به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس جمهور در نشست تخصصی «آسیب‌شناسی مهاجرت و بازگشت ایرانیان مستعد و تحصیل‌کرده» که در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد، گفت: با نگاهی به آمارهای موثق بین‌المللی، ایران از منظر کلی جزو کشورهای مهاجر فرست محسوب نمی‌شود.
وی با اشاره به روند مثبت جذب و ماندگاری دانشجویان در سال‌های اخیر گفت: برای مثال ابتدای انقلاب ۱۷۰ هزار دانشجو داخل ایران و ۱۰۰ هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور تحصیل می‌کردند. از ۱۰۰ هزار نفر، ۵۷ هزار دانشجو در آمریکا بودند. در آن زمان ما بزرگ‌ترین کلونی دانشجوی خارجی در آمریکا بودیم. مقامی که امروز چین با بیش از ۳۵۰ هزار دانشجو دارد.
رئیس بنیاد ملی نخبگان، با بیان این‌که تعداد دانشجویان ایرانی که خارج از کشور تحصیل می‌کنند در این سال‌ها از ۱۰۰ هزار نفر به ۹۰ هزار نفر رسیده و افت داشته است، گفت: محصلین دانشگاهی داخل کشور با رقم ۴ میلیون و ۸۰۰هزار نفر نزدیک به ۲۶ برابر شده است. تعداد دانشجویان ایرانی محصل در آمریکا از ۵۷ هزار نفر به ۱۲ هزار نفر رسیده است.
معاون علمی و فناوری با تاکید بر این که باید به جای سیاست‌های اعزام بر روی سیاست‌های بازگشت و ماندگاری نخبگان متمرکز شویم، اظهار کرد: با اجرایی کردن این سیاست‌ها به صورت پایلوت در چند سال اخیر توانسته‌ایم بیش از ۲هزار نفر را به کشور بازگردانیم.
ضرورت تحقق سیاست‌های جذب و ماندگاری نخبگان
معاون علمی و فناوری با یادآوری این نکته که از کشور کره هشت برابر و عربستان پنج برابر ایران در کشور امریکا دانشجویان مشغول به تحصیل هستند، بیان کرد: این که جوانان ما خارج از کشور تحصیل کنند اتفاق بدی نیست اما سیاست‌گذاری کشورها باید به گونه‌ای باشد که زمینه جذب و ماندگاری نخبگان در ایران بعد از تحصیل و همکاری آنان در عرصه‌های علمی و فناوری فراهم شود.
وی ایجاد انگیزه‌های جدید، اصلاح سیاست‌ها و فرهنگسازی در جهت ایجاد زیست بوم کارآفرینی و نوآوری را از گام‌هایی دانست که در دوره سه ساله گذشته توسط معاونت علمی و فناوری و بنیاد ملی نخبگان در راستای جذب و ماندگاری نخبگان برداشته شده است.
ستاری به پیاده‌سازی موفق مدل جذب و ماندگاری نخبگان در چندسال اخیر اشاره کرد و گفت: پیش از این سابقه نداشته است که بتوانیم سالیانه حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر از افرادی که در ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا تحصیل کرده‌اند را به کشور بازگردانیم البته این مدل ممکن است ضعف‌هایی داشته باشد که باید بر روی آن بحث صورت گیرد.
بیشترین جذب مهاجرین نخبه در استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان بوده است
رئیس بنیاد ملی نخبگان ارائه آمارهای غیر علمی و برخی جنجال‌های سیاسی و رسانه‌ای را عامل عدم ارائه تصویری شفاف و واقعی از وضعیت مهاجرت نخبگان ایرانی و حتی افراد عادی دانست و گفت: با این تصور که جوانان ایرانی زیاد برای تحصیل به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند برخی بورس‌ها قطع شده است. این در حالی است که طبق آمارهای سازمان ملل میزان مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور حدود ۳۰ تا ۳۵ هزار نفر است که در مقابل جمعیت ۸۰ میلیونی ایران و در مقایسه با میانگین جهانی بالا نیست.
وی با اشاره به این که باید جایگاه خود در این عرصه را به درستی بشناسیم، بیان کرد: این که ما کیفیت خوبی در ارسال مهاجر داریم را نمی‌توان نفی کرد. همچنین نمی‌توان نفی کرد که در ایران سیاست‌های برگشت به درستی انجام نگرفته است. به طوری که طبق گزارش انتشاری کشور آمریکا، ایرانیان بیشترین عدد ماندگاری را در این کشور را داشته اند.
ستاری این اتفاق را حاصل عدم اجرای صحیح سیاست‌ها در ایران دانست و افزود: این رقم حدود ۳۰ درصد بالاتر از متوسط جهانی است. چرا که ایران به فارغ‌التحصیلان خوب دانشگاهی در رشته مهندسی علوم پایه بسیار قوی عمل کرده است. اما بر روی سیاست‌های برگشت این فارغ‌التحصیلان تمرکز نکرده‌ایم.
وی ادامه داد: بسیاری کشورها به خوبی بر روی سیاست‌های برگشت کار می‌کنند. کشور چین به دانشجویان خود بورس ارائه نمی‌کند، چرا که معتقد هستند این هزینه‌ها از سوی کشور مقصد تأمین می‌شود. اما سیاست‌هایی اجرایی می‌کنند که تمام فارغ‌التحصیلان چینی به این کشور باز می‌گردند. به همین صورت یک شهر بر پایه دانش‌های نانو، بیو و ICT در چین در حال ساخت است.
سیاست‌های اثربخش بازگشت نخبگان و دانشجویان در ۳ سال اخیر
معاون علمی و فناوری با اشاره به اجرایی ساختن بندهای قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان زیرساخت کارآمد برای ایجاد زیست بوم کارآفرینی و مساعد ساختن محیط برای نخبگان و دانشجویان ایرانی غیر مقیم گفت: به طور جدی موضوع تحقق قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان را پیگیری کردیم و امروز شاهد نتایج مطلوب این اقدام هستیم به طوری که امروز ۳۵۰۰ شرکت دانش‌بنیان با ۶۰ هزار میلیارد فروش در سپهر اقتصاد کشور فعالیت دارند.
ستاری ادامه داد: افرادی هستند که در کانادا یا انگلیس ۶۰۰ و ۴۰۰ هزار دلار حقوق سالیانه داشتند، اما ترجیح دادند به ایران بازگردند. این افراد با انگیزه‌های مختلف به کشور بازگشته‌اند، اما باید بتوانیم پایه اقتصاد کشور را به نوعی مستحکم کنیم که این اتفاق در این چرخش نرمال شود. هدف اصلی ما نباید جذب باشد، باید این چرخش باشد.
وی با تاکید بر این موضوع که چنین زمینه سازی‌هایی می‌تواند جوانان ایرانی را از کشورهای دیگر به کشور خود جذب کند، گفت: این ظرفیت می‌تواند با اقتصاد نفتی و دولت بوروکراتیک مبارزه کند. این سیستم می‌تواند کارایی بیشتری داشته باشد و سیستم دولتی ما را به چالش بکشد. به طوری که ما حتی به آنها افتخار کنیم.
ستاری استارتاپ‌های موفق خدماتی در حوزه حمل و نقل را نمونه موفق ایجاد اشتغال و جذب نخبگان ایرانی غیر مقیم دانست و ابراز کرد: تنها یک نمونه از استارتاپ‌های حوزه حمل و نقل که در آغاز راه مورد استقبال قرار نگرفت اما اکنون به یکی از استارتاپ‌های موفق میلیاردی بدل شده، توانست تعداد قابل توجهی از نخبگان ایرانی را به کشور بازگرداند.
وی با اشاره به این‌که باید با الگوسازی نمونه‌های موفق استارتاپی و شرکت‌های دانش‌بنیان، می‌توان اقتصاد دانش‌بنیان را با فرهنگ و اقتصاد نفتی جایگزین ساخت، افزود: باید کاری کنیم که چنین دیدگاهی در جامعه نهادینه شود. ما در جنگ و مبارزه‌ای با اقتصاد نفتی قرار داریم. اتفاقی که در تمام شاخصه‌های کشور رسوخ پیدا کرده است. این اصلاح فرهنگی تنها به ساختار اجرایی محدود نبوده و باید در تمامی بخش‌های جامعه تسری پیدا کند.
معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری، به آغاز این روند از دانشگاه‌های کشور اشاره کرد و گفت: این زیست‌بوم تازه‌ای که اطراف دانشگاه‌ها در حال شکل گرفتن است و نمونه آن را با ایجاد مراکز رشد نوآوری، شتابدهنده‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان اطراف دانشگاه‌های برجسته کشور شاهدیم دانشگاه‌ها را مبدا تحول جدی در حوزه اقتصاد کشور خواهد ساخت.