به گزارش خبرنگار مهر، در چند روز گذشته، مطالبی در فضای مجازی منتشر شده است که خبر از قطع همکاری مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی با ۵۰ نفر از کارکنان این مرکز می‌دهد. بر اساس این نوشته‌ها، این مسئله به خاطر آنچه مشکلات مالی و همچنین سوء مدیریت در این مرکز عنوان شده، به وجود آمده است.
در همین حال، سیدصادق سجادی معاون پژوهشی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی که از آغاز تشکیل این معاونت، این مسئولیت را بر عهده داشته است، امروز سه‌شنبه ۴ اردیبهشت در گفتگو با خبرنگار مهر، از استعفا از این مسئولیت پس از سال‌ها و نیز پذیرش آن توسط محمدکاظم موسوی بجنوردی رئیس مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی خبر داد.
سجادی که مدیریت بخش تاریخ مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی را نیز بر عهده داشت و عضو و دبیر شورای عالی علمی آن هم بود، در این خصوص گفت: بنده در مورد مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و برخی از کارها در این مرکز با آقای بجنوردی، اختلاف نظر پیدا کردم که این اختلاف نظر، طوری بود که دیگر نمی‌توانستم همکاری خودم را با ایشان ادامه دهم و لذا استعفا دادم و ایشان هم آن را پذیرفت و بنده دیگر در این مرکز حضور ندارم.
وی توضیح بیشتری درباره علت کناره‌گیری خود از تمامی مسئولیت‌های قبلی‌اش در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی نداد و تنها به ذکر این نکته بسنده کرد که «بنده دیگر هیچ کاری با این مرکز ندارم و درباره آن هم صحبت نمی‌کنم».
صحبت‌های امروز سجادی در حالی است که وی دو روز پیش، با عنوان «معاون پژوهشی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی» با یکی از رسانه‌ها درباره اتفاقات اخیر در این مرکز صحبت کرد و ضمن اشاره به آنچه «وضعیت اسفناک بودجه‌ای در این مرکز» نامیده بود، اعلام کرده بود که «حدود ۷۰ درصد بودجه مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در سال ۹۶ داده نشد» و به گفته وی رقم کلی این بودجه، ۶ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان» بوده است.
وی که دیگر مسئولیتی در مرکز یادشده ندارد، در عین حال از برخی ابهامات در نحوه هزینه‌کرد پاره‌ای از درآمدهای مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی سخن گفته و از «نامشخص بودن رقم بودجه‌ای که قرار است صرف حق‌التألیف‌ها و خریدهای مورد نیاز مرکز شود» انتقاد کرده و گفته بود که «بعضی از اساتید و مدیران به دنبال این هستند که این مسائل را روشن کنند و همه نسبت به آن آگاه شوند».
سجادی با بیان اینکه «ما نمی‌دانیم این درآمدها خرج چه می‌شود؟» تاکید کرده بود که «باید کاملاً اعلام شود که اگر درآمدی هست مثلاً صرف خرید کتاب، تجهیز کتابخانه، حق‌التالیف و از این قبیل موارد شود؛ این مرکز اساساً برای دایره‌المعارف بزرگ اسلامی تأسیس شد اما طی سال‌های اخیر به پژوهش‌هایی جدای از حوزه خود پرداخته است. بخشی از بودجه، صرف دانشنامه‌هایی شد که اصلاً ربطی به دایره‌المعارف بزرگ اسلامی نداشت؛ مثل دانشنامه فرهنگ و مردم، دانشنامه زبان‌ها و گویش‌ها، دانشنامه حقوق، دانشنامه هنر و ... این‌ها چیزهایی بود که آقای بجنوردی با وجودِ مخالفت‌های بخش قابل توجهی از استادان، آنها را راه‌اندازی کردند و طبیعتاً قسمتی از کمک فرهنگی دولت، صرف این دانشنامه‌ها شد و از دایره‌المعارف کم گذاشته شد».
همچنین به گفته سجادی، در هفته اخیر ۵۰ نفر از کارکنان این مرکز اخراج شده‌اند که «البته ظاهراً آقای بجنوردی در این تصمیم خود تجدیدنظر خواهد کرد» اما «قبل از عید هم ۵۰ نفر دیگر اخراج شده بودند و در واقع مجموعه، تا به اینجا، صد نفر از نیروهایش را تعدیل کرده است».
خبرنگار مهر تلاش کرد تا درباره دلایل اتفاقات اخیر رخ داده در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی با محمدکاظم موسوی بجنوردی رئیس این مرکز گفتگو کند که این امکان فراهم نشد اما روابط عمومی این مرکز، در پاسخ به سوال خبرنگار مهر مبنی بر دلایل این اتفاق و صحت و سُقم خبر مربوط به اخراج ۵۰ تن از کارکنان آن، توضیحاتی را که در قالب گزارشی از فعالیت‌های مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی در سال ۱۳۹۶ و برنامه‌های در دست انجام در سال ۱۳۹۷ تهیه شده، ارسال کرده است.
در متن ارسالی ضمن اشاره به تاریخچه مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، به «مشکلات شدید بودجه‌ای در این مرکز» پرداخته شده که «در سال ۱۳۹۶ به اوج خود رسیده و این سال را به سخت‌ترین سال فعالیت آن تبدیل کرده است».
این توضیحات، ضمن تائید خبر «عدم تمدید قرارداد برخی همکاران در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی» اشاره‌ای اما به تعداد این کارکنان نشده است. همچنین مطابق این متن، «فعالیت شماری از دانشنامه‌های در دست تهیه و برخی پروژه‌های ملی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی به سبب تأمین نشدن بودجه به حالت تعلیق درآمده است».
در زیر متن کامل توضیحات روابط عمومی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی درباره اتفاقات پیش گفته، آمده است:
«مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی نهادی غیردولتی و غیرانتفاعی است که در سال ۱۳۶۲ به دست کاظم موسوی بجنوردی تأسیس شد. این مرکز در طول ۳۵ سال گذشته با همت مدیران، اساتید، پژوهشگران و دیگر همکارانش خدمات زیادی به تاریخ و فرهنگ اسلام و ایران کرده است که از جمله آنها می‌توان به چاپ و انتشار ۲۳ جلد دائره المعارف بزرگ اسلامی، ۹ جلد ترجمه عربی دائره المعارف، ۶ جلد ترجمه انگلیسی دائره المعارف به نام اسلامیکا، ۵ جلد دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ۲ جلد دانشنامه تهران بزرگ، ۲۰ جلد تاریخ جامع ایران و ده‌ها اثر فرهنگی بزرگ دیگر اشاره کرد.
این مرکز هر چند نهادی غیردولتی است؛ اما با توجه به فعالیت‌های گسترده و بی بدیلش، در برخی سال‌ها از بودجه مصوب مجلس در چهارچوب جدول ۱۷ و کمک‌های اهدایی برخی شخصیت‌های حقیقی و حقوقی برخوردار بوده است که با استفاده از آن به فعالیت ادامه داده است. با توجه به همین موضوع هر سال گزارش دقیق فعالیت مرکز، تقدیم مسئولان نظام شده است و نهادهای نظارتی و مالیاتی کشور هم بر همه فعالیت‌های علمی و حساب‌های مالی مرکز نظارت مستمر داشته‌اند.
متأسفانه از چند سال پیش که تحریم و مشکلات اقتصادی دامان کشور را گرفت و در پی آن از بودجه تخصیص یافته به برخی مراکز فرهنگی از جمله مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی کاسته شد، مشکلات زیادی دامن‌گیر فعالیت‌های مرکز شد. این مشکلات در سال ۱۳۹۶ به اوج خود رسید و آن را برای مرکز دائره المعارف به سخت‌ترین سال تاریخ فعالیت خود تبدیل کرد، زیرا در این سال بخش زیادی از بودجه مصوب دولت و مجلس تخصیص داه نشد و در نتیجه آن مرکز نتوانست حقوق چند ماه همکاران و حق التألیف مقالات نویسندگان را بپردازد.
به رغم این مشکلات نفس‌گیر که می‌توانست مرکز را از پای درآورد؛ همت و تلاش فوق العاده و بی شائبه همکاران سبب شد که نه تنها چنین نشود، بلکه جلد ۲۳ دائره المعارف بزرگ اسلامی، جلد ۵ دانشنامه فرهنگ مردم ایران و جلد ۹ ترجمه دائره المعارف به زبان عربی چاپ و منتشر شود و چاپ نخست آنها برای نمایشگاه کتاب امسال در اختیار علاقه مندان قرار گیرد. همچنین انتشارات مرکز موفق شد چندین عنوان کتاب جدید مانند در مسیر شاهراه، رزمنامه کنیزک، شاهنامه فردوسی تصحیح استاد خالقی مطلق در ۱۲ جلد، فهرستنامه کتابشناسی‌های ایران، تصوف، گل‌نبشته‌های باروی تخت جمشید و کتابواره را چاپ یا تجدید چاپ کند که آنها هم در نمایشگاه کتاب عرضه خواهند شد.
مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی متأثر از فضای کلی کشور، سال ۱۳۹۷ را در شرایط بدی آغاز کرد و به سبب نداشتن بودجه کافی و باقی ماندن بخشی از بدهی‌ها و تعهدات مالی سال گذشته ناچار شد قرارداد همکاری خود را با برخی همکاران فعال و پژوهشگر که به روال همیشه هر سه ماه یک بار تمدید می‌شد، تمدید نکند و از آنان تنها به عنوان نویسنده مقالات استفاده نماید. همچنین فعالیت شماری از دانشنامه‌های در دست تهیه و برخی پروژه‌های ملی مرکز به سبب تأمین نشدن بودجه به حالت تعلیق درآمد.
اما با وجود این و به رغم همه مشکلات از جمله احتمال کاهش یا حذف بودجه دولتی در این سال، مرکز مصمم است که با قدرت به فعالیت خود ادامه دهد ومنابع مالی جدیدی را از محل بخش خصوصی، فروش آثار و اجاره برخی فضاهای فرعی خارج از ساختمان اصلی و پژوهشی خود فراهم نماید. مرکز حتی امیدوار است با این تلاش‌ها بتواند آن دسته از همکاران گرانمایه خود را که به سبب فقدان بودجه کافی توفیق ادامه همکاری با آنان را نداشت، دوباره به کار برگرداند و به کمک آنان در طول سال، جلد ۲۴ دبا، جلد ۶ دانشنامه فرهنگ مردم ایران، جلد ۳ و ۴ دانشنامه تهران و چند اثر مهم دیگر را آماده انتشار کند.
افزون بر این، امسال پروژه تاریخ و فرهنگ کُرد در ۵ جلد به مراحل پایانی نزدیک و آماده چاپ خواهد شد. همچنین در سال ۱۳۹۷، ۸ جلد جغرافیای جامع ایران و چند جلد دیگر از فهرست نسخه‌های خطی و عکسی کتابخانه مرکز منتشر خواهد شد. از دیگر برنامه‌های مرکز در سال ۱۳۹۷ فهرست نویسی بخشی از گنجینه‌های اهدایی اساتید بزرگوار کشور و خانواده‌های آنان به مرکز است که در سال‌های گذشته به سبب فقدان بودجه موفق به انجام این کار نشد.
این گنجینه‌ها آبروی مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی و یادآور نام و خاطره بزرگان فرهنگ ایران هستند و مرکز خود را به حفظ و توسعه آنها متعهد و وفادار می‌داند و امیدوار است با فهرست‌نویسی آنها زمینه استفاده هر چه بیشتر پژوهشگران را از این گنجینه‌های ملی فراهم کند. در سال ۱۳۹۷ همانند گذشته پروژه دیجیتال کردن منابع و آثار چاپ شده مرکز ادامه خواهد یافت و پژوهشگران خواهند توانست به شکل آنلاین و بدون پرداخت وجه از آثار چاپ شده آن در سایت مرکز استفاده نمایند.
مرکز یقین دارد که در سال پیش رو با توجه ویژه دولت و کمک فرهنگ دوستان کشور می‌تواند با غلبه بر مشکلات موجود همچنان موقعیت خود را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز پژوهشی و فرهنگی جهان اسلام حفظ کند و به رغم کید حاسدان و تخریب‌گری عوامل مشکوک همانند گذشته، آبروی ملت و دولت جمهوری اسلامی و تاریخ و تمدن والای ایران زمین باقی بماند».
به گزارش مهر، اگرچه هنوز مشخص نیست که آیا مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی پس از بیش از سه دهه فعالیت و تهیه و انتشار ده‌ها دانشنامه و کتاب مرجع بزرگ و پرورش صدها پژوهشگر و دایره المعارف نویس، به پایان راه خود رسیده و فعالیت خود را به خاطر مشکلات بودجه‌ای، متوقف خواهد کرد یا خیر اما مشکلاتی که این قبیل موسسات علمی و پژوهشی در سال‌های اخیر با آن رو به رو بوده‌اند، چشم‌انداز روشنی از احیا آنها و بازگشت قدرتمندانه به عرصه فعالیت‌های پژوهشی به دست نمی‌دهد و به نظر می‌رسد ورود دولت و دستگاه‌های مسئول به این امور و اقدام عاجل برای حل مشکلات یادشده، در شرایط کنونی، ضرورتی حیاتی انکارناپذیر است.