خبرگزاری مهر، گروه استانها؛ مشهد به دلیل وجود بارگاه منور رضوی و جایگاه تاریخی خود از گذشته دارای سبک معماری خاصی بوده است که امروز با گذشت قرن ها هنوز بخشی از آن به عنوان میراث ماندگار در برخی خانه های این شهر باقی مانده است.
خانه هایی که امروز به عنوان هویت تاریخی مشهد شناخته می شوند و طی سال های گذشته به همت نهادهای دولتی و مردمی حفاظت و مرمت شده و امروز به عنوان موزه مورد بازدید علاقه مندان قرار می گیرد.
این خانه ها در بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی واقع شده اند به دلیل سبک معماری و استفاده از هنرهایی مانند آینه کاری و کاشی کاری های سنتی و استفاده از آب نماهای مختلف مورد توجه گردشگران قرار دارد و همه روزه تعداد زیادی از علاقه مندان پس از زیارت بارگاه منور رضوی از این اماکن تاریخی نیز بازدید می کنند.
خانه داروغه
خانه داروغه مربوط به دوره قاجار بوده و ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۳۵۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این خانه را معماران و بناهای روس به دستور محمد یوسف خان، داروغه مشهد در اواخر دوره قاجار ساختند. این بنا منزل شخصی بوده که مراسم پذیرایی رسمی در آن انجام می گرفت. بر اساس شواهد موجود تا حدود سه دهه گذشته، این بنای تاریخی کاربرد مسکونی داشته است، اما سال ۱۳۶۶ این خانه توسط ورثه به نمایندگان یکی از هیئت های مذهبی روستای شهیدیه شهرستان میبد یزد فروخته شد و از آن پس تا سال ۱۳۹۱ از این بنا به عنوان محل تجمع و اسکان هیئت های مذهبی استفاده می شد. این خانه تاریخی در سال ۱۳۹۱ توسط شهرداری مورد تملک قرار گرفت و با هزینه شهرداری مرمت شده است.
خانه تاریخی داروغه دارای دو بخش است که در بخش زمستان‌نشین آن، تمامی وسایل گرماساز، مطبخ و… در طبقه زیرین قرار گرفته است تا به نوعی دمای خانه را مناسب بسازد. همچنین وجود «بخاری دیواری» و «پنجره‌های دو جداره»، از عجایب این معماری محسوب می‌شود که در آن زمان مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
خانه ملک
این بنا یکی از نمونه های زیبای برجای مانده از دوران انتقال معماری در اواخر عصر قاجاریه محسوب می شود. بنای مزبور در گذشته بسیار وسیع تر بوده، اما اکنون تنها بخش بیرونی آن برجای مانده که شامل دو طبقه است. طبقه بالایی دارای سقف مشبک و منبت کاری شده چوبی و شومینه گچبری زیبایی است.
در حال حاضر خانه ملک به صورت یک مرکز اداری، فرهنگی و هنری با حضور هنرمندان توانمند به صورت کارگاه های زنده هنری فعالیت می کند و بالغ بر ۱۰ کارگاه در این مرکز فعال است.
این اثر در تاریخ ۱۸ شهریور ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۱۱۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. همچنین این بنا در سال ۱۳۸۵ به عنوان خانه توریست انتخاب شد.خانه ملک در ضلع شرقی خیابان امام خمینی و مقابل ساختمان دارایی قرار دارد.
خانه پیشه وران
قدمت این خانه قدیمی را به علت عدم وجود کتیبه و تاریخ مستند ساخت با توجه به مستندات شفاهی نزدیک به دهه اول قرن ۱۴ نسبت می دهند، یعنی اواخر دوره قاجار و پهلوی اول است و تاکنون دو یا سه بار بازسازی شده است. این خانه به ثبت نرسیده، اما درحال حاضر تحت تملک شهرداری منطقه ۸ مشهد است. سعی شده است در این خانه سبک و وسایل ویژه زندگی مشهدی ها در دوران ساخت آن به تصویر کشیده شود.
خانه توکلی
خانه توکلی که در خیایان شهید نواب صفوی مشهد واقع شده در دوران قاجار ساخته شده و مالک اولیه آن «کشمشیان» از تاجران آن دوران بوده است که پس از فوت وی در ۴۰ سال پیش، این خانه توسط فردی به نام «توکلی» خریداری شد.
از مهم ترین ویژگی های این بنا می توان به استفاده از کاشی کاری و آجرکاری نفیس در آن اشاره کرد که در تمام قسمت های ساختمان، از درب ورودی گرفته تا نمای بیرون و حتی داخل بنا به چشم می خورد.همچنین استفاده از ستون های آجری در نمای ساختمان که به کتیبه ای در بالای آن ختم می شود، جلوه ای خاص و زیبا به آن بخشیده است.
فضاهای داخل خانه به وسیله ارسی از یکدیگر جدا شده اند. در ورودی این بنا دو کتیبه کاشی کاری شده دارد که آیات «انا فتحنا لک فتحا مبینا» و «و ان یکاد» روی آن حکاکی شده است.
خانه رجایی
منزل مسکونی رجایی در داخل کوچه پرتو و بعد از گذر از یک پیچ در مسیر راه باریکی قرار گرفته است. بنا دارای یک ورودی است که از کوچه پرتو (سرشور ۲۰) باز می شود.
در ورودی آهنی بوده و در سال های اخیر تعویض شده است. بعد از ورود از درب اصلی اول نمای اصلی و بزرگ خانه دیده می شود که متقارن است. همراه با حوض و سه باغچه بزرگ که در داخل حیاط قرار دارند. حیاط کفپوش هایی آجری به صورت مربع و لوزی دارد که رنگ سیمان خاکستری دارند و به نام آجر قداقی معروف هستند. قسمت جدید ساز آن در حدود ۳۰ سال پیش ساخته شده است .
این بنا از زمان ساخت تا دو سال پیش مسکونی بوده و خانواده آقای رجایی در آن سکونت داشته اند، ولی از ۲ سال قبل تاکنون به عنوان مسافرخانه مورد استفاده قرار می گیرد که به این علت فضاهایی مانند دستشویی و توالت به خاطر مسافرین به بنا در داخل حیاط اضافه شده است.
خانه امیری
مهم‌ترین ویژگی این بنای تاریخی متفاوت بودن توده‌های دو طرف حیاط در ضلع شرقی و غربی از لحاظ ساختار فیزیکی، نوع و میزان تزئینات، نورگیری و ابعاد فضایی است. اولین نکته‌ای که در ابتدای ورود به خانه امیری ذهن را معطوف خود می‌کند اختلاف سطح زیاد داخل با خارج بناست؛ موضوعی که اگر فشار سطح خارجی را کنترل کند و باعث رفع خرابی‌های ایجاد شده در دیوارهای ضلع غربی و شرقی شود، می‌تواند نقطه عطفی در ویژگی‌های این خانه تاریخ باشد.
البته فشار بیش از حدی که سطوح خارجی به دیوارهای بنا وارد کرده است موجب ایجاد قوس ناهمگونی در ساختار دیوارها شده که هم چهره زشتی به بنا داده است و هم هر لحظه احتمال خراب شدن دیوارها را چند برابر می‌کند. خانه امیری مربوط به اواخر دوره قاجار است. این اثر در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.