خود خواهد دید.»
نمک‌ها روزی دامن همه‌مان را خواهد گرفت
محمداسماعیل سعیدی، نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی نیز هشدار داده بود: «تبعات سنگین زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ناشی از خشکی دریاچه ارومیه دامن همه را خواهد گرفت و آن روز دیگر کار از کار گذشته است.»
او معتقد است امروز نیز مردم گوشه‌هایی از تبعات خشکی این دریاچه را می‌بینند: «در حال حاضر در مناطق خشک و کم آب مردم دچار گرفتاری‌هایی شده‌اند که هشدار جدی به مسؤولان و دست‌اندرکاران است تا به جای گفتار درمانی و توجیهات، کاری انجام دهند.»
این‌ها درحالی است که دولت در سال‌های اخیر علی‌رغم وعده‌های متعدد در خصوص احیای دریاچه ارومیه، کمترین میزان بودجه را برای احیا این دریاچه در نظر گرفته است و همین باعث اعتراض تعدادی از نمایندگان شده است.
داور نامدار، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی نیز به خبرنگار مهر می‌گوید: «در اینکه امروز دریاچه ارومیه خشک شده است شکی نیست اما مناطق کوچکی از دریاچه هنوز باقی مانده است.»
«بخش‌هایی از دریاچه که هنوز خشک نشده‌اند، متاسفانه دارای بیش‌ترین غلظت نمک هستند و به محض خشک‌شدن آن‌ها شاهد به وقوع پیوستن طوفان‌های نمکی و نابودی مزارع کشاوزی اطراف مخصوصا آذربایجان شرقی خواهیم بود.»نامدار تاکید می‌کند: «مناطقی از دریاچه که سال‌هاست شاهد خشک‌شدن‌شان هستیم، آب‌شان آمیخته با شن و ماسه و نمک بود و وقتی خشک می‌شدند عملا تاثیر بسیار زیادی در شرایط اقلیمی و نیز اراضی زراعی اطراف دیده نمی‌شد.»
او با لحنی تاسف‌آمیز اعلام می‌کند: «بخش‌هایی از دریاچه که هنوز خشک نشده‌اند، متاسفانه دارای بیش‌ترین غلظت نمک هستند و به محض خشک‌شدن آن‌ها شاهد به وقوع پیوستن طوفان‌های نمکی و نابودی مزارع کشاوزی اطراف مخصوصا آذربایجان شرقی خواهیم بود.»
به گفته مدیرکل منابع طبیعی آذربایجان شرقی، در پی خشک‌شدن دریاچه ارومیه، نه‌تنها خاک ۸استان حاشیه دریاچه به خطر می‌افتد، بلکه خاک مزارع کشاورزی کل منطقه به درجه‌ای از نمکین‌بودن می‌رسد که امکان کشاورزی به‌کل از بین می‌رود.»
نامدار با تاکید بر اینکه شهرستان‌هایی همچون بستان‌آباد و حتی بناب در آذربایجان شرقی از این خطر مهلک در امان نخواهند بود، می‌گوید: « آزمایشاتی که حتی در اراضی کشاورزی شهرستان‌های دوردست استان توسط کارشناسان ما صورت گرفته، بلورهای نمکین در ترکیبات خاک دیده شده است.»
باید مسئله «خشک شدن دریاچه ارومیه» را از ریشه حل کنیم
او در بخش دیگری از این گفتگو تنها چاره جلوگیری از این فاجعه زیست محیطی را پیش‌گیری از خشک شدن آب دریاچه ارومیه می‌داند: «اقداماتی مثل بوته‌کاری یا درخت‌کاری تنها مسکن هستند و ما باید به دنبال درمان قطعی باشیم. همچنین این نکته را باید در نظر گرفت که احداث فضای سبز تنها در مناطقی که خاک مناسب دارند و فاقد بلورهای نمکین هستند امکان‌پذیر است.»
دکتر احمد فاخری‌فرد، استاد دانشگاه تبریز و متخصص حوزه دریاچه نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، مهر تاییدی به سخنان مدیرکل منابع طبیعی استان می‌زند: «اینطور نیست که مقصد نهایی بادهای نمکین از سمت دریاچه ارومیه به سمت تبریز باشد، بلکه تمام شهرها و روستاهای واقع‌شده در این مسیر نیز در معرض خطر خواهند بود.»
«موضوعی که مطرح است درباره آینده‌ای دور نیست! بلکه امروز هم در استان‌مان باغ‌هایی را سراغ داریم مثلا در شهرستان شبستر که کاملا خشک‌شده و درختان‌شان از بین رفته است.»او همچنین می‌گوید: «موضوعی که مطرح است درباره آینده‌ای دور نیست! بلکه امروز هم در استان‌مان باغ‌هایی را سراغ داریم مثلا در شهرستان شبستر که کاملا خشک‌شده و درختان‌شان از بین رفته است.»
فقط گیاهان شوردوست توان حیات خواهند داشت
دکتر فاخری‌فرد افزایش بیابان‌زایی را از دیگر نتیجه‌های منفی خشکی دریاچه ارومیه عنوان می‌کند و توضیح می‌دهد: «ما در گزارش‌های میدانی و مصوری که از وضعیت منطقه ارائه کرده‌ایم، نشان داده‌ایم که چگونه خشک‌شدن دریاچه علاوه بر افزایش ریزگردهای آلوده به نمک، به صورت افقی بیابان‌زایی هم می‌کند.»
او درباره اینکه کدام گونه از گیاهان و خاک‌ها در معرض خطر گردبادهای نمک‌آلود هستند، تشریح می‌کند: «ابتدا گیاهان و بافت‌های حساس به شوری، سپس گیاهان مقاوم در برابر شوری در مناطق از بین می‌روند و نهایتا تنها گونه‌ای از گیاهان توانایی ادامه به حیات خواهند داشت که شوردوست باشند.»
استاد دانشگاه تبریز در بخشی از این گفتگو خروج آب‌های خارج از فصل زراعی را عاملی برای خشک‌شدن مناطق درحال تثبیت دریاچه می‌داند و می‌گوید: «اگر بتوانیم آب‌های غیرفصلی را به سمت دریاچه هدایت کنیم، حداقل ۳۵۰۰کیلومتر مربع از سطح دریاچه افزایش می‌یابد.»
موضوع ۳۷ نفر سرطانی در یک روستا، از دریاچه ارومیه آب می‌خورد
او خطر خشک‌شدن دریاچه ارومیه را آنقدر جدی می‌داند که جان حداقل ۶میلیون‌نفر و حداکثر ۱۴میلیون‌نفر در شهرهای حوزه دریاچه در معرض خطر است: «ما روستایی را دیده‌ایم که ۳۷نفر در آن به انواع سرطان‌ها دچار شده‌اند. این یعنی چیه؟»
حال جالب آن است که امسال نیز در بودجه دولت مبلغ چشمگیری برای آخرین تقلاهای دریاچه ارومیه در نظر گرفته نشده و معلوم نیست همان مقداری هم که در نظر گرفته شده، اختصاص می‌یابد یا نه.
حتی اگر در طول این‌سال‌ها از مزایای وجود دریاچه ارومیه غافل بوده‌ایم، حالا زمان آن است که بدانیم جای خالی‌اش چقدر می‌تواند جای عزیزان‌مان را در اطراف‌مان خالی کند.
حتی اگر در مقابل ریزگردها چشمانمان را ببندیم، اگر در مقابل آلودگی هوا ماسک بر روی صورت‌مان بزنیم، حتی اگر بی‌مسئولیتی‌ها را نادیده بگیریم، با نابودی خاک آبادمان چه خواهیم کرد؟