عید قربان؛ نوروزی دیگر در گلستان/رسوم دیرینه قوم ترکمن جریان دارد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- اعظم محبی: دهم ماه ذی‌الحجه آمد؛ «عید قربان» یکی از گرامی‌ترین اعیاد مسلمانان، روزی که مصداق صداقت ایمان به دادار کریم است.

سنی و شیعه این روز را به شادمانی می‌گذرانند، روزی که توجهات جهان به مرکز ثقل عالم خاکی یعنی همان خانه مقدس مکعبی شکل دوخته شده است، حاجیان به گرد آن ندای «لبیک، اللهم لبیک» سر می‌دهند و در گوشه دیگر از این جهان مسلمانان خود را مهیای برگزاری جشن عید قربان می‌کنند.

در ایران اسلامی هم مردم، عید سعید قربان را با آداب‌ورسوم خاص خود برگزار می‌کنند، قربانی می‌کنند، جشن می‌گیرند، نماز عید می‌خوانند؛ اما دراین‌بین ترکمن‌ها بیش از سایر اقوام برای این جشن می‎کوشند.

بازاریان خوشحال از رونق کسب‌وکار، خنده و صدای شادی از هر کوی و برزن بلند است، باران نور و رنگ و ازدحام و شلوغی. چه شیرین است این شادمانی. خرید لباس، کفش، شیرینی، آجیل و شکلات مردم را به بازار کشانده است تا خود را برای این عید بزرگ آماده کنند.

پوشیدن لباس‌های نو و جدید و استفاده از زینت‌های چشم‌نواز هم بر این زیبایی‌ها می‌افزاید. دیدوبازدید از اقوام و همسایه‌ها و پهن کردن سفره رنگارنگ هم بسیار وسوسه‌برانگیز است.

عید قربان بوی بهار را می آورد

برای دانستن رسوم قوم ترکمن با شریفه اتوس، فعال فرهنگی ترکمن گفتگو کردیم؛ وی به خبرنگار مهر گفت: عید قربان در میان ترکمن‌ها باشکوه‌تر از سایر اقوام جشن گرفته می‌شود و این عید در هر فصل از سال که باشد بوی بهار را برای این مردم با خود می‌آورد.

در شب عید قربان استحمام صورت می گیرد که به آن «قربان شور» گفته می‌شود، این کار علاوه بر نظافت جسمی نوعی شستن و زدودن پلیدی و پلشتی از جسم و روح هم است

اتوس افزود: قبل از فرارسیدن عید قربان آداب و سننی در بین ترکمن‌ها همه‌ساله اجرا می‌شود که درواقع از گذشتگان به یادگار مانده است.

وی گفت: ۱۰ روز قبل از عید خانه‌تکانی و غبارروبی منازل انجام می‌شود که به آن «کرگون» می‌گویند.

اتوس بیان کرد: از دیگر رسوم استقبال از این عید می‌توان به خرید و دوخت البسه‌ نو و محلی اشاره کرد که تا قبل از چند روز مانده به عید قربان آماده می‌شود.

پخت قوقون

وی همچنین گفت: سه روز قبل از عید قربان مردم فرصت دارند یک نان روغنی به نام «قوقون» را بپزند و آن را در بین دوست و آشنا و اهالی محل پخش کنند.

اتوس ادامه داد: تقسیم این نان روغنی را دختران هر خانه انجام می‌دهند و در بین برخی از طوایف ترکمن «چاپاتی» هم به آن گفته می‌شود.

وی اظهار کرد: به علت پختن نان در این سه روز هر رهگذری که از محله ترکمن نشین بگذرد بوی نان کاملاً وی را مسحور  می‌کند.

قربان شور

اتوس بیان کرد: در شب عید قربان استحمام صورت می گیرد که به آن «قربان شور» گفته می‌شود، این کار علاوه بر نظافت جسمی نوعی شستن و زدودن پلیدی و پلشتی از جسم و روح هم است.

سوناگل بهلکه یک پژوهش‌گر ترکمن است، او به دیگر رسوم این قوم اشاره کرد و به خبرنگار مهر گفت: اقامه نماز عید قربان از دیگر آئین‌هایی است که مردم ترکمن در این روز انجام می‌دهند.

رفتن به عیدگاه

وی افزود: ترکمن‌ها در صبح عید قربان در عیدگاه های شهر یا روستای خود برای خواندن نماز عید قربان حضور می‌یابند.

در روز اول و بعد از انجام مراسم قربانی و تکه کردن گوشت به دیدن اقوام که افراد مسن‎تر می‌روند و عموماً در منزل بزرگ‌ترهای فامیل جمع می‌شوندبهلکه اضافه کرد: در کنار زیارت اهل قبور و برپایی نماز عید قربان، ذبح دام صورت می‌گیرد و هر کس متناسب با توانایی مالی خود قربانی می‌کند حتی در برخی خانه‌ها چند گوسفند و بز و در بعضی دیگر شتر و گاو هم قربانی می‌شود.

وی توضیح داد: قربانی به هفت قسمت مساوی تقسیم می‌شود که به این عمل «اوله» می‌گویند.

نذورات

بهلکه به رسوم قبل از عید هم گریزی زد و گفت: ترکمن‌ها روز هشتم ذی‌الحجه را برای مردگان خود «پاسدق» نذر می‌کنند که نوعی نان است و در روز نهم «دیری عید» روز زنده‌ها است و بهترین و تمیزترین لباس‌هایشان را می‌پوشند.

این پژوهش‌گر ترکمن افزود: روزهای یازدهم و دوازدهم ذی‌الحجه، روزهای صدقه دادن یا «چاق رمق»، به معنی دعوت کردن است و برای خوردن آبگوشت قربانی همدیگر را دعوت می‌کنند.

وی گفت: در این عید، ترکمن‌ها خانه‌های خود را آراسته و تزیین می‌کنند، بهترین لباس‌های خود را پوشیده و شیرینی‌های گوناگون را می‌پزند و چشم به راه مهمان می‌نشینند.

سالانچق

بهلکه تصریح کرد: در گذشته ترکمن‌ها خوراک‌های گوناگونی را از گوشت پخته و آن‌ها را برای همسایگانشان می‌فرستادند و سال پربرکتی برای آنان آرزو می‌کردند.

گرگان- عید قربان در بین قوم ترکمن با آداب و سنن خاصی اجرا می‌شود که البته ثبت و پاسداشت از این فرهنگ ضرورت دارداین پژوهشگر ترکمن اظهار کرد: همچنین در روزهای عید بر تپه‌ها، میدانچه‌ها و ایوان خانه‌ها تاب «سالانچق» بر پا می‌دارند و دختران، پسران، زنان، مردان و کودکان به تاب‌بازی مشغول می‌شوند زیرا چنین باور دارند که بار گناه بر شانه‌های انسان است و با تاب خوردن گناه از شانه‌ها فرو می‌ریزد.

یک آخوند ترکمن هم عید سعید قربان را یک عید اسلامی دانست و به خبرنگار مهر گفت: در این عید بر مبنای قرآن مسلمانان وظیفه دارند مانند حضرت ابراهیم (ع)، گوسفند، گاو و شتر را قربانی و در راه خدا خون بریزند که امیدواریم خداوند این کار را از همه مسلمانان قبول کند.

صله رحم

آخوند عبدالجلیل فرهمند اضافه کرد: ترکمن‎ها براساس آموزه‎های دین مبین اسلام در این روز آدابی را به جای می‌آورند که یکی از آن ها هدیه دادن به نیازمندان است.

فرهمند اظهار کرد: در روز اول و بعد از انجام مراسم قربانی و تکه کردن گوشت به دیدن اقوام و افراد مسن‎تر می‌روند و عموماً در منزل بزرگ‌ترهای فامیل جمع می‌شوند.

وی ادامه داد: همچنین برادران و خواهران غیر ترکمن هم در این ایام به منزل ما می‌آیند و ما افتخار میزبانی آن‌ها را خواهیم داشت این کار الفت قلبی ایجاد کرده و دوستی‌ها را محکم‌تر می‌کند.

این آخوند ترکمن با تأکید بر صله‌رحم در این سه روز، تصریح کرد: تلاش می‎شود مبالغ نقدی و یا کالا هم به نیازمندان کمک شود.

فرهمند گفت: خداوند برای مسلمانان نماز را تکلیف قرار داده است تا خدا و مسائل دینی را فراموش نکنند و از طرفی انسان مال دوست است و خداوند با قربانی کردن می‌خواهد به مسلمانان یاد دهد که مال خود را هم در مواقع ضروری برای خدا هزینه کنند تا به مقام ارزشمند رضایت الهی برسند.

یک‌ سوم از گوشت قربانی شده به فقرا داده شود

وی بیان کرد: یک سوم از گوشت حیواناتی که قربانی شده را باید به نیازمندان و فقرا داد تا آن‌ها هم در این روز خوشحال و شاد شوند.

بدون شک عید قربان تجلی وحدت شیعه و سنی در گلستان است، البته استان از نظر ثبات و آرامش و حفظ وحدت در کشور سرآمد است و بی‌اغراق وحدت مردم گلستان مثال‌زدنی است؛ اما در عید قربان هر سال این وحدت و همدلی بیش از گذشته به نمایش گذاشته می‌شود.

سنت‌های خاص هر قوم به عنوان مظاهر فرهنگ منطقه هستند که باید ضمن حفظ و حراست، آن‌ها را تقویت کرد.