خبرگزاری مهر-گروه هنر-فریبرز دارایی: در دهه های گذشته نمایش های متعددی در عرصه تئاتر ایران به صحنه رفته اند که به موضوع جنگ تحمیلی پرداخته اند. در این میان برخی نمایش ها به صورت کاملا کلیشه ای و با نگاهی تکراری به موضوع جنگ پرداخته اند و برخی نمایش ها نیز زاویه دید جدید و متفاوتی را مدنظر قرار داده اند.
این روزها نمایش «چهارمین شنبه» به کارگردانی مهرداد کوروش نیا که توسط کوروش نیا، ابراهیم گله دارزاده و علی اصغری نوشته شده است، با نگاهی متفاوت به موضوع جنگ می پردازد؛ اثری که در سالن شماره ۲ تماشاخانه پالیز در حال اجرا است.
یکی از نکات و ویژگی های متفاوت نمایش «چهارمین شنبه» حضور ۴ هنرمند عرصه موسیقی به عنوان بازیگر در این اثر است؛ نمایشی که موضوع آن جمع شدن چند نوازنده در منطقه صفر مرزی برای تشکیل یک گروه موسیقی است.
از این رو گفتگویی با مهرداد کوروش نیا و سحر شاطری، سروش قهرمانلو، هومن شاهی و فرهنگ سرخوش چهار هنرمند عرصه موسیقی که در این نمایش در کنار مهدی صباغی و محمد اشکان فر به ایفای نقش می پردازند انجام شد که در ذیل آمده است:
* برای اینکه گفتگو آغاز شود بهتر است درباره چگونگی شکل گیری ایده نمایش «چهارمین شنبه» صحبت کنیم؛ نمایشی که به موضوع جنگ از زاویه دید موسیقی می پردازد.
مهرداد کوروش نیا: وقتی «مونس» را اجرا کردم، رضا آشفته منتقد تئاتر گفت که چرا همه کارهای تو درباره جنگ است. این موضوع من را به فکر واداشت و به این نتیجه رسیدم زمانی که جنگ تحمیلی شروع شد من کلاس اول ابتدایی بودم و وقتی جنگ تمام شد کلاس سوم راهنمایی بودم، یعنی کل دوران دبستان و راهنمایی را که شخصیت شکل می گیرد در دوران جنگ سپری کردم پس این روند در ناخودآگاه من مانده است.
اما درباره این اجرا باید بگویم با فرهنگ سرخوش تصمیم گرفتیم که نمایشی را با موضوع موسیقی و ماجراهایی که برای چند نوازنده هست، روی صحنه ببریم و وقتی نوازنده ها کنار هم قرار گرفتند نمایشنامه را بر اساس آنها نوشتیم.
در نمایش «چهارمین شنبه» از ۲ نویسنده دیگر هم کمک گرفتم تا بخش درام نمایش زمین نماند و مخاطب در کنار شنیدن چند قطعه خوب موسیقی شاهد روایت یک درام خوب نیز باشد به همین دلیل با ابراهیم گله دارزاده درباره نگاه تمثیلی و اسطوره شناسی و با علی اصغری برای شیوه قصه نویسی و تعلیق صحبت کردم.
چیزی که برای خود من جذابیت دارد این است که «چهارمین شنبه» به لحاظ کارگردانی و نویسندگی هم در راستای کارهای قبلی من قرار دارد و هم مستقلا کار جذابی است. ما در حوزه کارهای جنگ یک قرائت رسمی و حکومتی از جنگ داریم که می گوید نشانه ها و مفاهیم جنگ چه چیزهایی است، از سوی دیگر نویسندگانی چون علیرضا نادری که تعدادشان خیلی کم است، سعی می کنند از زاویه دید دیگری به جنگ نگاه کنند. به عبارتی این ها زاویه دیدهای رسمی را مخدوش می کنند و از سمت و زاویه دید دیگری ما را به طرف موضوع جنگ می برند.
برای من ارزش درام «چهارمین شنبه» این است که ۲ کار ویژه در آن انجام دادیم، اول اینکه از زاویه دید موسیقی و یک گروه موسیقی به جنگ نگاه کردیم؛ موسیقی نماینده زندگی و نشاط است در مقابل جنگ که نماینده و نماد جنگ است. دوم اینکه در متن به صورت تمثیلی به موضوع جنگ پرداختیمبرای من ارزش درام «چهارمین شنبه» این است که ۲ کار ویژه در آن انجام دادیم؛ اول اینکه از زاویه دید موسیقی و یک گروه موسیقی به جنگ نگاه کردیم. موسیقی نماینده زندگی و نشاط است در مقابل جنگ که نماینده و نماد جنگ است. دوم اینکه در متن به صورت تمثیلی به موضوع جنگ پرداختیم.
در حوزه گسترده ادبیات جنگ که سالانه یک هزار متن با حمایت چندین ارگان تولید می شود، تجربه ای جدید داشتن برای من ارزشمند است. از بچه های گروه نیز که تعدادی موزیسین با جسارت هستند بسیار راضی هستم.
* هنرمندانی که از حوزه موسیقی در «چهارمین شنبه» حضور پیدا کرده اید در عرصه موسیقی سبک خود را دارید و متفاوت از جریانی که در حوزه موسیقی این روزها متداول است کار می کنید. این روزها اتفاق خوبی در عرصه تئاتر رخ داده است و افرادی مثل مهرداد کوروش نیا جلوه و رنگ متفاوتی از استفاده موسیقی در تئاتر را ارائه می دهند، همراه با نمایشنامه هایی که محتوایشان متفاوت است. اگر مایل باشید درباره این موضوع صحبت کنیم که چطور شد هر کدام از شما با سبک های متفاوتی که در عرصه موسیقی دارید به کار «چهارمین شنبه» پیوستید.
سحر شاطری: وقتی حسن جودکی تماس گرفت و از من دعوت کرد، با توجه به اینکه سال ها است در عرصه نوازندگی کاخُن فعالیت می کنم و تجربه بازیگری نیز دارم، در نمایش «چهارمین شنبه» حضور یافتم. البته ابتدا ایده ای نداشتم که قرار است چه اتفاقی بیفتد ولی بعد از چند جلسه تمرین دیدم که کار جالبی است و هر روز که گذشت از کاری که در آن حضور دارم رضایت بیشتری پیدا کردم.
سروش قهرمانلو: ما کنسرتی داشتیم و از مهرداد کوروش نیا دعوت کردیم که به تماشای آن بنشیند. ما در کنسرت های «نیوش» پرفورمنسی داریم که فکر می کنم ایده این نمایش آنجا در ذهن کوروش نیا نقش بست زیرا بعد از کار به من گفت که جلسه ای بگذاریم و درباره تولید و اجرای یک تئاتر صحبت کنیم. بعد در جلسات مکرری که داشتیم با فرهنگ سرخوش نیز درباره این موضوع صحبت کردیم که چطور می شود ایده ای را با نمایشنامه ای که موضوعش حول موسیقی می گردد به اجرا درآورد. فکر می کنم ۲ تا ۳ سال مهرداد کوروش نیا با این ایده کار می کرد که در نهایت تماس گرفت و گفت که برای تولید و اجرای این تئاتر دور هم جمع شویم.
هومن شاهی: من برای تماشای تئاتری با نام «در نیومده» به کارگردانی سعید زارعی رفته بودم و به صورت اتفاقی با مهرداد کوروش نیا در کنار هم نشسته بودیم و درباره تئاتر صحبت می کردیم. در آنجا وقتی متوجه شد که من اهل جنوب ایران هستم، پیشنهاد داد که در نمایش «چهارمین شنبه» حضور داشته باشم زیرا شخصیتی در این نمایش وجود دارد که علاوه بر موزیسین بودن از اهالی جنوب ایران نیز هست.
* یعنی با توجه به فعالیت شما در عرصه موسیقی و اجراهایی که در برنامه های تلویزیونی نظیر «خندوانه» داشتید برای این نقش انتخاب نشدید؟
شاهی: نه، اصلا. مهرداد کوروش نیا از قبل برای انتخاب من فکر نکرده بود و خیلی اتفاقی این همکاری شکل گرفت.
فرهنگ سرخوش: رفاقت من و مهرداد کوروش نیا به چند سال پیش برمی گردد، ما در جمع های تئاتری حضور داشتیم و مهرداد نوازندگی و همچنین اجراهای من را دیده بود. روزهای اول ایده ای که به ذهنش رسیده بود این بود که عده ای نوازنده قبل از اجرای یک کنسرت با ماجراهایی مواجه می شوند. وقتی این ایده را برای من مطرح کرد از آن استقبال کردم. بعد از گذشت ۲ تا ۳ سال که پرورش این ایده شکل گرفت کنار هم جمع شدیم و تا به این لحظه نیز نتیجه خوبی داشته است.
* نمی دانم شما تا چه حد به واژه های کنسرت – نمایش قائل هستید...
قهرمانلو: واقعا واژه زیاد مهم نیست، «چهارمین شنبه» تئاتری هست درباره موسیقی و قطعا در آن موسیقی نیز اجرا می شود.
* در سال های اخیر شاهد بودیم که عده ای از هنرمندان صاحب نام از واژه کنسرت – نمایش استفاده کرده اند و در اکثر موارد که تجربه در حوزه موسیقی ایرانی بوده موفق شده اند و در موارد دیگر که سراغ موسیقی خارجی رفته اند با شکست مواجه شده اند. مایل هستم بدانم شما خود را بازیگر نمایش «چهارمین شنبه» می دانید یا هنرمندانی که در عرصه موسیقی فعال هستید و در این نمایش نیز به اجرای قطعات موسیقی می پردازید؟
قهرمانلو: ما در حقیقت خودمان را بازی می کنیم و این هنر مهرداد کوروش نیا است که سعی می کند ما خودمان باشیم.
شاهی: «چهارمین شنبه» تئاتری است که موزیک دارد ولی تئاتر موزیکال نیست.
قهرمانلو: به هر حال ما مسایل مختلفی را به عنوان موزیسین در ایران تجربه می کنیم و تکلیف موسیقی در این چند سالی که پشت سر گذاشتیم روشن نیست. نمی دانیم که می توانیم کار کنیم یا نه، می توانیم در شهرهای دیگر به اجرای موسیقی بپردازیم یا فقط در تهران باید این کار را انجام دهیم، تکلیف موسیقی به عنوان یکی از هنرهایی که دفتری نیز در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارد، مشخص نیست.
مشکلاتی که برای موسیقی پیش می آید دغدغه همه ما است و می خواهیم در نمایش «چهارمین شنبه» به این دغدغه ها بپردازیم تا به آنها فکر شود. ما سختی های زیادی در عرصه موسیقی داریم به عنوان مثال وقتی هومن شاهی وارد عرصه موسیقی شد به عنوان خواننده رپ خود را معرفی کرد ولی در سایت دفتر موسیقی تنها ۲ تا ۳ عنوان برای سبک های موسیقی دارد که موسیقی سنتی، تلفیقی و پاپ است. حتی برای این سه عنوان هم تعریف مشخصی وجود دارد و ناخودآگاه ما را وادار به دروغ گفتن می کنند یعنی با وجود اینکه سبک من پراگرسیو راک است باید بگویم که پاپ کار می کنم پس مجبور می شویم آن چیزی را که هستیم نفی کنیم.
ما سعی می کنیم تا حدی که در محدوده نمایش «چهارمین شنبه» است، این مشکلات را بیان کنیم.
صدا و تصویر من در تلویزیون هست و تیتراژ چندین برنامه تلویزیونی تصویر و صدای من هست ولی نمی دانم به چه دلیلی هنوز مجوز ندارم. فکر می کنم شاید تغییراتی در حال انجام است و من به نوعی بین التغییرات هستمشاهی: سروش قهرمانلو درست می گوید که هنوز تکلیف ما مشخص نیست. این موضوع در رابطه با من هم صدق می کند. صدا و تصویر من در تیتراژ چندین برنامه تلویزیونی هست ولی نمی دانم به چه دلیلی هنوز مجوز ندارم. فکر می کنم شاید تغییراتی در حال انجام است و من به نوعی بین التغییرات هستم.
* نگران این نیستید که مشکلاتی که برای حمید صفت پیش آمد برای شما هم به وجود بیاید؟ یعنی اینکه یک خواننده رپ زیرزمینی تلاش کرد برای به دست آوردن مجوز، در یک نمایش حضور پیدا کند و خود را به مخاطب نشان دهد. آیا تئاتر را پذیرفتید به این بهانه که بتوانید مجوز بگیرید یا انگیزه های دیگری هم داشتید؟
شاهی: نه اصلا این ماجراها نبوده است. من تمام تلاش خود را می کنم تا راهم را ادامه دهم تا زمانی که مجوزم را بگیرم.
* فکر می کنید دغدغه هایی که آقای سروش قهرمانلو اشاره کرد که در نمایش «چهارمین شنبه» درباره مشکلات گروه ها و نوازندگان و خوانندگان موسیقی مطرح می شود، به مخاطب نیز منتقل شده است؟
قهرمانلو: در دیالوگ های نمایش نیز به این دغدغه ها اشاره و بیان می شود؛ دغدغه های ما چند موزیسینی که در نمایش «چهارمین شنبه» حضور داریم در نمایشنامه مطرح شده است. خانم سحر شاطری خود به عنوان نماینده ای از بانوان موزیسین در این نمایش حضور دارد که او هم به نوعی به مشکلات حوزه خودش اشاره دارد.
* اینکه منطقه ای جنگی برای نمایش «چهارمین شنبه» انتخاب شده برای اشاره به همین وضعیت است؟
قهرمانلو: ما مدام در عرصه موسیقی مواظب هستیم که پایمان را روی مین نگذاریم که موقعیت این نمایش نیز همین گونه است.
سرخوش: اولین تجربه حرفه ای ام در عرصه بازیگری تئاتر را با همین نمایش «چهارمین شنبه» سپری می کنم ولی برای ۱۵ اثر نمایشی آهنگسازی کرده ام و در حوزه تلویزیون و رادیو نیز فعال هستم. چیزی که در نمایش «چهارمین شنبه» یاد گرفتم این است که جامعه به سمت انتخاب کردن رشد می کند. حدود ۱۵ سال پیش غیر از اهالی هنر و تئاتر، مخاطب در این سطح وسیع با تئاتر آشنا نبود ولی به واسطه سالن های خصوصی و دسترسی به منابع مختلف در فضای مجازی با تئاتر آشنا شدند.
در عرصه موسیقی نیز اینگونه است و سال ها پیش شاید وقتی صدای تار و سه تار از رادیو پخش می شد مخاطبان زیاد نمی توانستند نوع ساز را تشخیص دهند ولی حالا شناخت روی سازهای موسیقی بسیار زیاد شده است.
واقعیت این است که من علاقه مندم تئاتر همچنان تئاتر باقی بماند و در تئاتر اتفاقی بیفتد و پیامی ارایه دهد. زیاد موافق استفاده از چهره های موسیقی در یک تئاتر نیستم زیرا این چهره ها مخاطب خود را دارند و اگر کارگردانی چنین استفاده ای کند یعنی اینکه در حال ماهی گیری از فرصت های روز است. ولی اینکه علی اصغری از قصه نویسان سینما، ابراهیم گله دارزاده که سال ها است در حوزه اسطوره شناسی فعالیت می کند به همراه مهرداد کوروش نیا که سال ها است در نمایشنامه نویسی و کارگردانی تجربه دارد متن «چهارمین شنبه» را می نویسند که در آن چند نوازنده لازم است، روند مناسبی است. من خود را بازیگر تئاتر «چهارمین شنبه» می دانم نه نوازنده ای که در یک تئاتر حضور پیدا کرده ام.
در حال حاضر چند تئاتر موزیکال و همچنین کنسرت – نمایش در حال اجرا است ولی در نهایت چیزی که اتفاق می افتد تئاتر است و شما تماشاگر یک تئاتر هستید. در نهایت این آثار قصد ارایه یک پیامی را دارند که در ساختار تئاتر خواهد بود و نمی توان با نگاه موزیک آن کار را تحلیل کرد. من اساسا «چهارمین شنبه» را یک تئاتر می بینم و شخصیت هایی که در آن وجود دارند شخصیت های یک نمایشنامه هستند.
* نحوه آهنگسازی در نمایش «چهارمین شنبه» چگونه بود؟ آیا مشترک بوده است؟
قهرمانلو: در واقع هر کدام از ما در موسیقی این نمایش، بخش خودمان را بر عهده داریم که در کنار یکدیگر قرار گرفته است.
* آیا قصد دارید قطعات و موسیقی ای که در این نمایش اجرا کردید در قالب یک آلبوم منتشر کنید؟
قهرمانلو: هنوز فکری در مورد این ماجرا نکرده ایم.
سرخوش: یکی از موهبت های حضور سروش قهرمانلو در این نمایش با توجه به مدت زمانی کوتاهی که برای تمرین داشتیم، این بود که اکثر کارهای موسیقایی اش آماده و آلبوم موزیک های گروه «نیوش» هم منتشر شده است. مهرداد کوروش نیا به عنوان مشاور رضا مرتضوی را در حوزه موسیقی انتخاب کرد تا چه موزیک هایی برای این نمایش انتخاب شود و شخصیت ها چگونه موزیک ها را تبدیل به موزیک های این نمایش کنند.
اگر این موزیک هایی که در نمایش «چهارمین شنبه» اجرا می شوند تنظیم شوند، می توان آنها را در قالب آلبوم «چهارمین شنبه» نیز منتشر کرد.
قهرمانلو: هر کدام از ما چهار نوازنده ای که در نمایش «چهارمین شنبه» به عنوان بازیگر حضور داریم، جنون هایی که داریم که با خود وارد نمایش و شخصیت ها کرده ایم. به نظر من این جنون ها شخصیت ها را لذتبخش تر کرده است.
شاطری: من به شخصه خیلی خوشحالم که در کنار این سه نوازنده حضور دارم زیرا هر کدام از آنها در هنگام نوازندگی بسیار با شور و انرژی این کار را انجام می دهند. من می دانم چقدر زحمت کشیده ام تا به اینجایی برسم که در کنار این سه نفر ساز بزنم و در این گروه به عنوان بازیگر حضور داشته باشم. این دوستان انگیزه ای دوچندان به من می دهند.
شاهی: من بیشتر وکال هستم و خوانندگی می کنم و در نمایش «چهارمین شنبه» نوازندگی دمام را انجام می دهم.
* آیا در اجرای «چهارمین شنبه» از موسیقی رپ هم استفاده کردید؟
شاهی: مقدار کمی، من خودم مایل نیستم وقتی که تئاتر کار می کنم روی فعالیت موسیقی ام مانور دهم.
قهرمانلو: ابراهیم گله دارزاده هم در انتخاب موسیقی های جنوبی خیلی کمک کرد.
* چالش بین شخصیت خودتان به عنوان موزیسین که تجربه بازیگری به معنای واقعی بازیگری روی صحنه نداشتید و در عین حال باید روی صحنه لحظات دراماتیکی را ایجاد کنید، چگونه است؟
اساس استانداردهای جهانی در بازیگری این است که هر بازیگر حداقل یک نواختن یک ساز را بلد باشد، با یک زبان دیگر آشنا باشد و اساسا وقتی که کاری ندارد چیزی را یاد بگیردسرخوش: اساس استانداردهای جهانی در بازیگری این است که هر بازیگر حداقل نواختن یک ساز را بلد باشد، با یک زبان دیگر آشنا باشد و اساسا وقتی که کاری ندارد چیزی را یاد بگیرد. من همیشه خودم پشت دوربین کارگردانی تلویزیونی و هدایتگر عوامل مقابل دوربین بودم و گمان می کردم که کار راحتی روی صحنه به عنوان بازیگر خواهم داشت اما حالا می بینم که خیلی کار سختی است زیرا شاید ۵۰ درصد کار اجرای موسیقی باشد ولی ۵۰ درصد باقیمانده بازی کردن روی صحنه تئاتر است که باید انجام دهم. روزهای تمرین و همچنین اجرای نمایش «چهارمین شنبه» برای من مانند یک کلاس درس است. برای من کلاس درس بزرگی است که گویی در آن پوست می اندازم و دانسته گی خود را تبدیل به تجربه می کنم؛ تجربه ای خیلی عجیب و غریب.
سروش قهرمانلو روی سن به عنوان موزیسین یک فرد کامل است ولی به عنوان بازیگر تازه متوجه می شود که باید کمک بگیرد و هدایت شود تا بتواند به عنوان بازیگر نیز روی صحنه ایفای نقش کند. این تجربه خیلی لذتبخش و جالبی است و حس می کنم که من در این کار خیلی یاد می گیرم.
* غالب بودن وجه موزیسین بودن روی صحنه تئاتر شما را با مشکل مواجه نکرده است؟
سرخوش: در ابتدا یک اعتماد به نفس کاذب به من داده بود که با گیتار خود روی صحنه تئاتر همانند کنسرت هایم می توانم روی مخاطب تاثیر بگذارم. در کنسرت ها با تشویق ها متوجه می شویم که خوب بودیم یا نه ...
* در کنسرت مخاطب می آید که بشنود و اجرای شما را با سازتان ببیند ولی اینجا صرف تماشای اجرای موسیقی شما به سالن تئاتر نمی آید.
سرخوش: دقیقا.
قهرمانلو: کنسرت و تئاتر تفاوتی دارد که عمده آن این است که در تئاتر مخاطب را نباید ببینیم ولی در کنسرت مخاطب را باید ببینیم. اینجا مخاطب می داند که نباید بعد از اجرای موسیقی ما تشویق کند و از این رو ما متوجه نمی شویم که اجرای موسیقی مان خوب بوده یا نه.
کوروش نیا: این مثل تجربه حضور بازیگران تئاتر در سینما است، در تئاتر چون نفس به نفس مخاطب به ایفای نقش می پردازند ولی در مقابل دوربین اینگونه نیست شرایط مشابهی مانند شما برایشان شکل می گیرد.
* در صحنه تئاتر مخاطب تنها به صرف تماشای یک اجرای موسیقی در سالن حضور پیدا نمی کند و اینجا توقع این را دارد که شاهد ایفای نقش روی صحنه باشد.
شاهی: من تجربه بازی در نمایش «شرقی غمگین» را داشتم و چیزهایی را که یاد گرفتم در تجربیات بعدی به کمک من می آید. بعد از آن تجربه بود که مقابل دوربین سریال «گلشیفته» ساخته بهروز شعیبی رفتم.
قهرمانلو: مهرداد کوروش نیا مدام در حال کنترل کردن ما است و مهدی صباغی و محمد اشکان فر به عنوان بازیگر تئاتر و همچنین فرهنگ سرخوش خیلی به من کمک کردند.
سحر شاطری: من قبلا در عرصه سینما و تئاتر تجربیاتی به عنوان بازیگر داشتم که آخرین آن ها به حضور در نمایش «رویای یک شب نیمه تابستان» به کارگردانی مصطفی کوشکی بود، اما حضور در نمایش «چهارمین شنبه» اولین تجربه بازی واقع گرایانه برای من بود. به قول فرهنگ سرخوش وقتی فردی نوازنده است و کنسرت برگزار می کند، اعتماد به نفس کاذبی پیدا می کند که دیگر حضور روی صحنه تئاتری برایم کاری ندارد، اما وقتی روی صحنه حضور پیدا می کند، متوجه می شود که فضا متفاوت است. تجربیات قبلی که داشتم در نمایش «چهارمین شنبه» کمکم کرد اما خیلی چیزهای دیگر در این تجربه آموختم، از راه رفتن تا ایستادن.
ادامه دارد...