به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «خدای متعال؛ مطالعاتی درباره ساختار و نشانه شناسی فلسفه، کلام و جهان شناسی اسلامی»، کوششی است برای بررسی و تحلیل مفهوم خدا نزد فیلسوفان و متکلمان اسلامی با استفاده از دیدگاه های مربوط به ساختارگرایی و نشانه شناسی ریچارد نتون، که از میان چهار تلقی عمده قرآنی، تمثیلی، عرفانی و نوافلاطونی درباره ذات خدا، به جنبه ناشناخته و مطلقاً متعال و نوافلاطونی خدا درمقام خالق توجه می کند.
این کتاب اثری قابل توجه است که در هفت فصل به بررسی تاریخ اندیشه در سنت عقلانی اسلام پیرامون مفهوم خدا، مسئله فلسفی – عرفانی صدور و تبیین خلقت ازدیدگاه قرآن می پردازد. اما باید در نظر داشت که این اندیشه خود ساحتی از تحقیق است که زمینه بررسی های بیشتر و دقیق تر را برای اهل فلسفه در عالم اسلامی می گشاید. اساسا هر تأمل فلسفی در جای خود قابل اعتناست و اعتنای به آن موجب حرکت و تداوم اندیشه می شود. این اثر خوانشی است از سنت عقلانی اسلامی در بافت مطالعات شرق شناسانه که میان نشانه شناسی و ساختارگرایی جدید با متون کلاسیک اسلامی به ایجاد تعامل می پردازد. افزون بر این، اطلاعات مفصل و دقیق نویسنده از سنت های عقلانی موجود در دوران آغازین و نضج فلسفه اسلامی در حوزه های فرهنگی پیرامونی به کمک محققان فلسفه خواهد آمد.
بنابراین اثر حاضر کوششی است برای بررسی و تحلیل مفهوم خدا در زمینه های فلسفه و کلام اسلامی در پرتوی تازه، که نخستین بار برای به کار گرفتن دیدگاه های مربوط به ساختارگرایی، پساساختارگرایی و نشانه شناسی و کاربرد آن ها در این دو زمینه محقق شده است. اگرچه از منظر مولف ابزارهایی مانند ساختارگرایی روش هایی مفید برای تحلیل اند، نه غایت فی نفسه.
انتخاب متفکرانی که در این کتاب از آن ها بحث شده به اعتراف نویسنده تعمدا گزینشی بوده، زیرا وی در پی آن نبوده که این کتاب پژوهشی ترا- زمانی شامل کل زمینه های تاریخ فلسفه ی اسلامی باشد، با این حال، نوعی بیگانگی فزاینده و «زمانی» را از پارادایم قرآنی آشکار ساخته است. وام گرفتن اصطلاحات نشانه شناسی با هدف شکل دادن به یک «نشانه» بوده است. این اثر همچنین فراخوانی است بر احیای کلی پژوهش درباره ی فلسفه ی اسلامی. این کار می توانست و در واقع می باید در پرتو علوم انسانی مانند مردم شناسی، جامعه شناسی و زیررشته هایی مانند پژوهش درباره ی تاریخ تکونات گفتاری انجام شود. اما مولف بنای آن را بر پایه و اساسی که در «مکتب آمریکای شمالی فلسفه ی اسلامی» استوار شده ، نهادینه کرده است. همان کسانی که در بسیاری از پانوشت های این کتاب به تحقیقات درخشان فراوان شان استناد گردیده است.
به این ترتیب می توان گفت که اثر حاضر کوششی است برای بررسی و تحلیل مفهوم خدا نزد فیلسوفان و متکلمان اسلامی با استفاده از دیدگاه های مربوط به ساختارگرایی و نشانه شناسی ریچارد نتون، از میان چهار تلقی عمده قرآنی، تمثیلی، عرفانی و نوافلاطونی درباره ذات خدا، که به جنبه ناشناخته و مطلقاً متعال و نوافلاطونی خدا درمقام خالق توجه می کند.
از نظر وی، «الگوی خالق قرآنی» متضمن خدایی است که از هیچ می آفریند؛ در زمان تاریخی عمل می کند؛ در همین زمان مخلوقاتش را هدایتمی کند؛ و به نحوی غیرمستقیم می توان به آن شناخت پیدا کرد. وی می کوشد نشان دهد که چگونه خدایی که از جمله کندی، فارابی، ابن سینا، اسماعیلیان، سهروردی و ابن عربی معرفی می کنند، با گذشت زمان، به طوری فزاینده از الگوی خالق قرآن «بیگانه» می شود. البته وی فیلسوفان اسلامی متأخری را که آرای شان با الگوی خالق قرآنی متفاوت یا بیگانه است «نامعتبر» یا «غیراسلامی» نمی داند، بلکه صرفاً به «متفاوت بودن» آن ها حکم می کند. نتون، درنهایت، نتیجه می گیرد که مفهوم بیگانگی، نوعی متفاوت از الگوی الهیاتی فراهم می آورد که همچنان می تواند به طوری موّجه تحت چتر «اسلامی» قرار گیرد، زیرا این الگو سوابق قابل توجهی در جنبه های تنزیهی الوهیت قرآنی دارد.
عناوین اصلی کتاب عبارتند از:
مقدمه مترجم
پیش گفتار و سپاسگزاری
اختصارات
۱- مقدمه
وجوه خداوند
اسکندریه
گندی شاپور
حران
الگوی خالق قرآنی و ساختار اندیشه اسلامی
۲- کندی: تماشاگری در آستانه
چهار سیمای کندی
کندی قرآنی و خدا
کندی ارسطویی و خدا
کندی نوافلاطونی و خدا
برهان کندی برای اثبات وجود خدا
عالم الهیاتی کندی: ساختار و نشانه شناسی
۳- فارابی: جست و جوی نظام
راه عسقلان: مرد و جست و جوی او
فارابی و صفات خدا
ذات و وجود
صدور
برهان فارابی برای اثبات وجود خدا
عالم مکتب فارابی: صدور ساختار و ساختار صدور
۴- خدای محبوب و واجب ابن سینا
ارزیابی ها و تعریف های مقدماتی
وجوب و وحدت
دیگر صفات خدای ابن سینا
صدور: جهان شناسی و فرشته شناسی ابن سینا
براهین ابن سینا برای اثبات وجود خدا
بعد عرفانی خدای ابن سینا
ساختار الهیات سینوی: تمثیل به عنوان آینه
۵- خدای اسماعیلیه قرون میانه: گونه های جهان شناختی یک مضمون نوافلاطونی
آموزه اولیه
نسفی و نفوذ مکتب نوافلاطونی
سجستانی و شکوفایی نوافلاطون گرایی اسماعیلی
کرمانی و تکثیر اقنوم ها
حامدی و خدایی کردن اسطوره نوافلاطونی
ساختار اسطوره و الهیات اسماعیلی
۶- اشراق و وحدت: جهان عرفانی سهروردی و ابن عربی
سهروردی و اصول اشراق
خدای نور
صدور، فرشته شناسی و جهان شناسی از دیدگاه سهروردی
نظام طولی انوار ملکی(طبقات الطول)
نظام عرضی انوار ملکی(طبقات العرض)
انوار مدبره
پارادوکس ابن عربی
دیدگاه ابن عربی در باب خداوند
ابن عربی و صدور
تصوف، اتحاد با خداوند و ابن عربی
نشانه شناسی سهروردی و ساختار حقیقت به گفته ابن عربی
۷- نتیجه: واژگان تعالی: به سوی نظریه ای نشانه شناختی درباره الهیات اسلامی
کتاب نامه
فهرست نمودارها
نمایه
یان ریچارد نتون در پیش گفتار و سپاسگزاری این اثر می نویسد: سخن آلفرد نورت وایتهد(۱۸۶۱ ـ ۱۹۴۶) که مدعی بود کل تاریخ فلسفه غرب صرفا مجموعه ای از پانویس ها به افلاطون بود. دست کم تا آنجا که به گسترش فلسفه غرب مربوط می شود، ممکن است قابل مناقشه باشد، اما این کتاب کوششی است برای نشان دادن اینکه احتیاط حکم می کند این سخن درباره فلسفه اسلامی گفته نشود. تأیید این مطلب به معنای وجود یک نظا فکری مستقل نیست، بلکه چه بسا بهتر باشد از چندین نظام سخن گوئیم.
سیده لیلا اصغری، مترجم در مقدمه این اثر می نویسد: خدای متعال، اثری قابل توجه است که در هفت فصل به بررسی تاریخ اندیشه در سنت عقلانی اسلام پیرامون مفهوم خدا، مسئله فلسفی ـ عرفانی صدور و تبیین خلقت از دیدگاه قرآن می پردازد، اما باید در نظر داشت که این اندیشه خود ساحتی از تحقیق است که زمینه بررسی های بیشتر و دقیق تر را برای اهل فلسفه در عالم اسلامی می گشاید. اساسا هر تأمل فلسفی در جای خود قابل اعتناست و اعتنای به آن موجب حرکت و تداوم اندیشه می شود. این اثر خوانشی است از سنت عقلانی اسلامی در بافت مطالعات شرق شناسانه که میان نشانه شناسی و ساختارگرایی جدید با متون کلاسیک اسلامی به ایجاد تعامل می پردازد.
کتاب خدای متعال؛ مطالعاتی درباره ساختار و نشانه شناسی فلسفه، کلام و جهان شناسی اسلامی نوشته یان ریچارد نتون با ترجمه سیده لیلا اصغری به همت انتشارات حکمت در سال جاری به بهای ۵۰۰۰۰۰ ریال منتشر شد.