خبرگزاری مهر، گروه سیاست، حسام رضایی: جبهه اصلاحات این روزها فرایند تطور، تحول و استحاله را اُفتان و خیزان طی می‌کند. فرایندی که بنابر دیده‌ها و شنیده‌ها، چشم به تنزل یا حتی حذف جایگاه و پایگاه برخی روسای این جبهه دارد. به نظر می‌رسد «رئیس دولت اصلاحات» و «محمدرضا عارف» در صدر سیاهه محذوفین قرار دارند؛ اما داستان از چه قرار است؟
در جستجوی «اعتبار»
روز سه‌شنبه ۲۲ خرداد ۹۷ انتشار متن نامه‌ای در رسانه‌های گروهی، توجهات زیادی را به خود جلب کرد. مضمون نامه، نقد تعدادی از فعالین اصلاح‌طلب نسبت به ساختار و عملکرد شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان و مخاطب نامه، رئیس دولت اصلاحات بود. در بخشی از این نامه آمده است: «عملکرد این شورا و ساختار و ترکیب آن دچار ضعف‌ها و نقایص جدی است که در صورت بی‌توجهی به آن‌ها بیم آن می‌رود که حتی نام و اعتبار جنابعالی نیز دیگر برای جذب آرای مردم موثر نیفتد.»
کلیت نامه اصلاح‌طلبان به خاتمی واجد مطلب تازه‌ای نیست؛ همواره تعدادی از منسوبین به جبهه اصلاحات از زمان شکل‌گیری شورای عالی سیاستگذاری در پاییز سال ۹۴، به خصوص پس از انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراهای شهر سال ۹۶، انتقادات جسته و گریخته‌ای به عملکرد این شورا داشته‌اند؛ در راس این منتقدان، رسول منتجب‌نیا قائم‌مقام حزب اعتماد ملی، احمد حکیمی‌پور دبیرکل حزب اراده ملت، مصطفی کواکبیان دبیرکل حزب مردم‌سالاری و سیدهادی خامنه‌ای دبیرکل مجمع نیروهای خط امام قرار دارند. اما آنچه اهمیت نامه یادشده را دوچندان می‌سازد، «اعتبار» رئیس دولت اصلاحات برای جذب آرای مردمی است.
نگرانی اصلاح‌طلبان از بی‌خاصیت‌شدن مانورهای سیاسی‌شان در میان توده‌های مردم، به ویژه در ایام انتخابات، به دل مشغولی خود رئیس دولت اصلاحات هم تبدیل شده است؛ شاید همین دغدغه هم باعث شد تا در روزهای ابتدایی فروردین‌ماه سال جاری، خاتمی همراه با ناطق‌نوری و جهانگیری، در منزل رئیس‌جمهور به دیدار حسن روحانی برود و تذکراتی جدی از باب لزوم اجرایی‌شدن وعده‌های انتخاباتی به وی بدهد. عبدالله نوری وزیر کشور دولت اصلاحات، درباره جزئیات این دیدار گفت: «مشخصا حاضران و به ویژه آقای خاتمی تاکید زیادی بر عملی‌شدن وعده‌های انتخاباتی داشت. بنابراین به قول معروف الان توپ در زمین آقای روحانی است که انتظارات جامعه مدنی را پاسخ مثبت بدهد.»
حذف «فردگرایی» لیدر
سعید حجاریان نظریه‌پرداز جبهه اصلاحات، اخیرا در گفتگویی، از طرحی رونمایی کرده که وجودش را باعث قوام و دوام بیشتر جبهه اصلاح‌طلبی دانسته و تاکید کرده این طرح از «وارفتن» کار جبهه‌ای جلوگیری می‌کند. «هسته سخت» عنوانی است که حجاریان روی این طرح بار کرده است. اما «هسته سخت» برای چه مطرح شده است؟
حجاریان در تشریح این طرح گفته؛ «جبهه اصلاحات باید هسته سختی -نه به شکل فردی یعنی ممکن است خاتمی در آن باشد یا نباشد- شامل عده‌ای سالم، پاک و قدرتمند داشته باشد، البته می‌شود انواع هاله‌ها یا حلقه‌هایی را دور آن کشید، حتی برسد به اعتدالگرایان و راست‌ها(اشاره به اصولگرایان) ما می‌خواهیم کار جبهه‌ای بکنیم؛ اگر هسته کار جبهه‌ای سخت نباشد، جبهه "وا" می‌رود.»
آنچه به وضوح از سخنان حجاریان فهمیده و درک می‌شود، در مرحله اول، تقلیل یا حتی حذف کاریزمای خاتمی و در مرحله دوم، تبدیل «ریاست فردی» وی به «شورا» در جریان اصلاحات است. به بیان بهتر زین پس به جای آنکه در جبهه اصلاحات، فرد، نقش محوری بازی کند، یک «مجموعه» که از آن به «هسته سخت» تعبیر شده، این نقش را ایفا خواهد کرد.
در تایید تحلیل فوق، شاید بهتر باشد به اظهارات علی شکوری‌راد دبیرکل حزب اتحاد ملت اشاره کنیم. وی روز یکشنبه ۱۷ تیر در گفتگو با «اعتماد» اظهار داشت: «حرف آقای حجاریان این است که «فرد» باید در «نهاد» ادغام شود تا آن نهاد که پایایی بیشتری می‌تواند داشته باشد، تقویت شود؛ این طرح واجد مساله نویی است. نوبودن آن در این است که نمی‌گوید کنش اصلاح‌طلبی باید منحصر به هسته سخت اصلاح‌طلبی شود بلکه می‌گوید باید هسته سخت اصلاح‌طلبی وجود داشته باشد تا بستر هویت اصلاح‌طلبی و مرکز ثقل آن باشد.»
با دقت بیشتر روی گزاره‌های فوق، به این فهم و برداشت می‌رسیم که اصلاح‌طلبان برای جلوگیری از ناکامی احتمالی در انتخابات مجلس در سال ۹۸ و پس از آن، انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۱۴۰۰، بنا را بر این گذاشته‌اند تا تحت لوای طرح‌هایی نظیر «هسته سخت»، طرحی نو درانداخته و ضمن جلوگیری از ریزش مضاعف اجتماعی، در آینده نیز بتوانند به موفقیت دست یابند.
پایان «عارف»
محمدرضا عارف در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۲، با کنارکشیدن به نفع حسن روحانی، موقعیت ممتاز و مناسبی میان اصلاح‌طلبان یافت. اصلاح‌طلبان تا مدت ها پس از آن انتخابات، عارف را چهره‌ای از خودگذشته و فداکار که با دوری‌جستن از گود رقابت، زمینه پیروزی گزینه مورد حمایت اصلاح‌طلبان و اعتدالگرایان را فراهم آورد، یاد می‌کردند. اما این ماه عسل، خیلی زود به خط پایان خود رسید. سرلیستی عارف در انتخابات مجلس دهم و پس از آن، تصدی ریاست فراکسیون امید از سوی وی، انتظارات اصلاح‌طلبان از «معاون اول دولت اصلاحات» برای نمایندگی شایسته این جریان در مجلس را بالا برد اما عارف نتوانست از «آزمون پارلمان» سربلند بیرون بیاید.
صادق زیباکلام چند ماه پس از آغاز به کار مجلس دهم، در نقد مشی عارف گفت: «آقای عارف عرضه گرفتن حتی یک کمیسیون یا یک نطق قبل از دستور در مجلس را هم ندارد.» عارف سال گذشته در گفتگویی در پاسخ به این دست از انتقادات گفت: «وقتی وزراء جواب تلفن مرا می‌دهند و من در این تماس‌ها می‌توانم مشکلی را حل کنم، چرا باید از طریق تریبون علنی مجلس با او صحبت کنم.»
عملکرد عارف و فراکسیون امید در بزنگاه‌های مختلف، نظیر آنچه در جریان رای اعتماد به دولت اتفاق افتاد هم از دید برخی فعالین اصلاح‌طلب، غیرقابل دفاع بوده است. در همین باره، محمد عطریانفر عضو حزب کارگزاران سازندگی اظهار داشت: «طبیعی است که اگر مدیریت مناسب‌تری صورت می‌گرفت، شاید شخصیتی مثل حجتی که عملکردش مورد تایید همه جناح‌ها است، رای بالاتری می‌گرفت یا مهندس بیطرف که از چهره‌های موفق دولت اصلاحات بود، می‌توانست رای اعتماد بگیرد.»
لیست حاشیه‌ساز شورای شهر تهران
نوع عملکرد شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان، به خصوص در ماجرای بسته‌شدن لیست شورای شهر تهران در سال ۹۶، روی دیگر انتقادات اصلاح‌طلبان نسبت به عارف، به عنوان رئیس این شورا بوده است. این انتقادات به تشتت میان اصلاح‌طلبان دامن زد؛ به گونه‌ای که حداقل ۳ لیست موازی با لیست شورای عالی اصلاح‌طلبان، برای انتخابات شورای شهر تهران منتشر شد. انتشار لیست‌های موازی به قدری زیاد بود که بعدها عارف در طعنه‌ای خطاب به منتقدینش گفت: «ما در سال ۹۶، با ۵۰ لیست جعلی مواجه بودیم اما مردم به لیست واقعی رای دادند!»
عملکرد عارف، حتی نتوانست نظر خاتمی را به خود جلب کند. به گونه‌ای که شنیده شد، رئیس دولت اصلاحات ضمن اظهار نقد جدی به وی و همکارانش در شورای عالی اصلاح‌طلبان، از اعلام حمایت رسمی نسبت به لیست شورای شهر طفره رفته است. بعدها شکوری‌راد جزئیات بیشتری از اختلاف میان خاتمی و عارف بیان کرد و گفت: «آقای خاتمی نسبت به فهرست مسأله داشت و تا ۶ روز پس از بسته‌شدن فهرست، از تأیید فهرست خودداری کرد. آقای خاتمی اعتراض خود را به آقای عارف منتقل کرد، آقای عارف به جای اینکه مسأله را حل و فصل کند، کار را رها کرد. چون قابلیت تغییر در فهرست وجود نداشت؛ برای همین مجبور به حمایت شد.»
در حالیکه که «هسته سخت»، برای کاهش نقش خاتمی در جبهه اصلاحات و بازتولید مستمر هویت اصلاح طلبی طرح شده، دیگرانی هم با پیش کشیدن طرح هایی مانند پارلمان اصلاحات، در پی تنزل جایگاه عارف هستند؛ هر چند طرح تشکیل این پارلمان، ماه هاست برای بررسی های دقیق‌تر و فنی‌تر، مشغول خاک‌خوردن در کمیته سیاسی شورای هماهنگی جبهه اصلاحات است و هنوز تصمیم متقنی برای سر و شکل پیداکردن آن اتخاذ نشده است.
اظهارات کرباسچی دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی که گفت: «عبدالله نوری برای ریاست شورای عالی اصلاح‌طلبان بر عارف ترجیح دارد» و اظهارنظر خود رئیس دولت اصلاحات در جمع فعالین اصلاح‌طلب که گفت: «عارف را اصلاح‌طلب‌تر از روحانی نمی‌دانم» - این اظهارنظر هیچ‌گاه از سوی دفتر خاتمی تکذیب نشد - همگی نشان از نوعی عدم همراهی با عارف و شاید حذف وی از جایگاه‌های کنونی‌اش باشد.