خبرگزاری مهر، گروه استانها- زهرا بهرامی: سال هاست روزهای پر کشت و تجارت پنبه گرگان زمین به افسانه های این دیار پیوسته و جای این طلای سفید را محصول دیگری گرفته که شیره زمین را می بلعد و هرچه آب است می کشد.
برنج اگرچه برای کشاورزان سود خوبی دارد اما لقب سرطان چاه های آب در گلستان را به خود اختصاص داده چرا که سه تا ۶ برابر سایر محصولات آب مصرف می کند و یکی از دلایل اصلی کم شدن ذخایر سفره های زیرزمینی و افت دینامیک چاه های آب است.
هدر رفت این چنینی آب در حالی است که اجازه کشت برنج به طور رسمی به کشاورزان در گلستان داده نمی شود و امسال هم وزارت نیرو قانون ممنوعیت کشت شالی به جز در گیلان و مازندران را صادر کرده است.
هرچند در عمل این قانون بی پشتوانه، محدودیت کشت ۱۵ هزار هکتاری را اعلام می کند و حتی در پروانه بهره برداری همه کسانی که چاه آب دارند، نوشته شده «از آب چاه برای کشت شالی استفاده نشود» اما کشاورزان گلستانی بدون توجه به این مباحث سال گذشته بیش از ۸۰ هزار هکتار شالی کشت کردند.
در سال زراعی جاری هم هرچند مسئولان هنوز آمار رسمی اعلام نکرده اند و کشت شالی تا دو ماه آینده هم ادامه دارد اما شواهد و قرائن موجود از روند صعودی کشت این محصول در گلستان حکایت دارد.
هشدار دادیم کشاورزان نپذیرفتند
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گلستان با اشاره به این که هم اکنون حدود ۹۵ درصد آب های زیرزمینی و ۷۲ درصد آب های سطحی استان برداشت می شود، اظهار کرد: باید بپذیریم خشکسالی و تغییر اقلیم با ما عجین شده است و باید توأمان مدیریت عرضه و مصرف داشته باشیم.
علی نظری افزود: سال گذشته برای کشت نکردن شالی و کاهش سطح زیر کشت به کشاورزان هشدار دادیم ولی نپذیرفتند و در نتیجه خسارات فراوانی را متحمل شدند.
باید سهم آب کشاورزی استان کاهش یابد اما این کاهش الزاما به معنای کاهش سطح کشت نیست بلکه به اعتقاد ما باید با صرفه جویی و استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری حجم آب استحصالی کاهش یابدوی با بیان این که از ابتدای سال آبی جاری تاکنون ۳۶۴ میلی متر باران باریده است که نسبت به سال گذشته هشت درصد افزایش و نسبت به دراز مدت ۴.۵ درصد کاهش را نشان می دهد، گفت: در مخازن سدهای استان ۶۵ میلیون مترمکعب آب ذخیره شده است که معادل ۲۳ درصد حجم آب سدهای استان است.
به گفته وی آورد رودخانه های استان هم طی این مدت به طور میانگین بین ۷۰ تا ۹۰ درصد کاهش را نشان می دهد که مهم ترین علت آن تغییر اقلیم، خشکسالی ها پیاپی، برداشت بی رویه از آب زیرزمینی و پایین رفتن نیم متری آب سفره های استان نسبت به سال گذشته است.
جزییات بیشتر وضعیت منابع آبی استان را از معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان جویا شدیم و سید محسن حسینی به خبرنگار مهر اظهار کرد: از میانگین حدود ۹ میلیارد مترمکعب بارندگی سالانه در استان ۷۰ درصد آن تبخیر شده و حدود ۲.۵ میلیارد متر مکعب آن آب موجود و تجدید پذیر استان را تشکیل می‌دهد.
وی با بیان اینکه از ۲.۵ میلیارد مترمکعب آب تجدید پذیر استان در سال‌های نرمال حدود یک میلیارد و ۲۳۵ میلیون متر مکعب آن آب های سطحی است، گفت: میزان آب سفره‌های زیرزمینی استان حدود یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون متر مکعب است که بر اساس بخشنامه وزارت نیرو در اواخر سال ۱۳۹۵ حدود ۷۵ درصد این توان، قابل بهره‌برداری است.
۹۷ درصد پتانسیل آبی استان در بخش کشاورزی و صنعت استحصال می شود
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان با یادآوری این که در سال ۱۳۸۷ در گلستان به این نتیجه رسیدیم که دیگر آب قابل تخصیص برای بخش کشاورزی نداریم، افزود: در واقع ۹۷ درصد از پتانسیل آبی استان (حدود یک میلیارد و ۲۱۰ میلیون متر مکعب از یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون مترمکعب پتانسیل آبی زیرزمینی گلستان) در بخش کشاورزی، صنعت، شرب و همچنین چاه های غیرمجاز استحصال می‌شود.
وی ادامه داد: از مجموع آب‌های سطحی و زیرزمینی استان حدود ۸۸ درصد در بخش کشاورزی، آبزی پروری و محیط زیست، حدود سه درصد در صنعت و ۹ درصد در بخش شرب مورد بهره برداری قرار می‌گیرد.
وی اضافه کرد: هرچند چاه‌های غیرمجاز استان عموما کم عمق و با دبی کم هستند اما حدود ۱۳ درصد از منابع آب زیرزمینی استان توسط ۱۵ هزار حلقه چاه غیرمجاز استحصال می‌شود.
حسینی با یادآوری این که در سال ۱۳۸۷ به این نتیجه رسیدیم که باید سهم آب کشاورزی استان کاهش یابد، تصریح کرد: کاهش مصرف آب کشاورزی، الزاما به معنای کاهش سطح کشت نیست بلکه به اعتقاد ما باید با صرفه جویی و استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری حجم آب استحصالی کاهش یابد.
وی به موضوع نصب کنتور هوشمند برای محاسبه حجم آب مصرفی در بخش کشاورزی اشاره کرد و گفت: از مجموع ۲۰ هزار حلقه چاه مجاز استان حدود چهار هزار چاه برقی است و تنها هزار و ۵۰۰ چاه مجهز به کنتور هوشمند هستند.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای گلستان ادامه داد: هم اکنون حدود ۷۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان در سال‌های نرمال توسط آب‌های سطحی و حدود ۱۸۰ هزار هکتار توسط آب های زیرزمینی آبیاری می‌شود.
وی متذکر شد: بر اساس الگوی کشت گلستان سالانه مجاز به کشت ۱۵ هزار هکتار شالی است اما در سال زراعی گذشته بیش از۸۰ هزار هکتار شالی در استان کشت شد.
حسینی تاکید کرد: کشاورزان و بهره برداران مجاز آب‌های زیرزمینی ضمن خودداری از کشت برنج، لازم است نهایت صرفه جویی در استفاده از منابع آبی استان را به عمل آورده و به جهت پیشگیری از خسارت به محصولات حداقل ۲۰ درصد از سطح کشت خود را کاهش دهند.
حسینی در حالی که بیان می کند کاهش مصرف آب کشاورزی، الزاما به معنای کاهش سطح کشت نیست بلکه باید با صرفه جویی و استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری، حجم آب استحصالی کاهش یابد اما در عین حال تاکید می کند که کشاورزان ضمن خوددداری از کشت برنج، به جهت پیشگیری از خسارت به محصولات کشاورزی استان حداقل ۲۰ درصد از سطح کشت خود را کاهش دهند اما در همین شرایط مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان گلستان از روند صعودی کشت شالی در استان خبر می دهد.
محمدرضا عباسی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در سال زراعی۹۵ حدود ۷۳ هزار هکتار شالی در گلستان کشت شد و سال گذشته این رقم به بیش از ۸۰ هزار هکتار رسید.
قانون منع کشت نداریم
مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان گلستان گفت: برنج جزو محصولات حمایتی جهادکشاورزی نیست و در عین حال قانون منع کشت نداریم اما با وجود سطح وسیع کشت در استان و ادامه کاشت این محصول هنوز آمار دقیقی از سطح کشت نداریم.
وی از شالی به عنوان محصولی با نیاز آبی بسیار نام برد و افزود: برای کشت این محصول به غیر از استان های گیلان و مازندران در سایر استان ها از آب های زیرزمینی استفاده می شود.
اگر قیمت واقعی این آب که از سفره های زیرزمینی استحصال شده و به کشت شالی اختصاص می یابد را محاسبه کنیم برنج استان گلستان کیلویی ۱۰۰ هزار تومان می شود اما ما و کشاورزان به سود آنی فکر می کنیمعباسی با بیان این که هر هکتار شالی ۱۵ هزار لیتر آب مصرف می کند در حالی که تنها سه تن برنج دریافت می کنیم، اضافه کرد: قیمت گذاری برنج در کشور غیرکارشناسی، احساسی و سیاسی است.
وی تصریح کرد: قیمت جهانی برنج بین سه تا سه هزار و ۵۰۰ تومان است در حالی که برنج ایرانی بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ درصد نسبت به قیمت جهانی بالاتر قیمت گذاری می شود.
وی با بیان اینکه نیاز سالانه برنج کشور حدود دو میلیون تن است و باید به سمت واردات این محصول برویم، خاطرنشان کرد: عدم کشت شالی با زور و اجبار کشاورز امکانپذیر نیست و باید به دنبال فعالیت های فرهنگی، آموزشی و ترویجی باشم.
وی با تاکید بر اینکه محصولات جایگزین کشت شالی باید صرفه اقتصادی داشته و معیشت کشاورزان را تامین کند، بیان کرد: باید یک کار کارشناسی شده، جامع و کامل تدوین کرده و اصلاح قانون مشوق ها را در دستور کار قرار دهیم.
خشکسالی گلستان را تهدید می کند
مدیر زراعت جهادکشاورزی گلستان اظهار کرد: سطح آب های زیرزمینی به شدت آفت کرده، با کمبود آب مواجه ایم و خطر خشکسالی استان را تهدید می کند و کشاورزان هم بدون برنامه به کشت شالی ادامه می دهند چرا که وقتی پای منافع اقتصادی پیش می آید به توصیه ها توجهی نمی کنند.
وی با تاکید بر اینکه باید مشوق ها و محصول جایگزین کشت شالی مشخص شود، متذکر شد: کشت شالی در استان شبیه کودکی است که امروز ناخلف بزرگ شده و باید راه حل منطقی در پیش گرفته و چاره اندیشی کنیم و در این راه چاره ای نداریم جز آنکه از تجربه کشورهای دیگر استفاده کنیم.
به گفته عباسی وقتی پای منافع اقتصادی پیش می آید کشاورزان به توصیه ها توجه نمی کنند و همچنان کشت بدون برنامه شالی در استان ادامه می یابد اما عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی از منافع اقتصادی کشت شالی به عنوان سود آنی یاد کرده و به خبرنگار مهر گفت: در بسیاری از بخش های استان از عمق چند صد متری آب استحصال کرده و شالی کشت می کنیم.
حمیدرضا رضایی افزود: اگر قیمت واقعی این آب که از سفره های زیرزمینی استحصال شده و به کشت شالی اختصاص می یابد را محاسبه کنیم برنج استان گلستان کیلویی ۱۰۰ هزار تومان می شود اما ما و کشاورزان به سود آنی فکر می کنیم.
وی ادامه داد: در شرایطی که کشاورز به سود آنی فکر می کند و دستگاه های اجرایی و قضایی هم جلوی او را نمی گیرند در نتیجه آب فسیلی که صدها سال طول می کشد جبران شود را یک روزه مصرف می کنیم.
رضایی با اشاره به این که در تدوین برنامه آمایش سرزمینی استان گلستان ارزیابی و توان سنجی نقاط مختلف استان انجام شده، تاکید کرد: چاره ای نداریم جز این که بر اساس این برنامه آمایش سرزمینی و توان هر منطقه گام برداریم وگرنه پیش بینی کارشناسان این است که تا ۲۰ سال آینده شرایط محیط زیستی ما به نقطه ای می رسد که غیرقابل جبران است.
بحران آب و روند صعودی کشت شالی در گلستان در حالی ادامه دارد که آب منطقه ای تنها ابزار جریمه کردن کشاورزان را در دست دارد و جهادکشاورزی هم برای معرفی محصولات جایگزین کشت شالی که برای کشاورزان صرفه اقتصادی داشته و معیشت آنان را تامین کند، برنامه ای ندارد.