خبرگزاری مهر- گروه دانش و فناوری، میترا سعیدی کیا و ندا نظری؛ دکتر سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و رئیس بنیاد ملی نخبگان در هفته جاری در خبرگزاری مهر حضور یافت و ضمن بازدید از بخش های مختلف به سئوالات خبرنگاران این رسانه پاسخ دادند.
میزان فروش شرکتهای دانش بنیان، الزامات اهمیت به استارتاپ ها، شروط توسعه شرکت های دانش بنیان و استارتاپ ها و مشکلات آنها، برنامه ها و اولویت ها برای توسعه اقتصاد بر پایه دانش، اقدامات معاونت علمی و فناوری در راستای اجرای پروژه هایی برای رفع معضلات کشور از جمله محورهای این گفتگو محسوب می شوند.
معاون علمی و فناوری معتقد است که رشد اقتصاد کشور در گرو پول دولت نیست و می توان پیشرفت کشور در این زمینه را با کارآفرینی و کسب و کارهای نو محقق کرد.
مشروح گفتگوی مهر با سورنا ستاری به شرح زیر است:
*سیر تحول و پیشرفت تکنولوژی را در کشور در مقایسه با گذشته چگونه ارزیابی می کنید؟
همیشه وقتی از علم و فناوری حرف می زدیم، تصویر آن موش آزمایشگاهی که در قفس می چرخید و تلویزیون بارها آن را نشان داده بود، در ذهنمان تداعی می شد. یعنی آن زمان این تصویر در صدر اخبار فناوری بود. حتی موشی که در این تصویر نمایش داده می شد هم خارجی بود. اما امروز پیشرفتهای زیادی در حوزه علم و فناوری داشته ایم. در همین زمینه تحقیق روی حیوانات، در پژوهشگاه رویان، انیمال فارم در گونه های مختلف از جمله میمون راه اندازی شده و تحقیقات بر روی این نمونه ها در حال انجام است.
اتفاقی که این روزها در حوزه تکنولوژی رخ داده این است که از جوک بودن و خنده بیرون آمده و مردم اثرات آن را می بینند. همین مردم در زندگی روزمره شان شاهد اتفاقات تکنولوژیکی هستند که به واسطه فرزندان خودشان شکل گرفته است. آنها می بینند که برخی خدمات فناورانه دیگر توسط شرکت های خارجی ارائه نمی شود.
یک زمانی اگر درباره درآمدهای هزار میلیاردی شرکت های مرتبط با تکنولوژی صحبت می کردیم، جوک به حساب می آمد؛ ۳ سال دیگر می بینیم که فروش همین شرکتها از صنایع خودروسازی، فولاد، سیمان و... بیشتر خواهد شد.
ما حتما شاهد آن خواهیم بود که در آینده افراد فعال در حوزه فناوری، حجم فروش چند هزار میلیاردی را هدایت خواهند کرد.
در حال حاضر بحث کل تهران را به عنوان یک پارک علم و فناوری مد نظر داریم. مگر بهتر از تهران وجود دارد. ۱۶ میلیون جمعیتی که در تهران و کرج متمرکز شده اند زمینه خوبی برای راه اندازی استارتاپ ها هستند.
*آیا در حال حاضر شرکتی داریم که در زمینه تکنولوژی کمترین نیاز را به خارج داشته باشد و در عین حال در تولید و حل نیازهای کشور نیز جایگاه خوبی داشته باشد؟
بله. همین الان ما شرکت دانش بنیان دارویی داریم که در حوزه زیست فناوری فعال است، این شرکت یک میلیارد دلاری است و حتی تجهیزاتشان را هم خودشان می سازد. در جلسه ای که مربوط به تحریم بود، همین شرکت اذعان کرد که تنها ۳درصد از محصولاتشان وارداتی است و حتی خطوط تولیدی را نیز به دست خودشان راه اندازی کرده اند. این شرکت به تازگی صادرات ۱۰۰ میلیون دلاری به روسیه داشته که کل صادرات برابر با ۶۰کیلو جنس بوده است.
البته در این میان هستند شرکتهایی که در همین زمینه دارو از نبود وسایل اولیه در شرایط تحریم گله می کنند.
*وضعیت ما الان در مقایسه با سایر کشورها در منطقه چگونه است؟
می توان گفت در هر حوزه ای از تکنولوژی ما در منطقه اول هستیم. خرید اینترنتی یکی از این نمونه ها است؛ در حوزه خرید اینترنتی رتبه دوم آسیا را داریم؛ عربها یک سیستم خرید اینترنتی راه اندازی کردند و زمانیکه آمازون این سایت را خریداری کرد، فروش آن یک سوم سیستم خرید اینترنتی ما هم نبود.
*روند رو به رشد فناوری در کشور ما غیر قابل انکار است و شما همیشه تأکید دارید که این رشد نباید از طریق حمایتهای دولتی صورت گیرد. اگر حمایت دولت نباشد چگونه می توان به این رشد دست یافت؟
اگر بخواهیم فقط به پول دولت اکتفا کنیم، صنعت به مفت خوری عادت می کند، اقتصاد به مفت خوری عادت می کند، دانشگاهها و ملت هم به مفت خوری عادت می کنند. باید توجه داشته باشیم که هیچگاه رشد اقتصادی از پول دولت به دست نمی آید. این موضوع در حوزه فناوری، آموزش و ... هم همینطور است. تفکر پول بدون زحمت بدست آوردن، به سیستم ضربه وارد می کند. اما در مقابل، رشد اقتصادی از محصول یک کارآفرین که روی یک شرکت، تکنولوژی یا ایده سرمایه گذاری می کند، به دست می آید.
*پذیرش چنین نظری، نیازمند داشتن دیدگاه جدیدی در عرصه تحول در جامعه است. فکر می کنید کشور ما به این دیدگاه رسیده است؟
باید بپذیریم که دیگر در عصر حاضر داستان نفت، سیمان و ... تمام شده. وابسته بودن به اقتصادهایی از این دست، دیدگاههای دهه هشتادی مدیران است. این دیدگاهها هستند که به تولید بالای کالاهایی مانند فولاد افتخار می کنند. اما دیگر این حوزه ها کنار رفته اند چون جزء تکنولوژی محسوب نمی شوند. این حوزه ها دیگر ارزش افزوده ندارند. در حال حاضر موج کارآفرینی در جوانها افزایش یافته و بیشتر هم می شود.
اکنون ۴۵۰ شرکت فناورانه در حوالی دانشگاه شریف وجود دارد؛ تا چند سال اخیر جای این شرکتها را مکانیکی و رستوران اشغال کرده بودند؛ این نشان می دهد محیط و فضای فیزیکی هم در حال متفاوت شدن است. سیلیکون ولی هم در دانشگاه استنفورد همین گونه شروع به کار کرد.
اکنون ۴۵۰ شرکت فناورانه در حوالی دانشگاه شریف وجود دارد؛ تا چند سال اخیر جای این شرکتها را مکانیکی و رستوران اشغال کرده بودند؛ این نشان می دهد محیط و فضای فیزیکی هم در حال متفاوت شدن است. سیلیکون ولی هم در دانشگاه استنفورد همین گونه شروع به کار کرد*خروجی های استارتاپ ها و شرکت های دانش بنیان که متکی به پول دولت نبوده اند چگونه بوده است؟
اینکه ما فکر کنیم می توانیم با پول دولت تحقیق کنیم اشتباه است. به عنوان مثال انستیتو پاستور سالانه ۶۰ میلیارد تومان صرف حقوق پرسنل می کند. اما طی ۱۰ سال گذشته تنها یک واکسن هاری انسانی ارائه کرده.
این در حالی است که یک شرکت دانش بنیان، شتابدهنده ای راه اندازی کرده که طی دو سال ۱۷ خروجی داشته است و همین چند روز گذشته برنامه رونمایی از این خروجی ها را برگزار کرد؛ یکی از تولیداتشان واکسن اچ پی وی نیز قرار است سال دیگر تولید شود، در این تیم ۱۷۰ نفر با مدرک دکتری در حال فارغ التحصیل شدن هستند. از این شرکت هم که بگذریم بسیاری دیگر از شرکتهای بزرگ فناوری که اکنون در کشور فعال هستند حتی یک میلیارد هم وام نگرفتند.
یک مثال دیگر می زنم. در اوایل قرن نوزده همه دولتها اعم از اروپایی و امریکایی قصد تولید هواپیما داشتند و سرمایه گذاری کردند؛ امریکا با یک استاد دانشگاه که در دانشگاههای یل، هاروارد و ام آی تی تدریس می کرد، قرارداد چند میلیون دلاری که به پول الان میلیارد دلاری است، منعقد کردند ولی بعد از ساخت، هواپیما در آب سقوط کرد. دولت امریکا هزینه زیادی صرف این هواپیما کرد. اما بالاخره برادران رایت موفق شدند هواپیمای قابل کنترل موتور دار را با دو هزار دلار بسازند.
پول دولت برکت ندارد؛ چه در اقتصاد، چه در فناوری و چه در تبلیغات.
*بالاخره دولت باید به مرحله ای برسد که به نحوی مسیر استارتاپ ها و دانش بنیان ها را تسهیل کند؟
اکنون دیدگاههای جدیدی کشور را متحول کرده است. در حال حاضر سیستم دولت به این رسیده که اگر جلوی این تحولات تکنولوژی را بگیرد، پای شرکتهای خارجی مانند آمازون، پلی استور، یوتیوب، اوبر و ... باز می شود.
اگر غافل شویم می بینیم که اوبر در خیابان های تهران تاکسی می راند و نمی توان آن موقع جلوی آنها را گرفت.
تلگرام هم زاییده اشتباه خودمان بود زیرا جوانان خودمان را نادیده گرفتیم و این اتفاق افتاد.
*جدی گرفتن و کمک به رشد این شرکتها صحیح است اما از سوی دیگر در برخی موارد شاهد این هستیم که این شرکتهای بزرگ فناوری آثار اجتماعی فرهنگی گاهی منفی هم ممکن است داشته باشند. چون بالاخره حاکمیت ها در همه جای دنیا ضوابطی دارند و ممکن است این ضوابط با کارکرد شرکتها در تعارض باشد و مشکل ایجاد کند.
می توان به نوعی گفت که رشد فناوری آنقدر زیاد است که وقتی اتفاق می افتد، همه حاکمیتها در این زمینه عقب می افتند. استارتاپ ها اول خودشان را ثابت می کنند و بعد جلو می روند. بله قوانین اینها متناقض است.
به عنوان مثال بیت کوین با کدام قانون بین المللی می خواند؟ ولی نمی توان آن را جدی نگرفت.
اینها پدیده هایی نیستند که بتوانیم جلویشان را بگیریم چون بزرگترین حامی شان مردم هستند.
*درباره خروجی این شرکتها برای ورود به عرصه بازار بیشتر صحبت می کنید. می توانید آخرین آمار فروش محصولات دانش بنیان را اعلام کنید؟
بر اساس آخرین آمار، ۳هزار و ششصد شرکت دانش بنیان هم اکنون فعال هستند و فروش آنها در سال گذشته بالغ بر ۶۰ هزار میلیارد تومان بوده است. این عدد در اقتصاد در حال نمایان شدن است و نشان می دهد که نسل جدیدی از کارآفرینان وارد اقتصاد شده اند که بیشترشان جوان هستند.
*این رقم از تولید ناخالص داخلی چه سهمی دارد؟
آن چیزی که هدف ما در این زمینه است، رسیدن به ۳تا ۵ درصد جی دی پی کل تا سال ۱۴۰۰ است.
* به جایگاه ایران در برخی حوزه های مرتبط با فناوری اشاره کردید آخرین رتبه ها و جایگاه ایران در نوآوری چیست؟
براساس شاخص جهانی نوآوری، سال ۲۰۱۳ در رتبه ۱۱۳ جهان قرار داشتیم، در حالی که جایگاه ایران در سال ۲۰۱۸ با رشدی قابل توجه، به رتبه ۶۵ ارتقا یافته است.
*فناوریهایی مانند نانو، زیست فناوری و فناوری اطلاعات در مقایسه با سایر حوزه ها رشد و فروش بیشتری داشته اند و همیشه درباره پیشرفت آنها صحبت می شود، لطفا درباره جزئیات فعالیت و خروجی آنها بیشتر توضیح دهید.
رشد شرکت ها در هر زمینه ای خوب است. به عنوان مثال تعداد شرکتهای بیوتکنولوژی از شرکت های فناوری اطلاعات کمتر است ولی عدد فروششان تقریبا به آی سی تی می رسد.
از سوی دیگر شرکت های فعال در زمینه نانو هم به تازگی وارد عرصه تجاری سازی شده اند ولی با این وجود جزء کشورهای پیشرو در زمینه تولید و تجاری سازی محصولات نانو هستیم. برآورد شده که فروش شرکتهای حوزه نانو به ۱۲۰۰ میلیارد می رسد که این خودش عدد قابل توجهی است.
علیرغم اینکه سلول بنیادی بیشتر مربوط به علومی است که در مرز دانش فعالیت می کند اما در این حوزه نیز ۱۰۰ شرکت فعالیت می کنند که از این تعداد ۷۰ شرکت دانش بنیان شده اند و تجاری سازی محصولاتشان نیز آغاز شده است.
*در حوزه های دیگر مانند تجهیزات پزشکی و نفت وضعیتمان چطور است؟
در تجهیزات پزشکی وضعمان خوب است؛ در حوزه نفت نیز شرکتهایی وارد شده اند و وضعیت خوبی دارند.
*به تازگی اعلام شد که در تجهیزات پزشکی ۶۰درصد وابسته به خارج هستیم و ۴۰ درصد توانایی تولید داریم. یعنی تقریبا نیمی از راه را پیموده ایم.
بله. درست است. البته بخشی از اینها تجهیزات پزشکی عمومی هستند و از قدیم هم شرکتهایی وجود داشتند که در این زمینه فعال بودند اما اکنون وضعیت بهتری در این زمینه داریم.
همچنین شرکت ها در حوزه تصویربرداری پیشرفت های قابل توجهی داشته اند؛ اما برخی تجهیزات مانند سی تی اسکن حیوانی تا به مرحله تولید در مقیاس انسانی برسد زمان بر است؛ اما همین تکنولوژی در عرصه های دیگر استفاده می شود.
به عنوان مثال از تکنولوژی تصویربرداری در «ایکس ری» گمرک استفاده می شود ولی ورود آن به حوزه تصویربرداری پزشکی نیاز به استانداردها و کلینیک ترایالی دارد که همین موضوع دو سال زمان می برد چون بحث های بهداشتی حساس است و شرکت باید هزینه کند تا توانایی از خودش نشان دهد.
*پیش بینی شما از شرایط و فرصت شرکتهای داخلی مرتبط با فناوری در زمان تحریم چیست؟ آیا می توان به نوعی روی نقش این شرکتها در شرایط تحریم حساب کرد؟
قطعا شرکتهای دانش بنیان در این شرایط بیشتر توسعه پیدا می کنند و این فرصت را برای ما فراهم می کنند.
در حوزه آی سی تی مشکلی با بحث نرخ دلار و اینها وجود ندارد ولی برخی از شرکت های دانش بنیان که مواد اولیه، تجهیزات خط تولید و... را از کشورهای دیگر می گیرند شاید به مشکلاتی برخورد کنند. ولی خیلی نگران این حوزه نیستم از این جهت که در این حوزه شرکتها تاثیر گذار عمل خواهند کرد.
*معاونت علمی و فناوری به عنوان یک نهاد فعال در این حوزه چه شرایطی را برای راحتی شرکتهای دانش بنیان و توسعه شان انجام می دهد؟
ما فقط محیط کسب و کار را تسهیل کردیم. این شرکت ها به زور وام کم بهره بالا نیامده اند. آنقدر خلاقیت دارند که از این فضای تحریم عبور می کنند؛ این یک جور امتحان است.
*آماری از وضعیت صادرات فناوری این شرکت های دانش بنیان ارائه می دهید.
ما امسال برنامه گسترده ای در بحث صادرات داریم که جزء ابلاغیه های رئیس جمهور هم هست؛ در این راستا یک برنامه دو ساله مفصل داریم.
*چه مشکلاتی بر سر راه صادرات محصولات دانش بنیان وجود دارد؟
صادرات تجهیزات دانش بنیان خیلی متفاوت از صادرات تجهیزات سنتی است. زیرا عموما استانداردهای خاصی می خواهد؛ شرکتهایی که در حوزه پزشکی و دارویی هستند باید استانداردهایCE دریافت کنند؛ برخی از آنها باید دوره کارآزمایی بالینی را انجام دهند؛ همچنین خیلی از شرکت ها نیاز به ثبت اختراع در آن کشور مقصد را دارند؛ اینها مشکلات سر راه شرکتهای دانش بنیان است که شرکتهای ما هم از طرفی با این روش ها و فضاهای رقابتی آشنایی ندارند.
*ولی با این وجود خیلی از شرکت های دانش بنیان تاکنون توانسته اند محصولات خود را صادر کنند. به چه کشورهایی و در چه زمینه هایی صادرات صورت گرفته است؟
بیشترین صادرات محصولات دانش بنیان به غیر از بازارهای کشورهای محلی مانند عراق و افغانستان و ... به چین و آسیای جنوب شرقی بوده است. ما روزی که اولین محصول را به چین صادر کردیم باور نمی کردیم؛ ولی اکنون دو پاویون در چین داریم که در حوزه نانو، بیوتکنولوژی و گیاهان دارویی فعالیت می کنند. این به خودی خود موضوع قابل توجهی است.
همچنین در حدود ۶۰ کشور مرکز تبادلات علمی و فناوری داریم که برخی از آنها به صورت پاویون هستند؛ در این پاویون ها افرادی که فعالیت می کنند کارمند ما نیستند و بازرگانانی هستند که در آن کشورها کار می کنند.
در حدود ۶۰ کشور مرکز تبادلات علمی و فناوری داریم که برخی از آنها به صورت پاویون هستند؛ در این پاویون ها افرادی که فعالیت می کنند کارمند ما نیستند و بازرگانانی هستند که در آن کشورها کار می کنند*آیا کشورهای آفریقایی نیز جزء برنامه های همکاری شما هستند؟
در هفته آینده سفری به گرجستان برای تعاملات هرچه بیشتر دارم که این سفر همراه با ۵۰ -۶۰ شرکت دانش بنیان است. همچنین قرار است به سه کشور اتیوپی، اوگاندا و کنیا برویم. این اولین تجربه ما در آفریقا محسوب می شود.
*در معاونت علمی و فناوری، ستادهای ۱۴ گانه ای فعال هستند. می خواهیم بدانیم که با توجه به شرایط کشور و تاکیدات مقام معظم رهبری در راستای رفع مشکلات توسط توان داخلی، برنامه این ستادها و ارتباطشان با سایر وزارتخانه ها برای رسیدن به این هدف چیست؟
ستادهای ۱۴ گانه معاونت علمی حالت سیاستگذاری و هماهنگ کنندگی را دارند و وارد فرایند اجرایی نمی شوند.
ما در این زمینه باید بتوانیم روندسازی کنیم و این یک بحث فرهنگی است؛ جامعه ای که استارتاپی نیست از دولت انتظار دارد ولی کشور با دیدگاه استارتاپی با یک ایده مشکلات را برطرف می کنند و به واسطه آن با ارائه خدمات به مردم اشتغال زایی می کند.
باید به نوعی مشکلات جامعه را تجاری کنیم و مدل کسب و کار روی آن پیاده کنیم.
قاعدتا مشکلات کشور به تنهایی توسط دولت قابل انجام نیست دولت می تواند محیطی را درست کند که مردم روی حل معضلات جامعه مشارکت داشته باشند.
*شما به عنوان متولی علم و فناوری چقدر تلاش می کنید که این مشکلات به دست کسب و کارهای فناور برطرف شود؟
بحث همین است؛ در کشور مشکلاتی داریم مثل مشکل پسماند، محیط زیست، آلودگی و... اینکه فکر کنیم با پول دولت می توانیم مشکل دولت را رفع کنیم این اشتباه است اگر بتوانیم روندسازی کنیم که کلی شرکت در قبال این مسائل کسب و کار راه بیاندازند و اشتغال ایجاد کنند موفق هستیم؛ در این خصوص ستادهای معاونت علمی اقداماتی انجام می دهند.
البته برای حل مسائل و مشکلات کشور نیاز به مدل سازی اقتصادی نیز هست که معمولا ستادهای معاونت علمی یک الی دو تا پروژه شاخص دارند که دولت باید روی آن سرمایه گذاری کند؛ این پروژه ها مرز دانش هستند و قرار نیست تا ۵-۱۰ سال دیگر تجاری سازی شوند.
در بخشی از پژوهش ها که مربوط به آینده و سیاستگذاری است دولت باید ورود پیدا کند اما آن بخشی که به تجاری سازی مربوط می شود نباید دولت درگیر شود بلکه دولت باید محیط کسب و کار را برای آنها فراهم کند که این شرکت ها برای حل مسئله وارد شوند.
سیاست ما در معاونت علمی حل مسائل توسط خود جوانهای نوآور است. اکنون این روند در جامعه درست شده و جوانان علاقمند شده اند که وارد این حوزه ها شوند.
در نمایشگاه الکامپ امسال نزدیک به ۴۲۰ استارتاپ حضور داشت که شلوغترین سالن ها هم مربوط به همین استارتاپ ها بود. این استارتاپ ها در راستای حل مسائل شرکت ها ایده هایی داشتند تا بتوانند خدمات ارائه کنند.
*در صحبتهای اولیه تان اشاره ای به آینده تهران از نظر توسعه فناوری کردید می توان اینگونه برداشت کرد که تهران در آینده یک «سیلیکون ولی» ایرانی شود؟
شهر تهران بهترین فرصت برای انجام کارهای دانش بنیان است. تهران جزو ۵۰ منطقه برتر علم و فناوری در جهان است و بهترین ظرفیتی است که می‌تواند ضمن پرورش ذهن‌های خلاق دانشجویان، زمینه ساز تحول اقتصادی شود.
آینده پایتخت در دستان نوآوری است. با وجود دانشگاههای توانمند در این شهر، تمامی زیرساخت‌های لازم در تهران برای شکل‌گیری یک شهر خلاق و هوشمند از جمله نیروی انسانی جوان و تحصیل‌کرده فراهم است.
این رتبه و ظرفیت نشان می دهد که اتفاقی در تهران در حال رخ دادن است؛ هیچ شهری در ایران پیدا نمی کنید که این همه دانشگاه معتبر و همچنین بازار عالی برای کسب و کارهای فناورانه داشته باشد.
*البته همه استعدادهای کشور در تهران متمرکز نیستند و قطعا استعدادهای خوبی نیز در شهرستان ها داریم.
بله. اتفاقا در شهرهای دیگر جوانان بد کار نمی کنند؛ ما شاهد فعالیت های آنان در عرصه های فناوری در شهرهای اصفهان، مشهد، شیراز و... هستیم.
از طرفی در پارک علم و فناوری سیستان در زاهدان به قدری جوانان خوب فعالیت می کنند که به محض دیدن دستاوردهایشان، علاقمند می شوید. به غیر از فعالیت های فناورانه صنایع دستی شان در کشورهای دیگر به فروش می رسد.
*اولویت های جدید شما در حوزه کسب و کار برای آینده چیست ؟
اولویت های ما از این به بعد در بحث غذا، سلامت الکترونیکی و بهداشت است که البته همین الان هم استارتاپ هایی در حوزه های خدماتی و ... به این عرصه ورود پیدا کرده اند.
ادامه دارد...