به گزارش خبرنگار مهر، نشر هرمس به تازگی دو کتاب در حوزه هنر منتشر کرده که مربوط به نظرگاه فلسفی و دیدگاه انتقادی مرلو-پونتی فیلسوف فرانسوی است. هر دو کتاب مورد نظر که به تازگی چاپ شده اند، تالیفی و نوشته محققان ایرانی هستند. فیلسوف مورد نظر چهره ای تعیین کننده در گذر فلسفه از مدرن به پست مدرن به شمار می رود. او رویکرد ویژه ای به هنر داشته اما نگاهش بیش از سایر هنرها، متوجه نقاشی بوده است.
اولین کتاب «تجربه هنرمندانه درپدیدارشناسی مرلو-پونتی» نوشته نادر شایگان فر و سی و پنجمین عنوان از مجموعه «هنر» است که این ناشر چاپ می کند.
موریس مرلو-پونتی، فیلسوف پدیدارشناس فرانسوی در یک سلسله مقاله و گفتار، آثار برجسته ای از هنر مدرن را با به کار بردن روش پدیدارشناسی مورد تامل قرار داده است. این فیلسوف معتقد بود که عریان ساختن عالم به شیوه پدیدارشناسانه منحصر به فلسفه مدرن نیست بلکه می تواند از آنِ هنر مدرن نیز باشد. مراد مرلو پونتی از هنر مدرن کارهای سزان، خوان گریس، براک، پیکاسو و هنرمندان دیگر ژانرهای هنری است.
یکی از مهم ترین مولفه های فلسفه های پسانیچه ای، اهتمام و توجه به مفهوم تجربه و حیات است. نویسنده کتاب پیش رو، در کتاب پیشین خود با عنوان «زیبایی شناسی زندگی روزمره» تلاش کرده تا مفهوم تجربه هنرمندانه را چنان که دیویی در نظر داشته، تبیین کند. کتاب «تجربه هنرمندانه در پدیدارشناسی مرلو-پونتی» نیز تلاش دارد تا از منظری دیگر همان مفهوم را مورد تامل قرار بدهد. به این ترتیب وجه مشترک دو کتاب مورد نظر، هنر و تجربه زیسته مستتر در متن حیات است.
این کتاب ۴ فصل با این عناوین دارد: «طرح موضوع»، «تبیین تلقی پدیدارشناسانه از طبیعت در نقاشی سزان»، «هستی و هنر مدرن» و «موزه در تقابل با تجربه، حرکت و پی افکنی حقیقی تاریخ».
در این چهار فصل، موضوعات و عناوینی چون دکات و تمایز جوهرها، زندگی و آثار مرلو-پونتی، شک سزان، نقاشی سزان، حد واسط آگاهی ما وتعالی جهان، آشکارسازی وجوه پنهان هستی در نقاشی و هنر مدرن، دیالکتیک نقش، نقاشی و منظره، چرخش به سوی پدیدارشناسی، پی افکنی مفهوم هنر در مقابل نگاهداری موزه دارانه آن و ... مطرح و تشریح شده اند.
در قسمتی از این کتاب می خوانیم:
به زعم مرلو-پونتی فقط نقاش است که می تواند با هستی این گونه تعامل کند و تنها اوست که می تواند این گونه نگاه کند، یعنی نگاهی که هم وجود دارد و هم قادر است به وجود عاری از هر رنگی بیندیشد. نقاش می تواند از آگاهی صرفا فردی و دانش علمی به در آید و می تواند از چنبره جهان صلب و سترون معمول خارج شود. او می تواند از بند هستی خود به درآید و از پیرامون خویش کناره گیرد و به هستی عام بیندیشد، «هستی ای که همواره مقصود اوست». و هرگز مترادف با این یا آن شیء معمول و نیز متعلق این یا آن ذهن یا آگاهی محض نیست. جایی در میان این دو است. مشغله خاص نگاه هایی چون نگاه سزان است.
هیدگر بر آن است که «نحوه وجود انسان مبالات» است. مبالات وجود است و تنها این موجود است که آن وجود می تواند مبالات او باشد. مرلو-پونتی بر آن است که در تاریخ نقاشی مدرن سزان توانسته است کاملا از عهده این پروا، مبالات و اهتمام برآید و به این نگاه دست یابد و در میانه دو جهان آگاهی و تعالی بایستد و نگاه کند، «نگاهی که درست به اصل و منشا اشیای تحت فرمان وضع شده نوع بشر راه می یابد و در آن نفوذ می کند»
به زعم او «تمامی دلایل و نشانه ها به ما می نمایانند که حیوانات قادر نیستند به مشاهده اشیا برآیند، نمی توانند برای درک حقیقیت به باطن اشیا راه یابند» و تنها انسان است که با تعلیق جهان می تواند از آن فاصله بگیرد، به آن بنگرد و با خلق نقاشی هایی چون آثار سزان ماهیت پنهان واقعیت را دریابد.
این کتاب با ۱۴۳ صفحه، شمارگان هزار نسخه و قیمت ۱۲ هزار تومان منتشر شده است.
کتاب دوم هم «مرلو-پونتی و روش تحلیل آثار نقاشی» نوشته اسما سبزکار است. این کتاب سی و ششمین عنوان مجموعه «هنر» نشر هرمس است.
کتاب پیش رو، به تعبیر نویسنده اش، کوششی برای شناخت مرلو-پونتی است و برای یافتن راهکاری برای تجزیه و تحلیل آثار نقاشی و در معنای وسیع تر آثار هنری، نوشته شده است. کلیه کلمات و اصطلاحات کتاب هم برگرفته از رویکرد خاص مرلو-پونتی است. به این معنا واژه ادراک به فرایندی ارجاع دارد که طی آن یک محرک حسی به درون ساختار تجربه سازمان یافته ما از جهان ترجمه شده است.
این کتاب ۳ فصل اصلی دارد که به ترتیب عبارت اند از: دنیای مرلو-پونتی، روش مرلو-پونتی در مواجهه با نقاشی، تجزیه و تحلیل آثار. فصل اول ۳ بخش دارد که «ادراک»، «تَن» و «دیدن» هستند. در فصل دوم هم این زیرفصل ها درج شده اند: نقاشی و فردانیت، نقاشی و درک حسی، نقاشی و ظهور پدیدارشناسانه، نقاشی و هستی، نقاشی و دیدن، رابطه تن با سطح اثر هنری، انسان طرح و زمانمندی، نقاشی و تعلیق، من دیگری و اثر هنری، نقاشی و رنگ، نقاشی و خط، نقاشی فیگور پس زمینه.
در فصل سوم هم که به تجزیه و تحلیل آثار مورد نظر در این کتاب اختصاص دارد، این آثار مورد نقد قرار گرفته اند: شب زنده داران از ادوارد هاپر، دنیای کریستینا از اندرو وِیث، جان مینتون از لوسین فروید، نیلوفرهای آبی از کلود مونه و منظره با خانه ها از واسیلی کاندینسکی.
در قسمتی از این کتاب هم می خوانیم:
از سوی دیگر ذهن من چیزی جدای از تنم نیست، بلکه روی دیگر تنم و قرین با آن است و وضعیتش در درون قابلیت حضور و غیاب ابژه ها، که خود برآمده از نگاه خیره من است، تعیین می شود و تقرر می یابد. بنابراین نگاه خیره من به چیزها سبب دید و درکم از آن ها می شود. همچنین خیرگی من نشانه ای است که خود را در آن می یابم و باعث درک من از خودم می شود. لذا نگاه خیره نه علت است و نه معلول، بلکه امری درونی است که، به مثابه چشم سوم، چیزها و نیز نقاشی ها و تصاویر ذهنی را که معلول درون ماست می بیند و ادراک می کند. از این رو چشمان من مانند ماشین های متفکری در جهان عمل می کنند و امر مرئی را به چنگ می آورند و البته این امر نیازمند تمرین است. جهان همان چیزی است که ما می بینیم، با وجود این باید یاد بگیریم که آن را ببینیم. برای همین است که نقاش همواره جستجو می کند و مرتبا در جهان می گردد تا دید خود را از آن، که عملی خوداصلاح گر و به خودشکل دهنده است، بهبود ببخشد.
این کتاب با ۲۲۹ صفحه، شمارگان هزار نسخه و قیمت ۴۵ هزار تومان به چاپ رسیده است.