به گزارش خبرنگار مهر، در بخش اول گفتگوی مهر با مدیرگروه تخصیص منابع آب وزارت نیرو عوامل موثر بر تشدید چالش آب در استان خوزستان از جمله سدسازی، انتقال آب این استان به حوزه های آبریز دیگر و همچنین وضعیت کشاورزی با الگوی نامناسب در خوزستان مورد بحث قرار گرفت.
بخش دوم این گفتگو الگوهای غلط کشت و تاثیر آن بر تشدید چالش آب در استان خوزستان مورد بحث قرار گرفته است. علی حیدری می گوید مجموع مصارف کشاورزی استان در شرایط موجود ۱۵.۳ میلیارد متر مکعب است می توان گفت اصلاح در این بخش می تواند چالش موجود در این استان را که ضایعات زیست محیطی زیادی را نیز به همراه داشته است، تعدیل بخشد. پیرو مصوب شورای هماهنگی وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی حذف تدریجی کشت برنج در استان خوزستان در دوره ۵ ساله از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۹ باید صورت گیرد اما بررسی ها نشان می دهد کشت برنج در استان خوزستان در سال های زراعی اخیر نه تنها کاهش نیافته است بلکه با افزایش سطح زیرکشت نیز مواجه شده است.این در حالی است که با حذف الگوی کشت برنج، حجم آبی معادل ۱.۲۶ میلیارد مترمکعب صرفه جویی می شود.
بخش دوم گفتگو از نظرتان می گذرد:
*خبرنگار مهر: عارضه های زیست محیطی که در نتیجه چالش آب در استان خوزستان ایجاد شده، اثبات شده است، اما همچنان شاهد ادامه امور کشاورزی در این استان بدون اصلاح الگوی مصرف هستیم. علت چیست؟
علی حیدری: با وجود این حقیقت و مشاهده عینی تبعات زیست محیطی اضافه برداشت آب کشاورزی نسبت به سهم تخصیص آب، فشار دستگاه ها و ارگان های مربوطه، مقامات استانی و نمایندگان مجلس استان برای تکمیل طرح احیاء اراضی تا ۵۰۰ هزار هکتار خوزستان همواره وجود داشته است بطوری که این فشارها علاوه بر وزارت نیرو به عنوان متولی تأمین آب تا سطح رئیس جمهور نیز ارتقاء یافته است.
*درباره سیاست های انتقال آب نیز شاهد اعتراضاتی از سوی مقامات استانی بودیم، این اعتراضات به پشتوانه همین فشارها بوده است؟
بله تاحدودی، طرح های انتقال آب وزارت نیرو برای تامین آب شرب شهرها و روستاهای واقع در فلات مرکزی به شدت مورد نقد و انتقاد توسط مسئولیت استانی قرار گرفته است. در خصوص طرح های انتقال آب با هدف تامین آب شرب نقاط جمعیتی واقع در فلات مرزی باید به وضعیت رشد جمعیت و منابع آب محدود این مناطق اشاره نمود که در آن سرانه آب تجدیدپذیر در شرایط فعلی کمتر از ۵۰۰ متر مکعب در سال است که با افزایش جمعیت در افق ۱۴۲۵ این رقم به حدود ۳۰۰ متر مکعب در سال می رسد. این در حالی است که بر اساس دسته بندی فالک مارک، سرانه کمتر از ۱۷۰۰ متر مکعب در سال به عنوان مرز تنش آبی و کمتر از ۱۰۰۰ به عنوان مرز بحران آب است. این شاخص در حوضه های آبریز منتهی به استان خوزستان بین ۱۷۰۰ تا ۲۵۰۰ متر مکعب در سال در افق ۱۴۲۵ است. بنابراین انتقال جمعیت از فلات مرکزی به حوضه های آبریز پرآب تر یا انتقال آب شرب به فلات مرکزی برای جلوگیری از بحران شدید آب در آینده باید در برنامه ریزی دولت قرار گیرد که در حال حاضر راهکار دوم مدنظر است.
*مصارف آب و تولیدات کشاورزی واقعی استان خوزستان چه میزان است؟
متوسط مصرف در واحد سطح اراضی کشاورزی استان خوزستان حدود ۲ برابر متوسط کشوری است و از لحاظ کمی حدود ۱۳ درصد آب مصرفی کشاورزی کل کشور در استان خوزستان مصرف می شود. این در حالی است که متوسط آب مصرفی به ازای هر شغل در استان خوزستان ۴۵ هزار متر مکعب در سال است که این رقم بیش از دو برابر متوسط کشوری است. به این ترتیب با وجود کاهش منابع آب در دوره خشکسالی ۱۰ ساله اخیر، میزان مصارف کشاورزی استان در حد فاصل سال های ۸۶ تا ۹۴، به میزان ۵۰ درصد افزایش یافته است.
با وجود کاهش منابع آب در دوره خشکسالی ۱۰ ساله اخیر، میزان مصارف کشاورزی استان خوزستان در حد فاصل سال های ۸۶ تا ۹۴، به میزان ۵۰ درصد افزایش یافته است
*با توجه به این حجم مصرف، ارزش افزوده ای که کشاورزی این استان ایجاد کرده چه میزان بوده است؟
ارزش افزوده کشاورزی خوزستان حدود ۲ میلیارد دلار در سال معادل ۵.۵درصد ارزش افزوده کشاورزی کشور است در حالیکه خسارت های استان خوزستان ناشی از ریزگردها فقط در بخش پزشکی تا ۳.۵ میلیارد دلار در سال برآورد می شود که باید سایر خسارات ناشی از فعالیت های اقتصادی و مختل شدن خدمات رسانی نیز به آن اضافه شود. این در حالی است که در سال ۹۶، اهواز در ۲۰ روز متوالی دارای شاخص آلودگی بالاتر از ۳۰۰ (مرز خطرناک) بوده است. در حالیکه تهران تنها در یک روز شاخص ۱۸۰ را تجربه کرده است.
*به جز عارضه های پزشکی و سلامتی ساکنین این استان، مشکلات شبکه توزیع برق نیز وجود دارد.
طی ۱۶ سال اخیر، افزایش ۶۰ درصدی ریزگردهای استان خوزستان در فصل زمستان اتفاق افتاده است. همچنین سطح کانون‌های تشکیل دهنده ریزگردها در ایران و جنوب غرب آسیا به ۴۲ هزار کیلو متر مربع رسیده است. این موضوع باعث افزایش تواتر و غلظت آلاینده های هوا در بخش عمده ای از سطح کشور شده است. بروز مشکلات عمده در خطوط برق رسانی، حمل و نقل و تهدید سلامت ساکنین از تبعات این امر است.
*کم آبی شدید تالاب های این استان و تشدید ریزگردها را نیز می توان نتیجه کاهش آب ورودی به آنها در نتیجه مصرف کشاورزی دانست؟
بله. سطح آب شیرین تالاب شادگان در جنوب شرق خوزستان (یکی کانون های ریزگرد) طی سال های اخیر از ۵۰۰ هزار هکتار به ۱۰۰ هزار هکتار کاهش یافته است. با وجود این حقایق همواره تاکید برخی دستگاه ها و مسولین استان ها بر توسعه و احداث شبکه های کشاورزی بوده است و مدیریت مصرف، افزایش بهره وری و کاهش میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی به فراموشی سپرده شده است.
*در چنین شرایطی برای برون رفت از بحران در این استان باید چه کرد؟
نخستین اقدام را می توان سرمایه گذاری و ایجاد مکانیزم های کارآمد برای جلوگیری از برداشت های غیر مجاز از منابع آب سطحی و زیرزمینی در سطح حوضه های آبریز کشور دانست. از سویی دیگر تمرکز هزینه کرد منابع مالی طرح ۵۵۰ هزار هکتاری ایلام و خوزستان باید بجای احداث شبکه های مدرن آبیاری، بر ساماندهی برداشت های آب، مدیریت مصرف و افزایش بهره وری، تغییر الگوی کشت منطبق بر اقلیم منطقه و ایجاد معیشت جایگزین کشاورزی و توسعه صنعت بجای کشاورزی باید قرار گیرد.
*در حوزه تولید محصولات کشاورزی چطور؟
توجه به بهره وری و ردپای آب از نظر میزان محصولات تولیدی و درآمد اقتصادی به ازای واحد مصرف آب و واردات محصولات پر مصرف (آب مجازی) و کشت فراسرزمینی بجای تولیدات آن در داخل سرزمین مورد توجه قرار گیرد. از طرفی باید به طور تدریجی کشت برنج در استان های خارج از شمال کشور را حذف کرد. تامین حقابه تالاب ها و سیلاب دشت ها به صورت حجمی با استفاده از زیرساخت های موجود آبی نیر یکی از راه ها اصلاح مصرف در این استان به شمار می رود. از سویی دیگر توسعه آب محور استان خوزستان باید به نحوی باشد که حجم آب تخصیص یافته استان تامین شود و اشتغال زایی نیز فراهم شود که مطالعه این طرح توسط وزارت نیرو به سازمان برنامه و بودجه کشور پیشنهاد شده است.