خبرگزاری مهر - گروه استانها: خراسان شمالی به عنوان دیار اقوام و فرهنگ ها در منطقه شمال شرق ایران قرار دارد که در شهرستان های هشت گانه آن جاذبه های تاریخی و طبیعی فراوانی وجود دارد.
خراسان شمالی به دلیل ساختار کوهستانی و وفور منابع آبی از قبیل چشمه ها، رودخانه و نهرها به ویژه رود اترک در دشت ها و دره های مسیرش از دوران پیش از تاریخ همواره مورد توجه جوامع انسانی بوده و وجود سنگ نگاره های روستای نرگسلو، محوطه باستانی سربند همچنین تپه کلاته مستوفی، تپه کهنه قلعه، تپه سنجد و غیره از دوران پیش از تاریخ و همچنین آثاری همانند محوطه باستانی تخت قلعه، تپه کوه کمر و غیره از دوران تاریخی و اوایل اسلام گواه اهمیت این منطقه و تداوم استقلال جوامع در پهنه این استان در دوره های مختلف تاریخ است.
همچنین جاذبه های بکر طبیعی آن و روستاهای چشم نواز آن سبب شده که به مقصد گردشگری تبدیل و مسافران بسیاری به این مناطق سفر کنند.
آینه خانه مفخم موزه اسناد و نسخه خطی
عمارات معروف به آیینه خانه مفخم یکی از یادمان های برجسته دوره قاجار در شهر بجنورد و منتهی الیه شمالی خیابان شریعتی قرار دارد، در دوره قاجار بنای آیینه خانه همراه با آثار دیگری از جمله عمارات مفخم، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر در باغ بزرگی قرار داشته و مجموعه دارالحکومه سردار مفخم را تشکیل می داده است.
این بنا در حدود ۱۳۰۰هجری همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمدخان شادلو معروف به سردار مفخم بجنورد ساخته شده و به عنوان فضای اداری و دیوانی برای انجام دیدارهای رسمی سردار با رجال سیاسی قاجار و نیز انجام مراسمات تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و غیره مورد استفاده قرار میگرفته است.
خانه تاریخی جاجرمی ها
خانه جاجرمی ها واقع در بجنورد، اوایل خیابان طالقانی شرقی، کوچه جاجرمی از بناهای اواخر دوره قاجاری است که به استناد کتیبه موجود در سال ۱۳۲۵ هجری قمری به دست استاد غلامرضا بنای ساخته شده است. این بنای کوچک و زیبا با پلان مربع به حدود ۶۰۰ متر مربع مساحت، نمونه ارزشمندی از معماری سنتی و حیاط مرکزی است. درب چوبی آن و تمام پنجره ها و نورگیرهای به سمت حیاط باز می شود.
ورودی حسینیه از طریق یک هشتی به حیاط مرکزی متصل شده که با دو رشته پلکان در گوشه های شمال شرقی جنوب غربی به مهتابیه ای طبقه بالا راه نیابد. قسمت فوقانی دیوار ایوان شرقی یک افریز تزیینی با کتیبه به خط نستعلیق دارد که در آن گزیده ای از ترکیب بند مشهور محتشم کاشانی در مرثیه شهدای کربلا (باز این چه شورش است) گچبری شده است.
سنگ نگاره های تکیه نرگسلو
سنگ نگاره های پیش از تاریخ که در دهستان بدرانلو از توابع بخش مرکزی شهرستان بجنورد و در حدود ۲۰۰ متری جنوب شرقی روستای نرگسلو علیا قرار گرفته است. محوطه بر لبه یک دره باریک سیلابی واقع شده است.
از میان دره باریکی که در پای اصل قرارگرفته رودخانهای جاری است که در محل به نام «چیلاق» مشهور است و در تمام سال در آن آب جریان دارد.
خانه بانک ملی
ساختمان بانک ملی از خانه های دوره پهلوی اول در شهرستان بجنورد در ابتدای خیابان امیری جنوبی است که با تلفیق معماری سنتی و فرهنگی ساخته شده است.
پوشش سقف بنا به صورت پوشش شیروانی و دارای «کلاه فرهنگی» است و با ستون های دارای سرستون مزین در نما، جلوای زیبا یافته است. پنجره ها و برخی ورودی های بنا با قوس و قاب های کاشی کاری شده ای در بالای آن تزیین شده است.
مجموعه سبزه میدان
مجموعه تاریخی سبزه میدان واقع در میدان شهید، اوایل خیابان ۱۷ شهریور، متشکل از یک کاروانسرا، حمام، راسته بازار و چند قهوه خانه از آثار تاریخی دوره قاجار، امروز به یکی از جاذبه های مهم گردشگری شهر بجنورد تبدیل شده است.
شاخص ترین اثر این مجموعه کاروانسرای سردار است که طرح کلی آن از یک میانسرا و ۳۴ حجره در اطراف آن تشکیل شده است.
بنای حمام تاریخی در شمال شرقی مجموعه قرار دارد. همچنین «فروشگاه صنایع دستی عطاران» و جز آن هم از قدیم الایام در سبزه میدان علاقهمندان و گردشگران انواع دست ساخت های محلی، دست دوخت های سنتی و غیر و عرضه میدارد.
همچنین بازار سنتی شهر بجنورد همین حدود است و نیز «چهارشنبه بازار» و «بازار پای توپ» اندکی بالاتر است که مردم را برای خرید لوازم ضروری زندگی، لبنیات و خشکبار اعلاء و گیاهان دارویی خراسان شمالی فرار می خواند.
شهر تاریخی بلقیس
ارگ نارین قلعه از آثار بهجامانده در شهر تاریخی بلقیس اسفراین با قدمتی ۱۲۰۰ ساله، دومین بنای خشتی و گلی ایران و یکی از قطبهای گردشگری خراسان شمالی محسوب میشود.
محدوده شهر تاریخی بلقیس که در واقع اسفراین کهن محسوب میشود قدمتی حدود چهار هزار سال دارد و در سه کیلومتری جنوب غرب شهر کنونی اسفراین قرارگرفته و ۱۸۰ هکتار وسعت دارد، در این منطقه در طول قرنها همواره مردمی زیسته و تمدن آفریدهاند و سپس با هجوم و تجاوز اقوام مختلف تخریبشده و بار دیگر از درون خاکسترهای جنگ و نفرت جوانه شهری جدید سر برآورده است.
بیشتر آنچه اکنون در این شهر تاریخی باقیمانده، آثار و بقایایی است که به دوره صفوی نسبت میدهند، اما شواهد و یافتههای جدید تاریخی حاکی از آن است که دیرینگی شهر تاریخی بلقیس در شهرستان اسفراین به قرن دوم اسلامی میرسد.
مهمترین اثر باقیمانده در شهر تاریخی بلقیس نارین قلعه است، نخستین دوره استقرار در ارگ پس از حمله مغول به این شهر برمیگردد و بعدازاین زمان دو بار در ارگ فعالیتهای مرمتی و ساختوساز در پیکره آن دیده میشود.
خرابههای شهر بلقیس از اعصار مختلف شامل مجموعه آثار، بقایای ارگ و خندق، بخشهایی از حصار گرداگرد شهر و بقایای مقبره شیخ آذری و غیره تشکیل میشود، این اثر درسال ۸۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
ارگ آخرین بار توسط افغانها به تصرف درآمد و بهطور کامل تخریب شد، اما گفته میشود خانوادههایی بهطور مستقل تا اواخر قاجار در این مکان زندگی میکردهاند.
اسفراین کهن (شهر بلقیس) پسازاینکه در دوره صفوی رونق گرفت در سال ۱۷۳۱ میلادی توسط افغانها تخریب شد و ساکنان آن شهر جدیدی را در نزدیکی شهر بلقیس ایجاد کردند.
ارگ بلقیس اسفراین پس از ارگ بم دومین بنای گلی ایران است که بر اساس اصول معماری ساسانی ساختهشده و مهمترین مصالح بهکاررفته در آن خشت و گل است. اسفراین به علت واقعشدن در شاهراه ورودی اقوام مهاجر به ایران ازجمله قوم مغول، ازبکها، افغانها و در طول قرون اسلامی بارها مورد تجاوز و تخریب این اقوام قرارگرفته و دوباره با کوشش مردم سختکوش این دیار سر از خاک برافراشته و شکوفایی خود را بازیافته است.
این شهر که روزگاری در حاشیه جاده ابریشم قرار داشته است، جزو عظیمترین میراثهای خشتی ایران پس از ارگ بم بهحساب میآید؛ بخش اعظمی از دیوار ارگ تاریخی بلقیس تاکنون از سوی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری مرمتشده و سایت موزهها نیز در این محوطه تاریخی ایجادشده است.
قلعه صعلوک
قلعه صلعوک دژی استوار بر جبهه جنوبی ارتفاعات سالوک است که قدمت آن به قرون۶-۷ هجری میرسد و در متون تاریخی مختلف از آن یاد شده است.
این قلعه برفراز یک صخره منفرد با دیوارههای پرتگاهی ساخته شده که دسترسی و تسخیر آن را در زمان آبادانی و حیات قلعه بسیار دشوار ساخته است.
در داخل قلعه بقایای تاسیساتی همانند انبار آذوقه و غلات، حمام، آسیاب، زندان و مقر فرمانده قلعه و سایرین وجود دارد که مجموع مساحت قلعه را به بیش از یک هکتار میرساند و قلعه صلعوک از نظر وسعت و موقعیت بسیار صعب العبور و یکی از مهمترین قلاع نظامی دوره اسلامی در شمال خراسان است.
غارهای دستکند هنانه
غارهای هنانه از مجموعه فضاهای دستکند تشکیل شده که برای ایجاد یک روستا با موقعیت تدافعی ویژه در دل کوه کنده شده است. این مجموعه معماری دستکند شامل فضاهای متعدد مسکونی، انبار، آغل و ... است که با اختلاف سطح و در سه طبقه ساخته شدهاند. طبقه اول باربند یا محل نگهداری احشام طبقات دوم و سوم محل انبار آذوقه و اسکان مردم بوده است.
بر اساس مطالعه سفال های بدست آمده در اطراف این مجموعه نیز مطالعات تطبیقی انجام شده، غارهای هنانه در قرون چهارم و پنجم هجری ساخته شده و در دورههای بعد به ویژه در زمان ناامنی مورد استفاده قرار میگرفته است.
چارتاقی تیموری
بنای تاریخی «چهارتاقی تیموری» در ۶ کیلومتری شهر شیروان واقع شده است. این بنای آرامگاهی به «عید خواجه» یکی از سرداران تیمور گورکانی منسوب است.
گنبد بنا در اصل از نوع دو پوش منفصل بوده که به مرور پوشش خارجی آن از بین رفته است. عناصر مختلف از جمله تاق نماهایی با پوشش جناقی و آجر چینی خفته راسته در قسمت ساقه گنبد نمای خارجی بنا را تزئین کرده است.
داخل بنا یا اندود گچ پوشیده شده، اما نقاشی های منحصر به فردی از صحنه شکار و نقوش گیاهی زوایای داخل آرامگاه را زینت بخشیده است.
همچنین یک نوار کتیبه گچبری زیبا به خط ثلث با مضمون آیاتی از سوره مبارکه آل عمران زیر گنبد را مزین کرده است.
رباط قلّی
رباط قلی یکی از باشکوهترین کاروانسراهای خراسان شمالی واقع در بخش سنخواست شهرستان جاجرم و در میان دشت وسیعی است که شهر سنخواست و روستاهای قلی، گازان و... درآن قرار دارند. این بنای تاریخی در سه کیلومتری شرق روستای گازان و سه کیلومتری جنوب روستای قلی واقع شده است.
طرح کلی ربات قلی مستطیل است با چهار برج در چهار گوشه بنا و یک برج نیز در وسط ضلع شرقی قرار دارد.
بعد از ورودی از طریق یک فضای سرپوشیده چهارطاقی شکل به چهار طرف دسترسی می یابد. بارانداز یا حیاط کاروانسرا به صورت یک صحن چهار ایوانی در فرورفتگی ایوان جنوبی در محراب با بقایای گچبری که بی شک نمازخانه کاروانسرا بوده، قرار داشته است.
بر اساس آثار و شواهد کتیبه گچبری موجود بر سر در ورودی به خط ثلث که اکنون بکلی از بین رفته و نیز سبک و سیاق معماری و طرح کلی بنا، نما سازی داخل و خارج بنا و مصالح میتوان این اثر را جزء آثار شاخص دوران تیموری به شمار آورد.
حمام تاریخی جاجرم(موزه گرمابه و تاریخ شهر جاجرم)
حمام خزینه ای جاجرم با ۷۰۰ متر مربع مساحت در بافت تاریخی شهر (خیابان ۱۵ خرداد) و در کنار بقایای ارگ قدیم شهر معروف به نارین قلعه و مسجد جامع قرار گرفته و به دوره قاجار تعلق دارد.
ورودی حمام از طریق پنج پله به رختکن راه می یابد که خود با یک راهروی ارتباطی موسوم به «میاندر» به گرمخانه متصل می شود.
در مجموع این حمام از پنج بخش رختکن یا سربینه، گرمخانه، خزینه و آب انبار و نیز گلخن، منبع آب گرم و سرد و مخزن سوخت تشکیل شده است.
قلعه جلالالدین اثر تاریخی سده ششم
قلعه جلالالدین یکی از آثار دوران تاریخی پس از اسلام مربوط به سدههای ششم و هفتم هجری است که بین دو شهرستان گرمه و جاجرم در خراسان شمالی واقع شده است.
قلعه جلالالدین در فاصله پنج کیلومتری غرب شهرستان گرمه، یکی از برجستهترین قلعههای نظامی خراسان شمالی محسوب میشود.
این قلعه بر روی تپهای نسبتا مرتفع سنگی که در حد فاصل بین گرمه و جاجرم قرار دارد، با مصالحی چون سنگ و ملاط ساروج و گاها آجر ساخته شده و دارای پلانی ۶گوش با ۶ برج مدور در اطراف آن است که درب ورودی آن در ضلع جنوب واقع شده و در سالهای گذشته نیز عمارتی در بالای این درب مشاهده میشد.
قلعه جلال الدین که ارتفاع برجها و دیوارهای آن حدود ۱۲ متر است؛ در واقع در داخل از چهار اطاق در میان این برجها ساخته شده و خمرههایی نیز در بدنه دیوارهای داخلی و قطور قلعه جهت جمع آوری آب و آذوقه ایجاد شده است.
در ضلع جنوبی و سمت راست درب ورودی این قلعه راه پلهای جهت دسترسی به برجها برای انجام کارهای نگهبانی وجود دارد و روزنههایی نیز در تمام طول دیوارهای اطراف و برجها ایجاد شده است.
آتشکده اسپاخو
اثر مشهور آتشکده اسپاخو در روستایی به همین نام در ۶۱ کیلومتری جنوب غرب شهر آشخانه مرکز شهرستان مانه سملقان در نزدیکی جاده گرگان به بجنورد قرار دارد.
در روستای اسپاخو تاکنون ۱۴ اثر و محوطه تاریخی شمال آتشکده اسپاخو، قلعه شهر سوخته، معدن تاریخی، ساختارهای آرامگاهی، قلعه ساسانی، رشته قنات قدیمی، محوطه اسلامی و محوطه چشمه علی اصغر شناسایی شده است.
اما مهمترین و شاخصترین اثر این مجموعه آتشکده اسپاخو است که بر روی تپه ای نسبتا بلند در جنوب روستای امروزی اسپاخو قرار دارد. این بنا به جهت شرقی -غربی از دو فضای مستقل تشکیل همچون فضای مربع شکل زیر گنبد که فضای اصلی (تالار) است و فضای مستطیل شکل ایوان تشکیل شده است.
مسجد قاولقا
مسجد قاولق علیرغم اینکه هنوز در فهرست آثار ملی ایران قرار نگرفته است اما به عنوان یک جاذبه گردشگری فرهنگی- مذهبی شناخته شده است.
این مسجد در روستای قاولقا از توابع بخش جرگلان، در فاصله ۴۰ کیلومتری از مرکز شهرستان و در فاصله ۱۳۰ کیلومتری مرکز استان قرار دارد. قدمت مسجد حدود ۱۰۰ سال است و ویژگی برجسته آن طرح های منحصر به فرد گیاهی مسبک دیوارهای داخلی آن است.
نمونه این طرحها شبیه شاخ قوچ در دست بافت های قوم ترکمن از قبل نمد، فرش و پارچه های ابریشمی قابل مشاهده است و تنوع نقش و رنگ به کار رفته در این نگارها شاد و جالب توجه است.
لازم به ذکر است که خراسان شمالی علاوه بر داشتن آثار تاریخی، دارای طبیعت بکر با گیاهان دارویی خاص مناطق است که در ادامه معرفی می کنیم.
بش قارداش
بش قارداش در زبان ترکی به معنای پنج برادر یکی از جاذبههای تاریخی، طبیعی و گردشگری خراسان شمالی در چهار کیلومتری جنوب غربی بجنورد است.
در فضای فعلی پارک بشقارداش، فضای دلنشینی همراه با نمازخانه، چندین سوپر مارکت و امکانات کامل رفاهی جهت خدمت رسانی به مسافران و گردشگرانی که به این استان سفر میکنند، ایجاد شده و در طول سال به ویژه در فصل بهار و تابستان، میزبان گردشگران و شهروندان است.
همچنین بشقارداش محلی برای برگزاری نمایشگاهها و جشنوارههای مختلف در فصول سال است.
یادمان سردار مفخم حاکم بجنورد و استر آباد در اواخر دوره قاجار بنای آرامگاهی با شکوهی است که مشرف به چشمه معروف بش قارداش در این پارک زیبا که در اکثر مواقع و به ویژه روزهای پایانی هفته تفریح گاه و تفرجگاه اهلی شهر و میهمانان و گردشگران است.
چشمه این پارک از خواص درمانی خاصی برخوردار است که در آبشناسی پزشکی جهت درمان بیماری های تغذیهای، اشکالات کبدی، صفرایی دارای اهمیت خاصی است.
روستای توریستی اسفیدان
روستای توریستی اسفیدان در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی ایران واقع شده است. این روستا بافت مسکونی جالب توجهی دارد به طوری که خانه ها به صورت پلکانی در دامان کوه ساخته شده اند بر همین اساس اسفیدان به «ماسوله خراسان شمالی» شهرت یافته است.
از جاذبه های روستا به آبشار هِنَه ور، آبشار بارگاه، غارخزانه هِنَه ور، مقبره شیخ محمدرضا ربانی محمد معروف به حاج آخوند، بقعه امامزاده محمد بن باقر بن موسی بن جعفر(ع) می توان اشاره کرد.
صنایع دستی این روستا فرش های دستباف، صنایع چوبی، صنایع سفالی، قالی بافی بچه ها و چادر شب بافی است. از ورزش های رایج محلی کشتی با چوخه، تسمه تسمه، درنا، ریسمان کشی و پشتک را می توان نام برد.
غذاهای سنتی اسفیدان از جمله فتیر مسکه، آش پلو، قورمه، کاچی، آش قلیه، طرفداران زیادی دارد. همچنین موسیقی محلی شامل قشمه و دوتا و نیز مراسم محلی از جمله مراسم روز اول عید نوروز که نزدیک امامزاده نذری می دهند و مراسم روز ۱۳ بدر که به آبشار هنه ور می روند از ویژگیهای برجسته اسفیدان قلمداد میشود. سوغات این روستای زیبا کشمش، بادام و گردو است.
روستای زیبای گریوان
روستای زیبای گریوان از توابع دهستان آلاداغ بخش مرکزی شهرستان بجنورد و حدود ۱۸ کیلومتری جنوب شهر بجنورد و از ییلاقات بسیار زیبا و خوش آب و هوا در دامنه کوه سر به فلک کشیده و با شکوه سالوک است.
گریوان در دامنه شمالی سالوک و آق داغ یعنی مرتفع ترین بخش های رشته کوه آلاداغ قرار دارد. کوه سالوک با ارتفاع ۲۶۷۰ متر و آق جانقر به ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر در همین حد واقع شده اند.
مهمترین چشمه منطقه به سرچشمه یا باش بولاغ موسوم است که در جنوب غربی گریوان و در دامنه سالوک قرار دارد. آب این چشمه که دردل روستای گریوان و روستاهای اطراف آن روان می شود، بسیار گوارا است. درختان ارس کهنسال با قیمت بیش از ۵۰۰ سال در اطراف این چشمه قد برافراشتند، گفتنی است در گذشته این محل ییلاق حکمرانان بجنورد بوده و امروز محلی برای تفرج مشتاقان طبیعت است.
روستای رویین
روستای تاریخی، سرسبز و زیبای رویین در فاصله ۲۷ کیلومتری شمال اسفراین واقع شده است. روستای هدف گردشگری و تاریخی هزار ساله، بافت تاریخی ثبتی، در دل باغات و مناظری چشمنواز امروز به مقصد گردشگری شناخته شده در شهرستان اسفراین تبدیل شده است.
خانه های سنتی روستای رویین به زیبایی چشم نوازی به صورت پلکانی مشرف بر یکدیگر ساخته شده اند به طوری که پشت بام منزل یکی، حیاط خانه دیگری است. رویین با ده ها کارگاه صنعتی چادر شب بافی، چتائی بافی، دستمال و حوله بافی به عنوان نخستین دهکده نساجی صنعتی ایران معروف شده است.
همچنین محصولات باغی روستا عبارتند از سیب، گلابی، گردو، انگور، هلو و زردآلو است و نیز بقعه امامزاده اسحاق علیه السلام و فرزند بزرگوارش سید عباس(ع) از دیگر جاذبههای روستا به شمار میروند.
سوغات محلی این روستا چادر شب، حوله سنتی، گردو، عسل و فراورده های دامی و باغی است.
حمام تاریخی روستا به موزه نساجی رویین تبدیل شده و نیز اخیرا اقامتگاه بوم گردی وصال رویان به عنوان نخستین اقامتگاه بوم گردی استان و نیز به کمپ گردشگری در این روستای تاریخی انتخاب شده است.
منطقه حفاظت شده و نمونه گردشگری گلیل
منطقه حفاظت شده گلیل و سرانی در فاصله ۸۵ کیلومتری شمال شرقی شهر شیروان در نوار مرزی ایران و ترکمنستان واقع شده و طبیعت بکر و دستنخورده دارد. کوهستان این منطقه پوشش گیاهی متنوع و جنگلی تنک و به ویژه ارس های کم نظیر دارد. انواع گونه های وحشی همچون قوچ، بزکوهی، غزال، پلنگ، گرگ و انواع پرندگان همچنین کبک، تیهو و غیره در آن زندگی میکنند.
این منطقه ییلاق عشایری کرمانج است و سیاه چادرهای زیبا و شیوه زندگی و آداب و رسوم و صنایع دستی آن ها در کنار مناظر چشمنواز کوه های سرسبز و بلند، گلیل را به یک منطقه ویژه گردشگری بدل ساخت است. سد گلیل نیز در دل این منطقه بکر به این جاذبهها افزوده و چه بسیار روزها و مناسبت ها و برنامه های فرهنگی طبیعت دوستان شیروانی و گردشگران که در مجاورت و مشرف به چشم انداز سد و طبیعت پیرامونش به خاطراتی ماندگار تبدیل شده و در آینده نیز خواهد شد. این طبیعت زیبا همچنین به عنوان منطقه نمونه گردشگری تعیین و تصویب شده است.
روستای هدف گردشگری اسطرخی
روستای زیبای اسطرخی از توابع دهستان گلیان و بخش مرکزی در ۲۸ کیلومتری جنوب شهر شیروان بعد از روستای هدف گردشگری گلیان و در مرز شهرستان اسفراین قرار دارد.
روستا در دامنه کوهستانی و میان دهانه دو دره واقع شده و باغات سرسبز بسیار زیبای طرفین را فرا گرفته است.
رودخانه اسطرخی در میان باغات دره شرقی آبشاری بنام «شارشار» به ارتفاع حدود ۲۰ متر را شکل می دهد که منظره ای بس چشم نواز دارد و امروزه به یکی از مهمترین جاذبه های مورد توجه گردشگران روستای هدف گردشگری تبدیل شده است از دیگر جاذبه های طبیعی اسطرخی می توان به یک «ارس» تنومند و کهنسال در حد فاصل چشمه و آبشار اشاره کرد که دور تنه آن به پنج متر می رسد.