خبرگزاری مهر، گروه سیاست، در بخش دوم از مجموعه گزارش های سال ۹۶، گریزی زده ایم به انتقاد اصلاح طلبان از انتصاب های شهردار تهران و گلایه های تمام نشدنی رئیس فراکسیون امید از برخی بدعهدی ها در این فراکسیون.
روی سرد به آقای نظریه پرداز
عباس عبدی از نظریه پردازان جناح اصلاح طلبی، روز چهارشنبه ۸ شهریور در گفتگو با روزنامه اعتماد، راه حل رفع تکثرگرایی در میان اصلاح طلبان را تشکیل «نهاد فرادستی» عنوان کرد و گفت: قطعا اصلاح طلبان نیاز به یک تشکیلات دارند البته منظور تشکیلات آهنین نیست که نمی تواند هم باشد. اصلاح طلبان به ناچار وظیفه دارند که خودشان را سازماندهی کنند و از این وضعیت بیرون بیایند و تردیدی در آن نیست که هر روز تاخیر در آن هم خسارت قابل توجهی را به بار می آورد.
وی با اشاره به جزئیات طرح متبوعش اظهار داشت: به نظر بنده سازوکار تشکیلاتی آن می تواند به این شکل باشد که نمایندگان تعدادی از احزاب شناخته شده و همچنین نیروهایی که بیرون از احزاب هستند به صورت یک تفاهم عام یک شورای مرکزی را شکل بدهند و مشابه آن را در استان ها نیز پیاده کنند و برای مسائل اساسی همین جمع تصمیم گیری کند و همه از آن تبعیت و حمایت کنند.
با این حال، پیشنهاد عبدی در میان اصلاح طلبان چندان مورد حمایت قرار نگرفت. مرتضی مبلغ از اعضای شورای عالی سیاستگذاری اصلاح طلبان روز شنبه ۱۱ شهریور در گفتگویی درباره طرح عبدی گفت: همین شورای عالی هم تفاوت چندانی با پیشنهاد آقای عبدی ندارد. در اینجا هم افراد حاضر در شورا خروجی احزاب هستند و آنجا برای حضورشان در شورا تصمیم گیری شده است.
عبدالله ناصری دیگر چهره شناخته شده اصلاح طلبی بود که روی خوشی به نظریه عبدی نشان نداد. ناصری با دفاع از عملکرد شورای عالی سیاستگذاری اصلاح طلبان اظهار داشت: من معتقدم با وجود اینکه انتقادهایی به عملکرد شورای عالی سیاست گذاری مطرح است اما این شورا تقریبا عملکرد مناسبی داشته است. حالا اگر برفرض احزاب در آن پررنگ نبودند یا کم و کسری هایی وجود دارد که در برهه های مختلف موجب شده انتقادی به آن وارد شود، قطعا قابل حل هستند.
با وجود انتقادهای عبدی و برخی گمانه زنی ها مبنی بر تغییر در شورای عالی سیاستگذاری اصلاح طلبان، حسن رسولی فعال اصلاح طلب این شائبه ها را رد کرد و اظهار داشت: بحث تغییرات در شورای عالی سیاستگذاری مطرح نبوده است؛ این شورا طی سال‌های گذشته ٣ پروژه ملی، سیاسی و انتخاباتی را به بهترین نحو ممکن مدیریت کرد. در فرآیند ارزیابی عملکرد شورای عالی تلاش می‌کنیم کاستی‌ها کاهش یابد.
دبیرکل جدید
در روز یکشنبه ۱۲ شهریورماه با رای اکثریت اعضای شورای مرکزی جمعیت ایثارگران، جواد عامری به عنوان دبیرکل جدید این جمعیت و جانشین حسین فدایی انتخاب شد. حسین فدایی هم که به مدت ۱۸ سال دبیرکل جمعیت ایثارگران بود، در روز سه شنبه ۹ آبان ماه با حکم رهبر انقلاب، به عنوان رئیس دفتر بازرسی ایشان منصوب شد.
«نه» به فیلسوف!
در روزهای شهریوری سال ۹۶، برخی زمزمه‌ها و گمانه‌های تحلیلی حاکی از این داشت که اصلاح طلبان برای انتخابات سال ۱۴۰۰ قصد حمایت از گزینه غیر اصلاح طلب نظیر علی لاریجانی را دارند. در همین باره، روزنامه «آفتاب یزد» در روز سه شنبه ۱۴ شهریورماه با انتشار گزارشی که با عکس غلامحسین کرباسچی دبیرکل حزب کارگزاران و تیتر «رکب نخوریم!» ضمیمه شده بود، اینگونه به مخاطب القا کرد که جریانی که بیش از همه از کاندیداتوری رئیس کنونی مجلس در انتخابات سال ۱۴۰۰ منتفع خواهد شد، جریان کارگزاران خواهد بود.
در بخشی از این گزارش به نقل از علی صوفی فعال اصلاح طلب آمده بود: مگر قرار است که در اتحاد میان آقای روحانی و آقای لاریجانی اصلاح طلبان هم ورود کنند؟ من بعید می دانم که اصلاح طلبان بخواهند ضلع سوم این پیمان باشند.
ادامه این گزارش اختصاص داشت به اظهارات «احمد نقیب زاده» از فعالین جناح اصلاح طلب که وی هم مانند علی صوفی، روی ناخوشی به احتمال ائتلاف اصلاح طلبان با علی لاریجانی نشان داد. وی در این باره گفت: در شرایطی که انتخاب بین فردی مثل جهانگیری و لاریجانی باشد، قطعا اولویت با جهانگیری است برای آنکه ته‌مانده‌های ذهنی آقای لاریجانی اصولگرایی است.
آفتاب یزد در قسمت پایانی گزارش خود اینگونه به جمع بندی رسید: این وسط باید دید که تکلیف خاستگاه رای حسن روحانی یعنی «اصلاح‌طلبان» چه خواهد شد. آیا آن ها هم از اتحاد میان روحانی و لاریجانی حمایت خواهند کرد؟ از قرار معلوم در شرایطی که تمامی اعضای حزب کارگزاران به رویکرد تقدم استراتژی بر ایدئولوژی رضایت خاطر داشته باشند، این تشکیلات اصلاح طلب حتی در صورت کاندیداتوری علی لاریجانی در انتخابات ۱۴۰۰ به حمایت از او برمی خیزند.
یک مدح؛ یک نقد
همانطور که اشاره کردیم، در روز یکشنبه ۱۲ شهریورماه، جواد عامری با رای قاطبه اعضای شورای مرکزی، پس از ۱۸ سال از آغاز فعالیت جمعیت ایثارگران، به دومین دبیرکل همه ادوار این جمعیت بدل شد.
سایت اصلاح طلب «خبرآنلاین» در روز چهارشنبه ۱۵ شهریور در گزارشی به مدح جوانگرایی در جمعیت ایثارگران پرداخت و در عین حال، دبیرکلی صادق خرازی در حزب جوان ندای ایرانیان را نقد کرد.
خبرآنلاین در همین باره نوشت: جمعیت ایثارگران هرچند قبلا جوانی به نام محمود احمدی نژاد را وارد عالم سیاست کرد اما این بار تصمیم گرفت جوانگرایی را به راس تشکیلات خود بیاورد. این تشکل جواد عامری را به عنوان جایگزین حسین فدایی مرد پشت پرده اصولگرایان انتخاب کرد. اعضای جمعیت ایثارگران دلیل این جا به جایی را میدان دادن به جوانان خوانده اند؛ اتفاقی که در قُل دیگر این حزب یعنی جمعیت رهپویان با کنار رفتن علیرضا زاکانی هم افتاد. زاکانی هنگام سپردن صندلی اش به پرویز سروری اظهار امیدواری کرد که در دوره جدید حزبش، رویکرد جوانگرایی در آن حاکم شود.
این سایت در ادامه تصریح کرد: اما انگار ندا هم می خواهد به جای جوانگرایی دوباره پای پیرمردها را به تصمیم گیری باز کند. ندای ایرانیان از معدود احزابی است که یک جوان بر صندلی دبیر کلی حزب نشسته بود. اما در تصمیم گیری اخیر حزب صادق خرازی وارد گود شد و دبیر کلی را از آن خود کرد.
علیه انتصابی ها
محمدعلی نجفی شهردار تهران، روز دوشنبه ۲۰ شهریور احکام جدیدی برای ۹ مدیر شهرداری صادر کرد. این احکام صادره، از سوی اصلاح طلبان با انتقادات زیادی رو به رو شد.
مجید فراهانی از اعضای شورای شهر تهران، روز سه شنبه ۲۱ شهریور در صفحه توئیترش نوشت: شهرداری در ۱۴ سال گذشته محل رزومه سازی جوانان اصولگرا شده بود، به بهانه نداشتن سابقه کار در شهرداری این فرصت را از سایر جوانان دریغ نکنیم.
در همین روز، روزنامه اصلاح طلب آفتاب یزد در گزارشی، به انتصاب های نجفی در شهرداری تهران که از آن به عنوان «ارتقای مدیران قالیباف» یاد کرد، ایراد گرفت.
این روزنامه در ابتدای گزارش خود با اشاره تلویحی به گزارش «محمد قوچانی» در هفته نامه «سازندگی» که اوایل شهریورماه ۹۶ با عنوان «تقدم استراتژی بر ایدئولوژی» منتشر شد و در آن دوران اصلاح طلبی و اصولگرایی را پایان یافته تصویر کرد نوشت: بر مبنای سیاست ترجیح استراتژی بر ایدئولوژی کارگزارانی‌ها و نزدیکان شهردار جدید، به نظر می‌رسد انتصابات جدید نجفی به شدت محافظه کارانه و دور از هدف تشکیل چنان شورای شهری در حال پیش روی است. اعطای احکام جدید برای مدیران قالیباف که به عنوان یک کل واحد پس از دوازده سال چنین شرایطی را برای تهران رقم زده‌اند، نکته مثبتی برای کارنامه نجفی به حساب نخواهد آمد.
روز چهارشنبه ۲۲ شهریور، شهردار تهران در مراسم افتتاحیه یازدهمین نمایشگاه زنان و تولیدملی درباره انتقادها به انتصاب هایش در شهرداری تهران تصریح کرد: انتصابات در شهرداری یک روند اداری دارد و در انتصابات جدید در روزهای آینده به‌شرط رسیدن پاسخ استعلام‌ها شاهد حضور زنان در مناصب مدیریتی خواهید بود. همچنین در حال شناسایی زنان توانمند و متخصص برای مناصب مدیریتی در تهران هستیم. انتقادات مطرح‌شده درباره انتصابات اخیر درباره عدم به‌کارگیری زنان را می‌پذیرم.
مصلحت اندیشی های آقای تکنوکرات!
اظهارات نجفی در مراسم افتتاحیه یازدهمین نمایشگاه زنان و تولیدملی، آخرین موضع آقای تکنوکرات نسبت به انتقاد همه جانبه اعضای شورای شهر تهران و دیگر اصلاح طلبان نسبت به انتصاب هایش در شهرداری تهران نبود.
بر همین اساس، نجفی همچنین روز جمعه ۱۲ آبان در یادداشتی که در اختیار «خبرآنلاین» قرار داد، ضمن دفاع از عملکردش در زمینه انتصاب ها تصریح کرد: «مصلحت شهر» چیزی فراتر از تعلقات جناحی و گرایش‌های سیاسی است. مصلحت شهر فقط به امروز محدود نمی‌شود بلکه به آینده نیز معطوف است. شهر را باید به محل زندگی با کیفیت تبدیل کرد و قابلیت زندگی در شهر را افزایش داد. این کار بدون مشارکت همگان میسر نیست. شهر را مدیران نمی سازند، شهر را مردم و ساکنانش می‌سازند. از این رو، شرط نخستین ساخت شهر مشارکت مردم است.
نجفی ضمن تمجید از کارنامه مدیریتی قالیباف تاکید کرد: اکثریت مردم از بهبود وضعیت حمل و نقل، زیباسازی شهر، جمع‌آوری زباله و فضای سبز ارزیابی مثبت دارند. حدود ۸۰ درصد معتقدند که وضعیت اتوبوس و مترو در دوره مدیریت قبلی شهرداری بهتر شده است. ۷۰ درصد عملکرد شهرداری را در مورد زیباسازی شهر و فضای سبز مثبت می‌دانند. در مورد جمع‌آوری زباله هم ۵۶ درصد معتقدند عملکرد مدیریت قبلی شهرداری را تایید کرده‌اند.
یادداشت نجفی برایش کم هزینه نداشت. روز یکشنبه ۱۴ آبان چند تن از اعضای شورای شهر به نجفی بابت انتشار یادداشتش، تذکر دادند. «محمد علیخانی» گفت: جناب آقای نجفی مصلحت شهر را شهروندانش همان کسانی که چهار تا شش ساعت در صف های طویل ایستادند و به تغییر رای دادند، بهتر از هر کس دیگری تشخیص می دهند.
همچنین محمدجواد حق شناس اظهار داشت: انتظار می‌رود در این دوره وجه قالب انتخاب همکاران مربوط به اصلاح طلبان باشد. چرا که مجموعه مدیریت شهری تهران در دوره جدید امانتدار رای اصلاح طلبان است و این واقعی را نمی‌توان نادیده گرفت.
استقلال طلبی با چاشنی گلایه
محمدرضا عارف که همواره در تریبون های مختلف، گلایه هایش از بدعهدی عده ای در فراکسیون امید را مطرح کرده، روز یکشنبه ۲۶ شهریورماه هم در گفتگویی با سایت «شفقنا» که بعدها بحث های زیادی حول خود ایجاد کرد، از این گلایه ها فرونکاست.
عارف درباره فعل و انفعلات درون فراکسیون امید، پس از انتخابات ۷ اسفند سال ۹۴ گفت: متاسفانه قبل از شروع مجلس و بعد از آن، در ماه‌های اول یک تعداد از افرادی که با این نگاه در لیست امید قرار داده بودیم در فراکسیون امید حضور پیدا نکردند و متاسفانه حتی بعضا رو در روی فراکسیون امید هم قرار گرفتند یعنی احساس عمومی دوستان شورای عالی سیاست گذاری این بود که طرح ائتلاف را مطرح نکنیم و نمی‌توانیم با این نگاه مکانیزم ائتلافی پاسخگوی مردم باشیم.
وی در بخش دیگری از صحبت های خود، اظهاراتی را به زبان آورد که کمتر یا هیچ وقت از وی سراغ نداشتیم. عارف درباره حضور مستقل اصلاح طلبان در انتخابات مجلس آینده، بدون ائتلاف با جریان اعتدالی گفت: پیش بینی من این است که ما در انتخابات سال ۹۸ هم با پرچم اصلاح طلبانه وارد می شویم یعنی ائتلاف نمی کنیم؛ به اندازه کافی هم نیرو داریم و با تعاملی که با شورای نگهبان داریم و با تغییر نگرشی که در برخی از نهادهای حاکمیتی نسبت به جریان اصلاحات به وجود آمده است انشاالله به این نتیجه برسیم که تایید صلاحیت‌ها روند عادی و قانونی را طی کند و همانند انتخابات شوراها با تورم نیرو مواجه باشیم.
اظهارات رئیس فراکسیون امید مبنی بر حضور مستقل اصلاح طلبان در انتخابات مجلس در اسفندماه سال ۹۸ بازتاب های زیادی به دنبال داشت. به عنوان نمونه، محمد عطریانفر عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی روز دوشنبه ۲۷ شهریور در گفتگویی با خبرآنلاین اظهار داشت: قاعدتا استدلال فرمایش آقای عارف را باید از خودشان شنید که چرا چنین موضوعی را طرح کرده اند. اما اظهار نظر روی مباحث کلان، کلیدی و راهبردی نمی تواند اظهار نظر فردی باشد و حتما باید در زمان و درکانون جمعی اصلاح طلبان وبا رعایت اقتضائات سیاسی و البته با محوریت شخصیت های جامع الاطراف از جمله آقای عارف طرح شود.
محسن رهامی نیز در همین روز در گفتگو با خبرگزاری ایسنا گفت: تصمیمات سیاسی بر واساس اقتضائات زمان و شرایط روز ومصالح کل کشور اتخاذ می‌شود. چه بسا در انتخابات ۹۸ به علت مصالح کشور لیستی ارائه نشود یا از فرد دیگری حمایت شود یا اصلاحات موضع دیگری بگیرد. این مسائل باید در زمان خود مطرح شود. موضع آقای عارف نه در شورای هماهنگی مطرح شده است نه تک تک احزاب اصلاح طلب چنین نظر و موضعی داشتند.
«محمدجواد حق‌شناس» عضو شورای مرکزی حزب اصلاح طلب «اعتماد ملی» هم مانند عطریانفر و رهامی، از نظر عارف استقبال نکرد و گفت: شاید الان زمان مطرح شدن این موضوع نیست زیرا جریان اصلاحات باید ابتدا عملکرد گذشته خود را آسیب‌شناسی کرده و اگر لازم است در ساختار خود تجدیدنظر کند و با ساختار جدید به دنبال تعیین راهبردهای خود برای انتخابات ۹۸ باشد تا بتواند تاکتیک‌های انتخاباتی لازم را انتخاب کند.
«عباس عبدی» هم دیگر اصلاح طلبی بود که به موضع استقلال طلبانه عارف واکنش نشان داد. وی روز یکشنبه ۲ مهر در گفتگو با روزنامه اعتماد با بیان اینکه طرح این موضوع در شرایط کنونی از سوی آقای عارف محل ایراد بود گفت: موضوع محوری عرصه سیاسی ایران نیز الان این مساله نیست. کسی هم نمی تواند به تنهایی از طرف اصلاح طلبان چنین موضعی را بگیرد.
«محمد هاشمی» هم روز سه شنبه ۴ مهر در گفتگو با خبرگزاری «دانشجو» درباره ادعای عارف گفت: پیروزی با ائتلاف محقق شدنی است. سبد رای اصولگرایان و اصلاح‌طلبان هر کدام ۲۰ درصد و اعتدالگرایان که امروز مجموعه دولت را تشکیل می دهند حدود ۳۸ تا ۴۰ درصدبوده است. تجربه نشان می‌دهد که هیچگاه یک گروه به تنهایی در انتخابات پیروز نمی شود.
«مصطفی تاجزاده» از اعضای سابق سازمان منحله مجاهدین انقلاب هم روز چهارشنبه ۱۲ مهر در گفتگو با اعتماد گفت: مهم ترین مساله عملی ما در حال حاضر جمع بین حفظ هویت اصلاح طلبانه با وحدت با اعتدالگرایان اعم از اینکه خود را اصولگرا بخوانند یا نخوانند است.
سهم خواهی، بی سهم خواهی!
پس از مشخص شدن ترکیب کابینه دولت دوازدهم، تعداد قابل توجهی از شخصیت ها و رسانه های اصلاح طلب بر این باور بودند که روحانی پس از انتخابات به سمت اصولگرایان حرکت کرده و به اصلاح طلبان آن طور که باید و شاید سهم نداده است. بهزاد نبوی از اعضای سابق سازمان منحله مجاهدین انقلاب، روز دوشنبه ۱۰ مهر در دیدار اعضای انجمن «اندیشه و قلم» با انتقاد از رویکرد سهم خواهانه اصلاح طلبان نسبت به دولت حسن روحانی گفت: این روزها بدترین حرفی که من می‌شنوم، این است که زحماتش را ما کشیدیم، پست و مقامش به دیگران رسید. بزرگ و کوچک هم این حرف را می زنند. طرح این قبیل مطالب، در واقع ضایع کردن اجر کار عزیزان است.
وی تاکید کرد: آیا حمایت از روحانی به امید گرفتن پست و مقام بود؟ یا اینکه انتخاب ایشان برای اداره کشور بهتر از رقبا تلقی می‌شد؟ متأسفانه این روزها اعتراضات به آقای روحانی ریشه در سهم‌خواهی‌ها دارد.
دیدار پس از ۸ سال
پس از سال ۸۸ پیش نیامده بود که حسن روحانی در جلسات شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز شرکت کند. با این حال، رئیس جمهور روز دوشنبه ۲۴ مهر تصمیم گرفت پس از ۸ سال دوری، به دیدار تعدادی از اعضای این تشکل روحانی برود.
فردای این دیدار، حسین ابراهیمی از اعضای جامعه روحانیت مبارز در گفتگو با خبرگزاری تسنیم، درباره جزئیات این دیدار گفت: اکثریت اعضای شورای مرکزی خواستار چنین جلسه ای بودند. از نظر ما جلسه با آقای روحانی می‌تواند مفید و برای رفع برخی مشکلات کشور کارساز باشد، لذا ما از آقای روحانی خواسته ایم که در جلسات شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز حضور داشته باشد.
داستان سپنتا!
داستان تعلیق «سپنتا نیکنام» عضو زرتشتی شورای شهر یزد، آنقدر کشدار شد که پای همه نهادهای بالادستی نظام را به ماجرا باز کرد. نقطه سیبل همه انتقادها به سمت شورای نگهبان نشانه رفت. در همین راستا رسانه های مغرض پروپاگاندای شدیدی را علیه این نهاد ایجاد کردند.
داستان این تعلیق آنقدر حساس شد که حتی رئیس مجلس را به واکنش واداشت. علی لاریجانی رئیس مجلس روز چهارشنبه ۲۶ مهر در دیدار اعضای شورای شهر تهران درباره این مساله اظهار داشت: نظرم این است که این مساله قانونی نبوده است؛ منتها آن ها(فقهای شورای نگهبان) از نظر شرعی به موضوع استناد می کنند.
وی در ادامه افزود: از ابتدا گفتم که این روش مورد قبول ما نیست. در گفتگوی خود با آیت الله جنتی، دبیر محترم شورای نگهبان نیز تأکید داشتم که تشکیل شوراها باید بر اساس مر قانون باشد.
پس از این، آیت الله «محمد یزدی» از فقهای شورای نگهبان، روزسه شنبه ۲ آبان در گفتگو با خبرگزاری تسنیم ضمن رد ادعاهای رئیس قوه مقننه اظهار داشت: مجلس اصلا حق ورود به آن (نیکنام) را ندارد؛ چون جنبه شرعی مصوبات مجلس هم باید طبق نظر فقهای شورای نگهبان باشد و این فقها باید مصوبات را از جنبه شرعی تأیید کنند. بنابراین، در این موضوع بدون دلیل سر و صدا راه انداختند و آن را به یک مسئله سیاسی و اجتماعی تبدیل کردند.
وی درباره دلیل تعلیق نیکنام اظهار داشت: اگر جایی اکثریت قریب به اتفاق شان مسلمان باشند، غیر مسلمان نمی تواند برای آن ها تصمیم بگیرد. قانون انتخابات صراحت دارد که اشخاص می توانند برای عضویت در شورای شهر کاندیدا شوند، اگر فردی در شهری انتخاب شد که اکثر قریب به اتفاق آن مسلمان هستند و وی در اقلیت بود، او در شورای شهر نمی تواند برای شهری که اکثراً مسلمان هستند، تصمیم بگیرد.
آیت الله یزدی اضافه کرد: این امری است که فقهای شورای نگهبان چندی پیش براساس گزارش هایی که واصل شده بود، در جلسه ای در رابطه با یکی از استان ها (یزد) تصمیم گرفت و این تصمیم را ابلاغ کرد که صد در صد شرعی و قانونی است و هیچ کس حق ندارد تخلف کند، زیرا متن اصل ۴ قانون اساسی می گوید که راجع به خلاف شرع بودن مصوبات، اشخاص دیگری غیر از فقهای شورای نگهبان نمی توانند نظر دهند.
رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم همچنین روز چهارشنبه ۱۰ آبان در گفتگو با روزنامه «صبح نو» با اشاره مستقیم به رئیس مجلس اظهار داشت: من بدون تعارف یک مقدار تقصیر را به آقای لاریجانی می‌دهم. از کسی که فضای کلی علوم حوزوی را می‌شناسند و روحانی‌زاده‌اند، تعجب می‌کنم که کوتاه می‌آیند و نظر غیر دقیق می‌دهند. صرف رییس مجلس بودن کافی نیست که هر چه به ذهنشان می‌رسد مطرح کنند. بهتر بود قبل از طرح این مساله، با حقوقدانان و فقها مشورت می‌کردند و از دلایل قانونی و شرعی این کار مطلع می‌شدند.
پس از استدلال های آیت الله محمد یزدی، رئیس قوه مقننه گویا به اندازه کافی توجیه نشد. وی روز یکشنبه ۷ آبان بار دیگر با تکرار اظهارات چند روز قبل خود گفت: من به مشروح مذاکرات شورای خبرگان قانون اساسی در مورد عضویت اقلیت‌های مذهبی در شوراها مراجعه کردم و در آنجا دیدم که بحث‌های مختلفی در این مورد مطرح شده است اما در نهایت وقتی از عنوان «شورای اسلامی» استفاده می‌شود منظور به تفسیر شهید بهشتی این است که شوراها به صورت اسلامی اداره شوند نه این که اقلیت‌های مذهبی حق عضویت در شوراهای اسلامی را نداشته باشند.